Ώρα για ριζική ανατροπή στις πολιτικές διαχείρισης των αποβλήτων
Με δικαιολογημένη καχυποψία και απορία αντιμετωπίστηκε η επιστολή της γ.γ. του ΥΠΕΚΑ, την 1/4/2014, που έφερε στη δημοσιότητα η ΠΡΩΣΥΝΑΤ, με την οποία απευθύνεται στις περιφέρειες της χώρας και στους περιφερειακούς φορείς διαχείρισης (ΦοΔΣΑ), ζητώντας τους να δρομολογήσουν εσπευσμένα την αναθεώρηση- επικαιροποίηση των περιφερειακών σχεδίων διαχείρισης αποβλήτων (ΠΕΣΔΑ).
Με καχυποψία, αφού επί σειρά ετών το αίτημα της αναθεώρησης των ΠΕΣΔΑ υποβαθμίζεται και προσπερνάται, την ίδια ώρα που προωθούνται με διαδικασίες-καρμπόν οι δημοπρατήσεις φαραωνικών έργων διαχείρισης σύμμεικτων απορριμμάτων. Με τη δυναμικότητα των εργοστασίων διαχείρισης να προσεγγίζει το 100% του συνόλου των απορριμμάτων, με πολυετή (25-27 χρόνια) εγγύηση αυτών των ποσοτήτων, ώστε να διασφαλίζονται πλήρως οι εργολάβοι και με το κόστος διαχείρισης να εκτοξεύεται στα ύψη.
Και με απορία, επειδή δεν ήταν απολύτως σαφής ο λόγος γι’ αυτή την ξαφνική αλλαγή στάσης. Παρ’ όλο που ήταν εμφανής η πρόθεση να διασφαλιστεί μια τυπική νομιμοποίηση των έργων που θα επέτρεπε και την ομαλή χρηματοδότησή τους από τα ευρωπαϊκά κονδύλια, χωρίς τα οποία δεν θα μπορούσε να υλοποιηθεί το μοντέλο των ΣΔΙΤ, στο οποίο η δημόσια συμμετοχή είναι της τάξης του 40-60%. Ενώ προβλέπεται και μεγάλο μέρος της ιδιωτικής συμμετοχής να χρηματοδοτηθεί από ευρωπαϊκά προγράμματα, όπως το Jessika.
Στον «πάγο» οι χρηματοδοτήσεις
Το τοπίο φαίνεται να ξεκαθαρίζει, μετά από νεότερες πληροφορίες, όπως αυτές που δημοσίευσε πρόσφατα η εφημερίδα Ελευθεροτυπία, στις 21/5/2014. Σύμφωνα με αυτές, υπάρχει παρέμβαση της Χρηματοδοτικής Αρχής της Ε.Ε., που έχει ως συνέπεια το «πάγωμα» (από τον περασμένο Φεβρουάριο) των διαδικασιών χρηματοδότησης των έργων διαχείρισης απορριμμάτων, τα οποία έχουν δημοπρατηθεί με τη διαδικασία των ΣΔΙΤ. Η παρέμβαση φέρεται να έχει ως αφετηρία την προσφυγή (0238/2013) πολιτών της Πελοποννήσου στην επιτροπή αναφορών του Ευρωκοινοβουλίου (Ε.Κ.), με στόχο την ακύρωση της αδειοδότησης και σε συνέχεια της ακύρωσης του έργου διαχείρισης των απορριμμάτων της Περιφέρειας Πελοποννήσου, προϋπολογισμού 132 εκατ. ευρώ (65 εκατ. από κοινοτικούς πόρους), στην οποία έχει αναδειχθεί προσωρινός ανάδοχος η ΤΕΡΝΑ.
Με την υπόθεση φαίνεται ότι έχουν εμπλακεί και οι Γενικές Διευθύνσεις περιβάλλοντος και ανταγωνισμού της Ε.Ε., καθώς και οι αρμόδιοι επίτροποι Περιβάλλοντος και Εσωτερικής Αγοράς. Η έρευνα που ξεκίνησε δεν περιορίστηκε στην Πελοπόννησο, αλλά επεκτάθηκε σε όλες τις περιφέρειες που «τρέχουν» οι διαγωνισμοί, για έργα επεξεργασίας σύμμεικτων απορριμμάτων. Αποτέλεσμα αυτού είναι ο ορατός ο κίνδυνος να «τιναχτεί στον αέρα» το φιλοεργολαβικό κατασκεύασμα κυβέρνησης, περιφερειών και φορέων διαχείρισης (ΦοΔΣΑ).
Ισχυρή και άμεση κινηματική και πολιτική απάντηση
Η ΠΡΩΣΥΝΑΤ θεωρεί ότι οι πολίτες και οι τοπικές κοινωνίες δεν μπορούν να αρκεστούν στις όποιες παρεμβάσεις των οργάνων της Ε.Ε. που κι αυτών το ενδιαφέρον είναι όψιμο, εκδηλώθηκε μόνο μετά από προσφυγές πολιτών και ενώ, μέχρι πρόσφατα, «σιγοντάριζαν» τα κυβερνητικά σχέδια, αφού ταίριαζαν μια χαρά και με τις υπόλοιπες μνημονιακές επιλογές.
Η απάντηση πρέπει να είναι κινηματική και πολιτική και στο επίπεδο των επιδιώξεων, να περιλαμβάνει:
• Την αποτροπή της υλοποίησης των υφιστάμενων σχεδιασμών, που, πρακτικά, σημαίνει «πάγωμα» και ακύρωση των διαγωνισμών που βρίσκονται σε εξέλιξη.
• Τον ανασχεδιασμό της διαχείρισης των απορριμμάτων σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο, στη βάση μιας λογικής αποκέντρωσης των δραστηριοτήτων, με έμφαση στη διαλογή στην πηγή.
• Την ανάληψη άμεσων πρωτοβουλιών για τη διαμόρφωση και την υλοποίηση τοπικών σχεδίων διαχείρισης των απορριμμάτων από την Τοπική Αυτοδιοίκηση, σε συνδυασμό με όλες τις αναγκαίες αλλαγές στο θεσμικό και χρηματοδοτικό πλαίσιο.
• Τη διασφάλιση του δημόσιου και κοινωνικού χαρακτήρα της διαχείρισης.
Περίοδος προνομιακή για κινηματική και πολιτική παρέμβαση
Για λόγους που σχετίζονται με τη συγκυρία, έχουμε μια καλή ευκαιρία να πετύχουμε μια μεγάλη ευρύτητα και να δώσουμε ένα γενικευμένο χαρακτήρα σε αυτήν την προσπάθεια. Στα όσα αναφέρθηκαν παραπάνω, ας πάρουμε υπ’ όψιν μας και τα εξής:
• Το άτυπο «πάγωμα» των δημοπρατήσεων, λόγω και των εκλογών στην Τοπική Αυτοδιοίκηση και στις περιφέρειες. Το κλίμα αυτό ενδέχεται, ιδιαίτερα εκεί όπου θα υπάρξει «αλλαγή σκυτάλης», να συντηρηθεί μέχρι τον Σεπτέμβρη, οπότε ξεκινά η θητεία των νέων οργάνων.
• Τη διαδικασία διαμόρφωσης και έγκρισης του νέου εθνικού σχεδιασμού διαχείρισης αποβλήτων και του νέου εθνικού σχεδίου πρόληψης δημιουργίας αποβλήτων, σε εφαρμογή του ν. 4042/2012, που βρίσκεται σε εξέλιξη.
• Τη διαδικασία αναθεώρησης – επικαιροποίησης των περιφερειακών σχεδιασμών (ΠΕΣΔΑ), με χρονικό ορίζοντα τον Οκτώβρη του 2014, που ζήτησε το ΥΠΕΚΑ, εντελώς αιφνιδιαστικά και σε αντίθεση με τη μέχρι τώρα στάση του.
• Το γεγονός ότι σε ένα σημαντικό τμήμα περιφερειακών και αυτοδιοικητικών σχημάτων έχει ωριμάσει η αντίληψη της αποκεντρωμένης διαχείρισης των απορριμμάτων και έχουν πειστεί για την ανάγκη ανάληψης συγκεκριμένων πρωτοβουλιών. Όχι μόνο ως εργαλείου για τη ριζική αλλαγή της πολιτικής των δήμων και των περιφερειών στο συγκεκριμένο ζήτημα, αλλά και ως μέσου έμπρακτης αμφισβήτησης και ακύρωσης των υφιστάμενων σχεδιασμών.
Τα παραπάνω σημαίνουν ότι οι επόμενοι μήνες, μέχρι το φθινόπωρο, προσφέρονται για την ανάπτυξη μιας συντονισμένης προσπάθειας, σε όλες τις περιφέρειες της χώρας, με σκοπό να τεθούν στο τραπέζι όλες οι πτυχές του προβλήματος, να ανοίξει ένας ουσιαστικός δημόσιος διάλογος και να μορφοποιηθούν συγκεκριμένες προτάσεις υλοποίησης ενός εναλλακτικού μοντέλου διαχείρισης των απορριμμάτων. Και όλα αυτά να βρουν αντανάκλαση και στους νέους αναθεωρημένους ΠΕΣΔΑ.
Η ΠΡΩΣΥΝΑΤ καταθέτει την ιδέα μιας συντονισμένης πανελλαδικής παρέμβασης με αυτά τα χαρακτηριστικά, καταρχήν στο Δίκτυο συντονισμού συλλογικοτήτων, αλλά και σε όλες τις συλλογικότητες που έχουν εμπλακεί ή επιθυμούν να εμπλακούν στα ζητήματα της διαχείρισης των αποβλήτων.
Ώστε, από κοινού, να βρούμε τους προσφορότερους τρόπους για να την κάνουμε πιο ουσιαστική και πιο αποτελεσματική.
* Ο Τάσος Κεφαλάς είναι μέλος της Πρωτοβουλίας Συνεννόησης για τη Διαχείριση των Απορριμμάτων (ΠΡΩΣΥΝΑΤ)