κινηματικές και θεσμικές «περιφράξεις»: για την προάσπιση της δημόσιας γης
Απόσπασμα από το τέταρτο κεφάλαιο του βιβλίου του Κωστή Χατζημιχάλη «Κρίση χρέους και υφαρπαγή γης» (2014, ΚΨμ). Πηγή
Είναι προφανές ότι η απεξάρτηση από τα μνημόνια, η επαναδιαπραγμάτευση για το δημόσιο χρέος και οι ριζικές αλλαγές στους κατάπτυστους νόμους αποτελούν προϋποθέσεις για να απαντηθεί το ερώτημα «τι κάνουμε με τη γη», οι απαντήσεις στο οποίο θα συναντήσουν λυσσαλέες αντιδράσεις. Όμως οι σημαντικότερες δυσκολίες βρίσκονται αλλού. […]
[Μία από τις κατηγορίες δυσκολιών] αναφέρεται στην τάση της αριστεράς να ταυτίζει τη δημόσια-κρατική γη με την κοινή γη, η οποία, ως κτήση και ως χρήση, ανήκει στους πολίτες. Οι υφαρπαγές της δημόσιας γης με την πολιτική των μνημονίων στην Ελλάδα έχουν οργανωθεί και υλοποιούνται από την ίδια την κυβέρνηση / κρατική εξουσία, καταρρίπτοντας αυτή την απλοϊκή ταύτιση. Το πρόβλημα όμως παραμένει γιατί πολλοί και πολλές στην αριστερά πιστεύουν ότι μία αριστερή κυβέρνηση θα αλλάξει αυτόματα τη σχέση προς όφελος των πολιτών. Το σύνταγμα του 1975 και ο αστικός κώδικας διαφοροποιούν την κρατική περιουσία σε «εκτός συναλλαγής δημόσια κοινόχρηστα κτήματα» και σε «ιδιωτική ακίνητη περιουσία του δημοσίου», που είναι αντικείμενο συναλλαγής. Η εκτός συναλλαγής δημόσια γη είναι δυνάμει κοινή γη, αν υπάρχουν οι προϋποθέσεις για κοινή κτήση και χρήση. Η εμπειρία έχει δείξει το αντίθετο και οι θεσμικές εκτροπές μετά το 2010 έχουν αμφισβητήσει ακόμη και τη νομοθετική διαφοροποίηση εκτός/εντός συναλλαγής.
Εντούτοις το τι μπορούν να κάνουν τη γη που κατέχουν ιδιώτες και κράτος εξαρτάται από ρυθμίσεις και άυλες σχέσεις (πολεοδομικού, χωροταξικού, περιβαλλοντικού χαρακτήρα). Δεν έχουν πάντα απόλυτη ελευθερία, δηλαδή. Εδώ φυσικά ελέγχεται η ποιότητα και η λειτουργία της δημοκρατίας, αυτή η εντελώς ξεπεσμένη στις μέρες μας έννοια. Επίσης, στον καπιταλισμό, εκτός από ιδιωτική και κρατική ιδιοκτησία, έχουν αναπτυχθεί και ενδιάμεσες μορφές ιδιοκτησίας, όπως οι συνεργατικές στον αγροτικό χώρο και οι καινοτόμες μορφές συνεργατικής-συλλογικής κατοίκησης στις πόλεις. Στην ίδια κατηγορία θα έβαζα και τις καταλήψεις μεγάλων χώρων από εναλλακτικές κοινότητες και τη μετατροπή τους σε κοινωνικά κέντρα παραγωγής και κατοίκησης. Οι χώροι αυτοί σε κάποιους ανήκουν, δεν είναι «κοινοί» χώροι, όπως υποστηρίζουν ορισμένοι συντελεστές των καταλήψεων.
Ο Δημήτρης Κωτσάκης (1) (2012, σ. 34-37) κάνει μία σημαντική προσπάθεια συγκρότησης της έννοιας της κοινής κτήσης και ορισμού της. Την προσεγγίζει ως τον κοινό τόπο της συλλογικής κτήσης των ιδιωτών (αναφέρεται κυρίως σε συνεργατικές κτήσεις) και στη δημόσια κτήση των πολιτών (αναφέρεται κυρίως στο άρθρο 24 του συντάγματος). Όπως παραδέχεται και ο ίδιος για την ευρύτερη σημασία του κοινού, «το κοινό είναι στην αφετηρία του φανταστικό» (στο ίδιο, σ. 77). Βρίσκω χρήσιμο το φανταστικό ως αφετηρία (προσωπικά θα έλεγα φαντασιακό), δεδομένου ότι δεν υπάρχει πλέον κοινή κτήση γης στην Ελλάδα και στην Ευρώπη, είναι κάτι που πρέπει να κατακτηθεί εκ νέου. Η κοινή κτήση της γης, ένα πρόταγμα για την αριστερά, μπορεί να αποτελέσει «το οικονομικό θεμέλιο για τη μετάβαση προς μία άλλη κοινωνία» (στο ίδιο, σ. 36), όταν μέσα από αγώνες το φαντασιακό μετατρέπεται σε πραγματικότητα, όπως εξάλλου συμβαίνει με όλα τα αριστερά προτάγματα.
Όσο όμως θα συζητάμε αυτές τις δυσκολίες, οι υφαρπαγές γης θα συνεχίζονται στην Ελλάδα και στον υπόλοιπο κόσμο και κάτι πρέπει να κάνουμε. Δεν έχω να προτείνω τίποτα καλύτερο από τις κινηματικές και θεσμικές περιφράξεις της δημόσιας και συνεργατικής κτήσης γης, τη δημοκρατική αντιστροφή της βίαιης πρακτικής που έχουμε βιώσει από την πλευρά του κεφαλαίου και της εξουσίας. Να κρατήσουμε δηλαδή ανοιχτές, σε μελλοντικό χρόνο και χώρο τις δυνατότητες για τη φαντασιακή και ολική κοινή χρήση της γης.
Οι ιδιωτικοποιήσεις και οι πωλήσεις δημόσιας γης επιτρέπουν στο κεφάλαιο να περιφράξει και να αποκλείσει την ελεύθερη πρόσβαση σε περιοχές μέχρι πρότινος συλλογικής, δημόσιας χρήσης. Σε επόμενο στάδιο το κεφάλαιο προβαίνει σε αποστέρηση παλαιών δικαιωμάτων και αξιών χρήσης από αυτούς/ές που βρίσκονται από την άλλη πλευρά της περίφραξης και δημιουργεί τις προϋποθέσεις για άντληση υπεραξίας από αυτό που έχει περιφράξει. Σε τρίτο στάδιο επιτυγχάνει την καπιταλιστική υποκειμενοποίηση, όπου η περίφραξη συλλαμβάνει τις άυλες αξίες ενός τόπου (την ιστορία, τη φύση, τον πολιτισμό, τη μοναδικότητα της τοπικής παραγωγής, τη θέα του τοπίου), τις μετατρέπει σε εμπόρευμα και οικειοποιείται τις προσόδους.
Τα χιλιάδες κινήματα ενάντια σε παρόμοιες περιφράξεις σε όλο τον κόσμο και αντίστοιχα στην Ελλάδα για την προστασία των δασών, των ακτών, των περιοχών Natura αλλά και πλατειών και δημόσιων χώρων στις πόλεις, είναι η δημοκρατική, κινηματική αντιστροφή της καπιταλιστικής περίφραξης, συχνά προτάσσοντας τα σώματα των αγωνιστών/στριών στη βία των οργάνων της εξουσίας. Οι εικόνες με τις γυναίκες και τους άνδρες χέρι χέρι γύρω από τον Κάκκαβο στη Χαλκιδική, στις παραλίες της Λακωνίας και στην ακτή του Αγ. Κοσμά, μαζί με αντίστοιχες εικόνες από όλο τον κόσμο, εικονογραφούν με τον καλύτερο τρόπο αυτή την κινηματική αντιστροφή της καπιταλιστικής περίφραξης.
Συμπληρωματικά στα κινήματα είναι και η δημοκρατική θεσμική περίφραξη της δημόσιας γης που κάνουν, όσο κάνουν, το σύνταγμα του 1975 και οι νόμοι πριν τις θεσμικές εκτροπές που έγιναν μετά το 2010, και την οποία οφείλει να ενισχύσει η αριστερά. Αντίστοιχες είναι οι οριοθετήσεις των περιοχών Natura και RAMSAR, αλλά και το πλουσιότερο νομικό και χαρτογραφικό οπλοστάσιο άλλων ευρωπαϊκών κοινωνιών. «Περιφράσσουν» μέσω νόμων και κανονισμών περιοχές που η κοινωνία έχει αποδεχτεί ότι αποτελούν δημόσια κτήση άξια προστασίας για λόγους δημόσιου συμφέροντος, κάτι που συχνά στη συνέχει καταστρατηγείται για τις ανάγκες του κεφαλαίου. Αυτές τις αντιφάσεις βρίσκουν συνέχεια μπροστά τους οι πολίτες και με τους αγώνες τους βιώνουν τη δύναμη της καθυστέρησης μιας καπιταλιστικής περίφραξης ή/και τη νίκη, επιβάλλοντας τη δική τους περίφραξη. Γιατί χωρίς τα κινήματα οι δημοκρατικές θεσμικές περιφράξεις παραμένουν στα χαρτιά.
Κωστής Χατζημιχάλης
Ομότιμος καθηγητής Χαροκόπειου Πανεπιστημίου Αθηνών
Πηγή: http://syspeirosiaristeronmihanikon.blogspot.gr/2015/06/blog-post_68.html