Η λαιμαργία των ΑΠΕ (Β' μέρος) του Δημήτρη Μπριασούλη

Μέρος Δεύτερο – Περιβαλλοντικές επιπτώσεις

• Ας κάνουμε ένα τελευταίο διάλειμμα εδώ, πριν την κορυφή.
• Από εδώ αρχίζει να αραιώνει το δάσος. Σιγά-σιγά μπαίνουμε στην αλπική ζώνη. Βλέπεις, στα μεγαλύτερα υψόμετρα, η φύση μας προσφέρει μια διαφορετική βιοποικιλότητα, πλούσια και αυτή. Τα πουλιά και τα έντομα πολυάσχολα και εδώ. Τα λουλούδια διαφορετικά με έντονα χρώματα.
• Ωραία εισαγωγή για τα περιβαλλοντικά! 
• Προτείνω να κατηγοριοποιήσουμε τις σημαντικότερες περιβαλλοντικές επιπτώσεις των Σ-ΑΠΕ για να μην χαθούμε! Ας ξεκινήσουμε με: 

Έδαφος και Βιοποικιλότητα

• Συμφωνώ. Στην έκταση που καταλαμβάνεται από Σ-ΑΠΕ, η φυτοκάλυψη που αποψιλώνεται, ή καλύπτεται, παρήγαγε επί αιώνες οξυγόνο και ανανεώσιμη βιοενέργεια (βιομάζα, πραγματικά πράσινη χημική ενέργεια) μέσω της φωτοσύνθεσης, δεσμεύοντας την ηλιακή ενέργεια και χρησιμοποιώντας νερό και CO2. Οι φωτοσυνθετικοί οργανισμοί έχουν αναπτύξει συστήματα σύλληψης του ηλιακού φωτός με κβαντική απόδοση άνω του 90%. [1] Εκτιμάται ότι η λειτουργία της φωτοσύνθεσης απορροφά 120 εκατομμύρια τόνους CO2 ετησίως μέσω της φυτοκαλυψης της γης [2] (το φυτοπλαγκτόν απορροφά 10-50 φορές περισσότερο CO2).
• Δηλαδή καταστρέφουμε το φυσικό σύστημα που απορροφά CO2 τζάμπα, και επιπλέον παράγει οξυγόνο, τρόφιμα, ζωοτροφές, ξυλεία/πρώτες ύλες και πολύτιμές οργανικές ουσίες, για να φτιάξουμε Σ-ΑΠΕ που παράγουν ηλεκτρισμό χωρίς (άμεσες) εκπομπές CO2, προκειμένου να μειώσουμε τις εκπομπές CO2 των ορυκτών καυσίμων; Αυτό είναι τρελό! 
• Αλλά δεν είναι μόνο η απορρόφηση CO2 από την φυτοκάλυψη, σε συνδυασμό με την υψηλή παραγωγική της ικανότητα. Οι βίαιες επεμβάσεις των έργων Σ-ΑΠΕ στη γη με αποψίλωση εδαφοκάλυψης και χωματουργικά έργα για αιολικά σε βουνοκορφές (εκσκαφές τόνων εδάφους για διάνοιξη δρόμων και πλατειών, ογκώδεις θεμελιώσεις από οπλισμένο σκυρόδεμα…), ή έργα εγκατάστασης Φ/Β σε αγροτικές ή δασικές εκτάσεις (διαμόρφωση γηπέδου εγκατάστασης, θεμελιώσεις πλαισίων,..), έχουν σοβαρές συνέπειες: διατάραξη των εδαφικών οικοσυστημάτων και διαδρόμων κυκλοφορίας του νερού, οι οποίες σε συνδυασμό με τις οδεύσεις αγωγών δικτύων που κατακερματίζουν το αδιατάρακτο φυσικό οικοσύστημα, οδηγούν σε απώλεια ενδιαιτημάτων, επηρεάζοντας την βιοποικιλότητα, [3,4] επιτείνοντας την υποβάθμισή του εδάφους (π.χ., διάβρωση σε επικλινή εδάφη με βροχή), και επιταχύνοντας τις διαδικασίες ερημοποίησης σε ευάλωτες περιοχές όπως ανατολικές περιοχές της χώρας, τα νησιά του Αιγαίου, περιοχές της Κρήτης. [5,6,7] OI επιπτώσεις των Φ/B πάρκων στη βιοποικιλότητα αναλύονται σχετικά πρόσφατα. [8] 
• Μα η προσπάθεια σύγκρισης επιλεκτικά μόνο των απορροφούμενων από την φυτοκάλυψη ποσοτήτων CO2, σε σχέση με τις μεγαλύτερες ποσότητες εκλυόμενων ποσοτήτων CO2 από στερεά καύσιμα, που μειώνονται (εν μέρει) μέσω Σ-ΑΠΕ, είναι εντελώς άστοχη και παραπλανητική. Βάζουμε σε μια ζυγαριά την καταστροφή της φύσης και των παραγωγικών πόρων της χώρας και στην άλλη απομονωμένα νούμερα μείωσης CO2 μέσω Σ-ΑΠΕ, αδιαφορώντας για την ίδια την τροφό της ζωής, το έδαφος; [9] 
• Έχουν παντελή άγνοια ή μήπως αποκρύπτουν τα σημαντικά; Χαρακτηρίζουν τις εκτάσεις ξηρικών περιοχών «άγονες» «ίσως ως σιωπηλό επιχείρημα ότι δεν έχουν χρησιμότητα για καλλιέργειες και ως ελαφρυντικό γιατί προτείνονται χρήσεις βλαπτικές». [10] Αλλά οι ξηρικές εκτάσεις διαδραματίζουν σημαντικότατο ρόλο στη ζωή μας. Να σου διαβάσω σχετικά: [10,11] «τα οικοσυστήματα των άγονων εκτάσεων συμβάλλουν κρίσιμα στη γένεση, συντήρηση, αποκατάσταση και αναχαίτιση της υποβάθμισης του εδάφους, όπως, επίσης, στην ανακύκλωση θρεπτικών στοιχείων, κυκλοφορία του νερού, επικονίαση, διασπορά σπόρων. Συμβάλουν στη ρύθμιση του κλίματος, τοπικά και παγκόσμια, μέσω της δέσμευσης του άνθρακα από τη φυτοκάλυψη. Επειδή έχουν προσαρμοσθεί σε ανθρωπογενείς πιέσεις, έντονα μεταβαλλόμενες ξηροθερμικές συνθήκες και ξηρασία, αποτελούν πολύτιμη δεξαμενή γενετικού υλικού και γενετικής ποικιλίας. …Η γη ενός κατώτερου Θεού είναι δεξαμενή πλούτου που οι κάτοικοι και οι άρχοντες της, αγνοώντας την ύπαρξη ή και υποτιμώντας την αξία του, ανταλλάσσουν συχνά έναντι πινακίου φακής». [11] 
• Στις γενικότερες επιπτώσεις απωλειών βιοποικιλότητας και ενδιαιτημάτων να προσθέσουμε και την ορνιθοπανίδα;
• Φυσικά, υπάρχουν πάρα πολλά δεδομένα καταγεγραμμένα διεθνώς. Εκτιμάται ότι 888 χιλιάδες θάνατοι νυχτερίδων και 573 χιλιάδες θάνατοι πτηνών σε αιολικά πάρκα συμβαίνουν ετησίως μόνο στις Ηνωμένες Πολιτείες. [12] Άλλες μελέτες αναφέρουν ότι οι ανεμογεννήτριες σκοτώνουν 4-11 πουλιά και 12-19 νυχτερίδες ανά MW/έτος στις Ηνωμένες Πολιτείες (0.6-1.5 εκατομμύρια πουλιά και 1.7-2.8 εκατομμύρια νυχτερίδες). [13] Οι νυχτερίδες χάνονται από βαρότραυμα που προκύπτει από την έκθεση στις διακυμάνσεις πίεσης που προκαλούνται από τα περιστρεφόμενα πτερύγια. Άλλες επιπτώσεις των αιολικών πάρκων (π.χ., λόγω εκπομπής θορύβου, κραδασμών, ανθρώπινης παρουσίας, τρεμόπαιγμα σκιάς) στις συμπεριφορές των ειδών άγριας ζωής είναι λιγότερο εμφανείς, αλλά εξίσου σημαντικές. 
• Ποιο γνωστές οι επιπτώσεις στην ορνιθοπανίδα. Πάμε τώρα σε άλλο σημαντικό μη-ανανεώσιμο πόρο της χώρας που καταστρέφεται από την ανεξέλεγκτη επέλαση των Σ-ΑΠΕ: 

Τοπίο

• Σωστά! Επισκέπτες που ενδιαφέρονται για οικοτουρισμό, ορειβατικό τουρισμό, παραθερισμό, διακοπές φιλικές προς το περιβάλλον (eco friendly), αθλήματα βουνού, φυγή από τις μεγάλες πόλεις για μετεγκατάσταση και ίδρυση νέων επιχειρήσεων σε ερημωμένα ορεινά χωριά, ή νησιά, θα επιλέξουν περιοχές όπου κυριαρχεί το βιομηχανικό τοπίο των αιολικών πάρκων; [14] Ποιες από αυτές τις περιοχές της χώρας μπορούν να επιδιώξουν τουρισμό 12 μήνες τον χρόνο; 
• Δες σύμπτωση! Με μια φανταστική φωτογραφία του ήλιου «να γέρνει στην Πυραμίδα της Γκιώνας», στο άρθρο «Delphi, Greece- The first section of a new trail gets visitors beyond Athens and the islands» στους New York Times (13.01.2025), όπου αναφέρεται: «Έχουμε πει πολλές φορές ότι η Ελλάδα δεν είναι μόνο για καλοκαιρινές διακοπές, αλλά υπάρχουν και χειμερινά και όλο το χρόνο διαμάντια».  Μέσα στους προτεινόμενους 52 προορισμούς για το 2025, η νότια απόληξη της οροσειράς της Πίνδου, το αδειοδοτημένο τμήμα του μονοπατιού της Ρούμελης, που συνδέει Δελφούς, με Γκιώνα και Βαρδούσια, και ολοκληρώνεται φέτος (2025) με όλες τις απαιτούμενες προδιαγραφές. [15] 
• Νομίζεις ότι θα συγκινηθεί η πολιτεία και οι επενδυτές; 
• Αρκεί όμως να συνειδητοποιήσουν την καταστροφή οι πολίτες και οι τοπικοί άρχοντες…. 
• Αλλά και η κάλυψη εκτεταμένων εκτάσεων γεωργικής γης, βοσκοτόπων και δασικών εκτάσεων από Φ/Β πάρκα, δημιουργεί πέρα από την απώλεια παραγωγικής γης, και οπτική όχληση με σοβαρές αισθητικές επιπτώσεις στο τοπίο των περιοχών αυτών. 
• Τόσες ταράτσες δεν θα μπορούσαν να υποδεχτούν Φ/Β πλαίσια εδώ και χρόνια χωρίς επιπτώσεις στον παραγωγικό ιστό, στο φυσικό οικοσύστημα και στο τοπίο, και με πολύ μικρότερο κόστος υποδομών; 
• Μα όλα γίνονται αποσπασματικά, χωρίς να δίνεται προτεραιότητα στην προστασία των σημαντικότερων πόρων της χώρας. [16,17] 
• Κρίμα. Ας ασχοληθούμε τώρα με την πλέον άγνωστη στους πολλούς περιβαλλοντική επίπτωση των Σ-ΑΠΕ: 

Υλικά Κατασκευής

• Ακριβώς! Ας δούμε πρώτα κάποια δεδομένα: Ένας τυπικός μαγνήτης μιας ανεμογεννήτριας μπορεί να ζυγίζει 4 τόνους με συμμετοχή στη σύστασή του σπάνιων γαιών (κυρίως Νεοδύμιο (Nd) 28.5%, δυσπρόσιο (Dy) 4.4%), καθώς και βορίου 1% και 66% σιδήρου. [18] Οι ανάγκες του μαγνήτη προσδιορίζονται σε Nd 216 kg/MW και Dy 17 kg/MW. Τα ηλιακά πλαίσια επίσης χρησιμοποιούν Nd, Dy και τέρβιο (Tb) για την μετατροπή του ηλιακού φωτός σε ενέργεια. Η ζήτηση όμως των σπανίων γαιών (κυρίως Nd) αυξάνεται με ταχείς ρυθμούς λόγω της βιαστικής προώθησης των ηλεκτρικών αυτοκινήτων και ταυτόχρονα των αιολικών και Φ/Β πάρκων ενώ η εξόρυξη και παραγωγή συγκεντρώνεται κυρίως στην Κίνα (69%) (ΗΠΑ (12%), Μιανμάρ (11%), Αυστραλία (5%)). Η πρόβλεψη είναι ότι η παγκόσμια ζήτηση για Nd  μπορεί να φτάσει τους 850 χιλιάδες τόνους μέχρι το 2030, 250% υψηλότερη από την παραγωγή, με αποτέλεσμα την εκτόξευση του κόστους΄. [19] Η μετάβαση σε μεγαλύτερη διείσδυση της αιολικής ενέργειας θα απαιτήσει μεγαλύτερη χωρητικότητα της αλυσίδας εφοδιασμού ορυκτών-μαγνητών. Παρόμοια σημεία ασφυξίας και κοινωνικοπολιτικές ανησυχίες υπάρχουν στις αλυσίδες εφοδιασμού για μπαταρίες υψηλής χωρητικότητας και ηλιακές κυψέλες. 
• Και ποιο είναι το περιβαλλοντικό πρόβλημα;
• Η εξόρυξη του Nd, για παράδειγμα, απαιτεί μεθόδους έγχυσης χημικών ουσιών στη γη για το διαχωρισμό των υλικών αυτών από άλλα στοιχεία, οι οποίες, κυρίως στην Κίνα, προκαλούν τεράστιες περιβαλλοντικές επιπτώσεις για τα τοπικά οικοσυστήματα και τις κοινότητες της περιοχής. Εκτιμάται ότι 1 τόνος σπάνιων γαιών παράγει 2000 τόνους τοξικών, ακόμη και ραδιενεργών αποβλήτων, τα οποία μπορεί να ρυπαίνουν τα εδάφη και τα υπόγεια ύδατα, δημιουργώντας ένα ευρύ φάσμα προβλημάτων δημόσιας υγείας: [19,20] “Το πιο ανησυχητικό είναι ότι τα μεταλλεύματα σπάνιων γαιών συχνά συνδέονται με ραδιενεργό θόριο και ουράνιο, γεγονός που έχει ως αποτέλεσμα ιδιαίτερα επιζήμιες επιπτώσεις στην υγεία… ”. [20]
• Επομένως; Προσπαθούμε να επιλύσουμε το περιβαλλοντικό πρόβλημα των εκπομπών CO2  χρησιμοποιώντας μεθόδους (υλικά Σ-ΑΠΕ) που βλάπτουν σημαντικά το περιβάλλον;
• Προφανώς, αλλά είναι… «μυστικό»! Επίσης, η κατασκευή ανεμογεννητριών απαιτεί κυρίως χάλυβα (100-120 t/MW [21]) και των F/B κυρίως αλουμίνιο (>85% υλικών [22]), η εξόρυξη και παραγωγή των οποίων είναι μια δαπανηρή, ρυπογόνα και ενεργοβόρα διαδικασία. Η απαιτούμενη ενέργεια παραγωγής πρωτογενούς αλουμινίου είναι ~70 GJ/τόνο, ενώ σιδήρου/χάλυβα ~19 GJ/τόνο, το 8% της παγκόσμιας ζήτησης ενέργειας (σίδηρος/χάλυβας: ο μεγαλύτερος βιομηχανικός καταναλωτής άνθρακα: το ~75% της ενεργειακής του ζήτησης καλύπτεται από άνθρακα). Άμεσες εκπομπές CO2 παραγωγής αλουμινίου και σιδήρου/χάλυβα το 2022: 270 Mt (15.1 t CO2/t αλουμινίου) και 2.6 Gt αντίστοιχα (1,4 t CO2/t χάλυβα). [23,24,25] Άλλα κρίσιμα μέταλλα σε κράματα ανοξείδωτου χάλυβα υψηλής αντοχής και σκληρότητας στις ανεμογεννήτριες είναι χρώμιο (Cr) και νικέλιο (Ni) κυρίως, επίσης μαγνήσιο (Mn) και μολυβδαίνιο (Μο). [26]
• Υπάρχουν άλλα «μυστικά» για περιβαλλοντικούς κινδύνους από υλικά;
• Δεν έχεις ακούσει για κίνδυνους (risks) από πιθανές διαρροές συμβατικού λαδιού (90% των ανεμογεννητριών χρησιμοποιούν συμβατικό λάδι, μέχρι 1400 λίτρα); [27,28] Τέτοιες διαρροές μπορεί να έχουν σημαντικές αρνητικές επιπτώσεις στο περιβάλλον (π.χ., ρύπανση γεωργικών, δασικών εκτάσεων από τοξικές ουσίες οι οποίες μπορεί να εισέλθουν σε υπόγεια νερά ή πηγές, και να προκαλέσουν κοινωνικά, υγειονομικά, γεωργοκτηνοτροφικά ζητήματα). Επίσης, διαρροή λαδιού μπορεί να ευθύνεται για πυρκαγιές σε ανεμογεννήτριες (ο δεύτερος συνηθέστερος τύπος ατυχήματος που αναφέρεται, μετά την αστοχία πτερυγίων). [29] 
• Αναφέρονται επίσης:

Θέματα Υγείας

• Σωστά. Ας περιοριστούμε στο σημαντικότερο. ΟΙ ανεμογεννήτριες προκαλούν ήχους χαμηλής συχνότητας, τους οποίους το ανθρώπινο όργανο ακοής αντιλαμβάνεται σαν ενοχλητικό βουητό που δεν σταματά ποτέ (π.χ., διαταραχή ύπνου). Η υψηλότερη περιεκτικότητα σε χαμηλές συχνότητες μεγάλων ανεμογεννητριών μπορεί να προκαλέσει μεγαλύτερη δυσφορία στους κατοίκους κοντά σε αιολικά πάρκα. [30] Έχουν προταθεί όρια στην ένταση του ήχου από αιολικά πάρκα. [31] 
• Αυτό έχει σχέση και με τις αποστάσεις. Πολύ θα ήθελα όμως να μάθω τι γίνονται στο τέλος:

Τέλος του κύκλου ζωής 

• Η αποδοτική διάρκεια ζωής των αιολικών πάρκων είναι συνήθως 20-25 έτη, με τρεις επιλογές στο τέλος του κύκλου ζωής: επανηλεκτροδότηση (repowering), είτε μερική, με παροπλισμό και αποσυναρμολόγηση των υφιστάμενων ανεμογεννητριών και αντικατάσταση με νέες, είτε πλήρης, με επανασχεδιασμό του πάρκου με νεότερες, μεγαλύτερες, καλύτερης απόδοσης ανεμογεννήτριες με στόχο την αύξηση της παραγωγής (εάν π.χ., το δίκτυο το επιτρέπει). Εάν αυτό είναι ανέφικτο, η δεύτερη επιλογή είναι η ανακαίνιση των υφιστάμενων ανεμογεννητριών με αντικατάσταση ή επισκευή φθαρμένων εξαρτημάτων με στόχο την παράταση ζωής του αιολικού πάρκου (π.χ. ≥ 30 χρόνια). Η τελευταία επιλογή είναι o παροπλισμός του αιολικού πάρκου. [32]
• Και πως υλοποιείται η διαδικασία αυτή;
• Προκειμένου να αποκατασταθεί η ζώνη και το τοπίο στην αρχική του κατάσταση, «όλα τα εξαρτήματα, συμπεριλαμβανομένων των πλήρων θεμελίων και των υπόγειων καλωδίων, θα πρέπει ιδανικά να αποσυναρμολογηθούν και να αφαιρεθούν». [32] Σε όλες τις περιπτώσεις, οι εταιρείες αιολικής ενέργειας (ιδιοκτήτες των έργων) είναι υπεύθυνοι για την αποσυναρμολόγηση και απομάκρυνση των ανεμογεννητριών, την αποκατάσταση του χώρου και/ή την ανακύκλωση εξαρτημάτων και υλικών όπως και για το κόστος, ανεξαρτήτως επιδοτήσεων (ευθύνη του παραγωγού). Για παράδειγμα, το διάστημα 2021-2026 αναμένεται παροπλισμός 12000 ανεμογεννητριών στην Ευρώπη. [33] 
• Υπάρχει διεθνής ή Ευρωπαϊκή νομοθεσία για το τέλος ζωής των αιολικών πάρκων;
• Δυστυχώς δεν υπάρχει διεθνές κανονιστικό πλαίσιο για αυτό μέχρι σήμερα. Αρκετές χώρες στη Ευρώπη έχουν θεσπίσει νομοθετικές διατάξεις για το βιώσιμο τέλος του κύκλου ζωής των αιολικών πάρκων (π.χ., Η Γαλλία απαιτεί από τον ιδιοκτήτη του αιολικού πάρκου να παρέχει οικονομική εγγύηση έως 50000 €/ανεμογεννήτρια που εγκαθίσταται στην αρχή του έργου, προκειμένου να διαθέτει τους οικονομικούς πόρους για τον παροπλισμό). [32,34] Οι κανονισμοί που υπάρχουν ποικίλλουν ανάλογα με τις χώρες (ή πολιτείες). [35,36] 
• Και οι ανεμογεννήτριες τι γίνονται τελικά;
• Η διαχείριση του τέλους του κύκλου ζωής των ανεμογεννητριών είναι ένα σημαντικό πρόβλημα λόγω μεγέθους, μεγάλης αντοχής, και απαιτήσεων μεταφοράς. Ορισμένα εξαρτήματα μετά την αποσυναρμολόγηση είναι ανακυκλώσιμα σε βαθμό 80-90% (π.χ. χαλύβδινοι πύργοι, ηλεκτρικά εξαρτήματα). Τα πτερύγια όμως δεν είναι ανακυκλώσιμα γιατί είναι κατασκευασμένα από σύνθετα υλικά (80-90%). Το 70% της μάζας του σύνθετου υλικού αποτελείται από ενισχυτικές ίνες (κυρίως υαλοβάμβακα και ίνες άνθρακα σε μεγαλύτερα πτερύγια για μειωμένο βάρος), και το 30% από θερμοσκληρυνόμενη ρητίνη (π.χ., ακόρεστη πολυεστερική ή εποξειδική ρητίνη) που συνδέει τις ίνες σε μια άκαμπτη, σχετικά ελαφριά στερεή μήτρα με μεγάλες αντοχές στα στοιχεία της φύσης και με προστατευτικές επιστρώσεις. Η διαχείρισή τους σε χώρους υγειονομικής ταφής σε βάθος 30 m είναι εξαιρετικά δύσκολη, υψηλού κόστους λόγω όγκου, αντοχής κα δυσκαμψίας, επομένως μη βιώσιμη λύση. Tο σπάσιμο του σκληρού θερμοσκληρυνόμενου κελύφους είναι αρκετά δύσκολη και περίπλοκη διαδικασία. [37] Μεταξύ των εναλλακτικών που διερευνώνται περιλαμβάνονται και η επαναχρησιμοποίησή τους σε διάφορες κατασκευές εξωτερικών χώρων (π.χ., παιδικές χαρές, πάρκα), και η καύση τους σε τσιμεντοβιομηχανίες σαν στερεό καύσιμο (με πιθανή έκλυση τοξικών ρύπων). [38,39,40] 
• Τι λες; Αντί φυσικών υλικών θα έχουμε κομμάτια γερασμένων σύνθετων υλικών σε δημόσιους χώρους που αποτελούν πιθανές πηγές ρύπανσης με χημικές ουσίες (πρόσθετα) και μικροπλαστικά; 
• Το έχουν κάνει και το διαφημίζουν σαν λύση!
• Καταλαβαίνω ότι το συνολικό οικονομικό και περιβαλλοντικό κόστος διαχείρισης των παροπλισμένων ανεμογεννητριών είναι υπερβολικά μεγάλο, και δύσκολο στην επίλυσή του. Εδώ δεν έχουν επιλυθεί προβλήματα αστικών αποβλήτων! Σε μερικά χρόνια θα αναδειχθούν νέα τεράστια προβλήματα αποβλήτων Σ-ΑΠΕ…
• Ακριβώς! 
• Και τα Φ/Β πάρκα;
• Τα Φ/Β πάρκα έχουν συνήθως οικονομική ζωή 25-35 χρόνια. Ενδιάμεσα μπορούν να αναβαθμίζονται τα  πάνελ. Στο τέλος του κύκλου ζωής τους οι εταιρείες Φ/Β πάρκων έχουν την ευθύνη της απομάκρυνσης του εξοπλισμού, διαχείρισης των αποβλήτων, και αποκατάστασης του χώρου (ευθύνη του παραγωγού). [41] 
• Ποια είναι η διαδικασία;
• Εκτιμάται ότι 96 χιλιάδες τόνοι αποβλήτων Φ/Β θα παράγονται παγκοσμίως έως το 2030 και 86 εκατομμύρια τόνοι έως το 2050. Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει θεσπίσει κανονισμούς για το τέλος του κύκλου ζωής ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισμού. [42] Τα υλικά των πάνελ διαχωρίζονται σε εξειδικευμένο εργοστάσιο ανακύκλωσης (ειδικό γυαλί, πλαίσιο αλουμινίου, καλώδια σύνδεσης κτλ.). Επιλεγμένα υλικά  (π.χ., ασήμι, πυρίτιο, γυαλί, χαλκός, πλαστικά) αποσυναρμολογούνται ώστε να ανακατευθυνθούν σε αντίστοιχους τομείς της βιομηχανίας ή για νέα πάνελ. 
• Αυτά που περιγράφεις υλοποιούνται πραγματικά;
• Δυστυχώς υπάρχουν προβλήματα τεχνολογικού επιπέδου ωριμότητας και οικονομικής απόδοσης των εναλλακτικών μεθόδων διαχείρισης. Με βάση το όριο κερδοφορίας των εργοστασίων ανακύκλωσης Φ/Β πάνελ (19000 τόνοι/έτος) μόνο 7 κράτη μέλη της ΕΕ θα υπερβούν αυτό το όριο έως το 2040 και περισσότερα από τα μισά κράτη μέλη της ΕΕ δεν θα το πετύχουν έως το 2050. Αναμένεται ότι μετά την αποσυναρμολόγηση του πλαισίου αλουμινίου και καλωδίων, τα Φ/Β πάνελ στις περισσότερες περιπτώσεις θα απορρίπτονται σε χώρους υγειονομικής ταφής στις χώρες αυτές. [43] Κάτι παρόμοιο ισχύει στις Η.Π.Α με τον όρο ότι τα συγκεκριμένα απόβλητα δεν εμπίπτουν στις διατάξεις περί επικίνδυνων αποβλήτων. [41] 
• Και στην Ελλάδα τι γίνεται με τις Σ-ΑΠΕ;
• Υπάρχει σχετική πρόβλεψη στο Ειδικό Χωροταξικό Πλαίσιο ότι οι κάτοχοι αδειών λειτουργίας Σ-ΑΠΕ, «υποχρεούνται, πριν από την καθ’ οιονδήποτε τρόπο παύση λειτουργίας της εγκατάστασης, να αποκαθιστούν, με δικές τους δαπάνες και σύμφωνα με τους εγκεκριμένους περιβαλλοντικούς όρους, τους σχετικούς χώρους, μεριμνώντας ιδίως για την αποξήλωση και ασφαλή απομάκρυνση των εγκαταστάσεων, την αποκατάσταση της αυτόχθονης βλάστησης και την εν γένει επαναφορά των πραγμάτων στην προτέρα κατάσταση εφόσον αυτό είναι τεχνικά εφικτό». [44,45,46] 
• Τι σημαίνει να απομακρύνουν με δικές τους δαπάνες; Τι σημαίνει τεχνικά εφικτό; 
• Εδώ υπάρχουν σοβαρά ερωτήματα. Κατ’ αρχάς, η όλη διαδικασία έχει εφαρμοστεί στην Ελλάδα σε παλαιού τύπου μικρές ανεμογεννήτριες από την ΔΕΗ. [47] Οι σημερινές βιομηχανικές ανεμογεννήτριες οι οποίες είναι πολύ μεγαλύτερες με ογκώδη θεμέλια οπλισμένου σκυροδέματος με βάσεις πλάκας (≥350 m3, 60-90% του βάρους της ανεμογεννήτριας) ή πασσάλων, δεν έχουν κλείσει ακόμη τον χρήσιμο χρόνο ζωής τους. Για να γίνει αποξήλωση και ασφαλής απομάκρυνση των εγκαταστάσεων, αποκατάσταση της αυτόχθονης βλάστησης, επαναφορά των πραγμάτων στην προτέρα κατάσταση  θα απαιτηθεί χρόνος και υπερβολικά έξοδα. Είναι τεχνικά εφικτό; Αν δεν είναι; Σε περίπτωση αντικατάστασης από μεγαλύτερες ανεμογεννήτριες; Είναι άγνωστο πως θα υλοποιηθούν οι σχετικές προβλέψεις από τεχνική και οικονομική άποψη.   
• Όλα στον αέρα! Υποθέτω ότι το κόστος, εάν υλοποιηθούν οι προβλέψεις, θα μετακυλήσει στους καταναλωτές απ’ ευθείας ή μέσω επιδοτήσεων… Να κλείσουμε με το νεότερο ζήτημα των Σ-ΑΠΕ:

Μπαταρίες

• Συμφωνώ. Μια διευκρίνηση πρώτα: Ο συσσωρευτής όπως ξέρουμε είναι χημική πηγή ρεύματος, ικανή να αποθηκεύσει ηλεκτρική ενέργεια (αφού τη μετατρέψει σε χημική) και όταν χρειαστεί, να την αποδώσει σε εξωτερικό κύκλο σε μορφή ηλεκτρικής ενέργειας. Επομένως είναι μια μη-ανανεώσιμη «δευτερογενής» πηγή ενέργειας, η οποία τροφοδοτείται από Σ-ΑΠΕ (π.χ., επαναφορτιζόμενες μπαταρίες ιόντων λιθίου (Li-ion) και πολυμερών λιθίου (Li-poly)).
• Εγώ ξέρω ότι οι μπαταρίες ιόντων λιθίου έχουν μεγάλη διάρκεια ζωής και μπορούν να επαναφορτιστούν χιλιάδες φορές. Αποθηκεύουν περίσσεια ενέργειας Σ-ΑΠΕ και  διασφαλίζουν παροχή ενέργειας όταν η ζήτηση είναι αυξημένη.
• Σωστά! Αλλά με τι κόστος;
• Δηλαδή;
• Η ενεργειακή απόδοση κυμαίνεται ανάλογα με την κατάσταση υγείας της μπαταρίας μεταξύ 90% και 77%. [48] Οπότε ο χαμηλός συνολικός βαθμός μετατροπής της ηλιακής ενέργειας σε ηλεκτρική μέσω Σ-ΑΠΕ, αυξάνεται μεν σε κάποιο βαθμό λόγω αποθήκευσης, αλλά ταυτόχρονα. στα διαστήματα που διοχετεύεται στην ζήτηση μειώνεται λόγω απωλειών της απόδοσης των μπαταριών.
• Ναι αλλά παρέχουν ενέργεια, έστω με χαμηλό βαθμό απόδοσης, που διαφορετικά δεν θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί. 
• Φυσικά. Απαιτούν όμως και οι μπαταρίες πρόσθετη έκταση γης. Επίσης, μεταξύ Σ-ΑΠΕ και ηλεκτρικής ενέργειας που αποδίδεται, παρεμβάλλονται μη-ανανεώσιμα υλικά. Η κατασκευή της μπαταρίας έχει υψηλό οικονομικό και περιβαλλοντικό κόστος καθώς απαιτεί σημαντική ποσότητα ενέργειας ενώ παράγει σημαντική ποσότητα CO2 (π.χ., η παραγωγή μπαταριών λιθίου μόνο για ηλεκτρικά αυτοκίνητα εκλύει 150-200 kg CO2 ανά kWh αποθηκευτικής ικανότητας). 
• Αποδίδουν ενέργεια αλλά καταναλώνουν και ενέργεια! Όμως για ποια υλικά μιλάμε;
• Οι μπαταρίες λιθίου κατασκευάζονται χρησιμοποιώντας μέταλλα (π.χ., γραφίτη, κοβάλτιο, λίθιο, νικέλιο, βανάδιο, χαλκό, αλουμίνιο, μαγγάνιο,…) τα οποία είναι δύσκολο και δαπανηρό να εξορυχθούν. Η ζήτηση στην ΕΕ αναμένεται να αυξηθεί σε σύγκριση με τις ανάγκες του 2021 (π.χ., 18 φορές για λίθιο, 5 φορές για κοβάλτιο μέχρι το 2030 και σχεδόν 60 φορές για λίθιο και 15 φορές για κοβάλτιο το 2050), και αναπόφευκτα θα αυξηθεί και το κόστος. [49] Η διαδικασία εξόρυξης μπορεί να έχει αρνητικές επιπτώσεις στο περιβάλλον, ρύπανση υδάτων και καταστροφή οικοτόπων. Για παράδειγμα, εξόρυξη ανοιχτού λάκκου (αφαίρεση βλάστησης,  συνθήκες διάβρωσης. τοξικά εδάφη και σκόνη με υψηλές συγκεντρώσεις βαρέων μετάλλων) ή εξόρυξη άλμης (αποστράγγιση νερού από φυσικά υπόγεια αποθέματα, εξάντληση νερού από οικοσυστήματα πιο γρήγορα από τον ρυθμό αναπλήρωσης μέσω του κύκλου του νερού, εκχύλιση άλμης με τοξικές χημικές ουσίες για την επεξεργασία λιθίου). [50,51] Oi περιβαλλοντικές επιπτώσεις που σχετίζονται με την εξάντληση των πόρων, το δυναμικό οικοτοξικότητας και την ανθρώπινη τοξικότητα, συνδέονται κυρίως με το κοβάλτιο, [52] τον χαλκό, και το νικέλιο. Η σχετική συμβολή αλουμινίου και λιθίου στην ανθρώπινη τοξικότητα και οικοτοξικότητα δεν έχει εκτιμηθεί πλήρως λόγω ανεπαρκών δεδομένων. 
• Με βάση αυτά που λες, είναι απαραίτητη η ανάκτηση, ανακύκλωση και επαναχρησιμοποίηση των υλικών μπαταριών λιθίου. Αλήθεια, τι γίνεται με το τέλος του κύκλου ζωής τους; 
• Διαχείριση «ηλεκτρονικών αποβλήτων» που περιέχουν δυνητικά τοξικές ουσίες και βαρέα μέταλλα. Οι ανενεργές μπαταρίες ιόντων λιθίου ταξινομούνται σύμφωνα με τους ομοσπονδιακούς κανονισμούς των ΗΠΑ ως επικίνδυνες λόγω της περιεκτικότητάς τους σε μόλυβδο (Pb) (μέσος όρος 6.29±11 g/L, όριο 5.0). Σύμφωνα με τους κανονισμούς της Καλιφόρνιας, όλες οι μπαταρίες λιθίου που δοκιμάστηκαν ταξινομούνται ως επικίνδυνες λόγω υπερβολικών επιπέδων κοβαλτίου (μέσος όρος 164±63 g/kg, όριο 8.0), χαλκού (μέσος όρος 99±29 g/kg, όριο 2.5) και νικελίου (μέσος όρος 9.5±11 g /kg, όριο 2.0). [53] 
• Όλα αυτά δεν πρέπει να τα αγνοούμε όταν περιγράφομε τις Σ-ΑΠΕ σαν «καθαρή, χαμηλού κόστους πράσινη ενέργεια, χωρίς εκπομπές CO2»!
• Ο περισσότερος κόσμος δεν είναι ενήμερος…
• Για πυρκαγιές μπαταριών τι ξέρεις;
• Οι πυρκαγιές μπαταριών ιόντων λιθίου υψηλού προφίλ έχουν προκαλέσει αυξανόμενες ανησυχίες σχετικά με την ασφάλειά τους. Μία κυψέλη λιθίου μπορεί να παρουσιάσει θερμική διαφυγή με αποτέλεσμα την απελευθέρωση  πολύ θερμών εύφλεκτων, τοξικών αερίων. Σε μεγάλα συστήματα αποθήκευσης, η αστοχία μιας κυψέλης λιθίου μπορεί να κλιμακωθεί για να συμπεριλάβει εκατοντάδες μεμονωμένες κυψέλες. Τα θερμά εύφλεκτα αέρια μπορούν να οδηγήσουν σε έκρηξη ή σε πολύ δύσκολη κατάσβεση πυρκαγιάς. [54]  Τα περιστατικά πυρκαγιάς στα συστήματα αποθήκευσης ενέργειας μπαταρίας (BESS) έχουν αποδειχθεί επιζήμια για τη βιομηχανία (π.χ., αναβολή ή ακόμη και ακύρωση έργων). Έκθεση του Firetrace International, αναφέρει ότι «υπάρχει πραγματικός κίνδυνος να αυξηθεί σημαντικά η δημόσια αντίθεση στην αποθήκευση ενέργειας λόγω των φόβων κινδύνου πυρκαγιάς». [55] Επίσης, το ενδιαφέρον των ασφαλιστικών για κάλυψη έργων αποθήκευσης ενέργειας έχει μειωθεί, με ορισμένες ασφαλιστικές εταιρείες να βγαίνουν ακόμη και από την αγορά ή να ζητούν υπερβολικά ασφάλιστρα. Και επειδή οι πυρκαγιές μπαταριών είναι ένα σχετικά νέο φαινόμενο, υπάρχει περιορισμένη εμπειρία και λίγα πρότυπα που ρυθμίζουν τους καλύτερους και ασφαλέστερους τρόπους αντιμετώπισής τους. Αυτό σημαίνει αυξημένο κίνδυνο και για τους πυροσβέστες. [55,56]
• Μάλιστα! Περίπλοκα υψηλού κόστους και διακινδύνευσης  ζητήματα! H χωροθέτησή τους επίσης μπορεί να αυξάνει την επικινδυνότητά τους (π.χ. στα δάση (ανεμογεννήτριες) ή κοντά στους οικισμούς (Φ/Β)).
• Εδώ φτάσαμε στο τέλος της συζήτησής μας για τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις νομίζω. Προτείνω να κάνουμε μια ανάπαυλα και να οργανώσουμε μια νέα ορειβασία για να ασχοληθούμε με την σημασία των αναλύσεων που κάναμε. 
• Καλή ιδέα. Θα κλείσουμε την τριλογία μας στο τρίτο και τελευταίο μέρος.

*Ομότιμος Καθηγητής Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών

Πηγή: https://www.efsyn.gr/stiles/apopseis/463981_i-laimargia-ton-ape-b-meros#goog_rewarded