Τι αποκαλύπτουν οι ουρανοξύστες για τις χώρες που τους χτίζουν

Τα υπερυψηλά κτίρια αποτελούν ούτως ή άλλως μνημεία στην ανθρώπινη εφευρετικότητα και τον μοντερνισμό. Κυρίως όμως, για να θυμηθούμε τον Αμερικανό χιουμορίστα Μέισον Κούλεϊ, «ο ουρανοξύστης είναι μια έπαρση από ατσάλι και γυαλί». Ο Economist επιχερεί μια κοινωνιολογική προσέγγιση των εντυπωσιακών οικοδομημάτων, δίνοντας έμφαση στον συμβολισμό και την ανθρώπινη φιλοδοξία που βρίσκεται πίσω από την ανέγερσή τους. 

Κάθε ουρανοξύστης είναι δήλωση μιας φιλοδοξίας. Διόλου περίεργο, συνεπώς, ότι η Σαουδική Αραβία θέλει να χτίσει τον ψηλότερο ουρανοξύστη του κόσμου. Οι κατασκευαστικές εργασίες στον Πύργο Τζέντα διακόπηκαν το 2018 – αλλά συντόμως θα ξαναρχίσουν: όταν ολοκληρωθεί, θα είναι το πρώτο κτίριο παγκοσμίως που θα φθάσει στο (!) ζαλιστικό ύψος των 1.000 μέτρων. Οι σχεδόν 170 όροφοι του Πύργου Τζέντα θα φιλοξενούν τον συνήθη συνδυασμό πολυτελών διαμερισμάτων, δωματίων ξενοδοχείων και γραφείων. Από τη μια πλευρά του κτιρίου οι επισκέπτες θα έχουν την ευκαιρία να θαυμάζουν το νέο επιχειρηματικό κέντρο της πόλης, από την άλλη θα βλέπουν το άνοιγμα της Ερυθράς Θάλασσας.

Aτσάλινα μηνύματα 

Το κτίριο μπορεί να κοστίσει κάπου 1,2 δισ. δολάρια, όμως το ποσό αυτό είναι μικρό άμα συγκριθεί με τα περισσότερα του 1 τρις δολαρίων που δαπανά η Σαουδική Αραβία προκειμένου να αναπτύξει τις υποδομές της, να προσελκύσει τουρίστες και να επανατοποθετηθεί στην παγκόσμια σκηνή ως χώρα. Οι ηγέτες της θεωρούν ότι ο πύργος –που θυμίζει ένα ακανόνιστο θραύσμα γυαλιού– θα λειτουργήσει ως σύμβολο της ισχύος του βασιλείου. Εκπέμπει «ένα οικονομικό και χρηματοπιστωτικό μήνυμα που δεν θα ’πρεπε ένα αγνοηθεί», εξηγεί ο πρίγκιπας Αλουαλίντ Μπιν Ταλάλ, ο οποίος έχει την ευθύνη επίβλεψης του όλου σχεδίου.

Πάντως, αν αυτή είναι η επιδίωξη, τότε κι άλλα μέρη του κόσμου θα πρέπει να δεχτούμε ότι στέλνουν τα δικά τους… ατσάλινα μηνύματα. Υπάρχουν ανά την υφήλιο 236 «υπερυψηλά» κτίρια (ο όρος χρησιμοποιείται για ό,τι ξεπερνά σε ύψος τα 300 μέτρα) και απ’ αυτά τα 160 έχουν χτιστεί μετά το 2014, σύμφωνα με τον ερευνητικό φορέα CTBUH (Συμβούλιο Υψηλών Κτιρίων και Αστικού Οικιστικού Περιβάλλοντος). Άλλα 96 βρίσκονται σήμερα υπό κατασκευή. Αυτά τα ογκώδη οικοδομήματα αναδιαμορφώνουν τον αστικό ορίζοντα και τις πόλεις στο σύνολό τους. Ενώ δε υψώνονται εντυπωσιακά προς τον ουρανό, την ίδια στιγμή αποτελούν και δείκτες γεωπολιτικών και πολιτιστικών τάσεων. Ποιες είναι λοιπόν οι χώρες που υψώνουν υπερυψηλά κτίρια – και γιατί;

Ο παγκόσμιος χάρτης των ουρανοξυστών 

Το 20% αυτών των υπερυψηλών κτιρίων τα συναντά κανείς στη Μέση Ανατολή. Τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα κάνουν –όπως και η Σαουδική Αραβία– επίδειξη του πλούτου τους, αλλά και του κύρους τους, ως μια από τις ταχύτερα αναπτυσσόμενες οικονομίες αυτής της περιοχής του κόσμου. Στα ΗΑΕ θα συναντήσει κανείς 35 υπερυψηλά κτίρια: το Ντουμπάι από μόνο του διαθέτει 31 τέτοια κτίρια – περισσότερα από κάθε άλλη πόλη. Το μεγαλύτερο είναι το Μπουρζ Χαλίφα: με 828 μέτρα ύψος, αποτελεί τον υψηλότερο πύργο του κόσμου ήδη από το 2010 (Λέγεται ότι μόλις το 71% του Μπουρζ Χαλίφα αποτελεί αξιοποιήσιμο χώρο. Το υπόλοιπο αποτελεί «ύψος ματαιοδοξίας»).

Όμως και η Ασία λατρεύει τα μεγάλα ύψη: εκεί έχουν οικοδομηθεί περισσότερα από τα 2/3 των υπερυψηλών κτιρίων τη δεκαετία που μας πέρασε. Πρόσφατα προστέθηκε η Μερντέκα 118 στην Κουάλα Λουμπούρ, που ολοκληρώθηκε ως κατασκευή το 2023. Έχει ύψος 679 μέτρα, που την έφερε στη δεύτερη θέση παγκοσμίως. Η Κίνα –όπου μέχρι το 1980 σχεδόν δεν θα συναντούσες ουρανοξύστη– φιλοξενεί σήμερα 5 από τα 10 υπερυψηλά κτίρια. Σήμερα, η Κίνα διαθέτει περισσότερους ουρανοξύστες κατά κεφαλή απ’ όσους η Αμερική. Πέραν αυτού, το 70% των υπό κατασκευή υπερυψηλών κτιρίων βρίσκονται στην Κίνα. Απ’ αυτά, τα 25 θα κατατάσσονται –άμα κατασκευασθούν– μεταξύ των 100 υψηλότερων κτιρίων του κόσμου.

Η διαδρομή… απογείωσης της Κίνας έχει και πρακτικά αίτια. Μέχρι πριν από λίγο καιρό, ο πληθυσμός της χώρας βρισκόταν σε φάση αύξησης: από 980 εκατ. το 1980, έχει φθάσει σήμερα στα 1,4 δισ. ψυχές. Επιπλέον, δεν έχουν πάψει να μετακινούνται από την ύπαιθρο προς τις πόλεις όσοι αναζητούν εργασία: εκεί ζουν πλέον το 66% των ανθρώπων. Επίσης, η οικοδόμηση καθ’ ύψος βοηθάει στη διαχείριση της πυκνότητας του αστικού περιβάλλοντος, πάντως υπό την έννοια ότι μικραίνουν οι αποστάσεις μετακίνησης.

Πρόσθετα αίτια των σχεδιασμών των πολεοδόμων σε μεγάλη κλίμακα θα πρέπει να αναζητήσει κανείς και στον χώρο της πολιτικής. «Οι υπεύθυνοι των μικρών πόλεων έχουν εντονότερα την τάση να σκέφτονται μεγάλα οικοδομήματα», εξηγεί ο οικονομολόγος Τζέισον Μπαρ, συγγραφέας του Cities in the Sky: The Quest to Build the World’s Tallest Skyscrapers, «κατασκευάζοντας τους υψηλότερους ουρανοξύστες ανά τον κόσμο». Στο Κομμουνιστικό Κόμμα της Κίνας, τα ανερχόμενα στελέχη θεωρούν τα υπερυψηλά κτίρια ως έναν τρόπο για να βάλουν στον χάρτη τις λιγότερο γνωστές πόλεις τους – και, ενδεχομένως, για να τραβήξουν την προσοχή των μεγάλων κεφαλών της κεντρικής κυβέρνησης.

Αμερική και Ευρώπη 

Μόνο ένα 10% των υπερυψηλών κτιρίων που χτίστηκαν την τελευταία δεκαετία αναγέρθηκαν στην Αμερική – κι ας είναι αυτή η αρχική πατρίδα του ουρανοξύστη. (Οι πρώτοι χτίστηκαν στα τέλη της 10ετίας του 1880 στη Νέα Υόρκη και στο Σικάγο). Η Νέα Υόρκη, πόλη γνώριμη για τα γιγάντια κτίριά της, κέρδισε μια φούχτα νέα κτίρια – συμπεριλαμβανομένων δυο δίδυμων πολύ λεπτών πύργων νοτίως του Σέντραλ Παρκ, σε μια μικρή περιοχή που έχει βαφτιστεί «Γειτονιά των δισεκατομμυριούχων»». Τα κίνητρα για να χτίζει κανείς κτίρια με μεγάλο ύψος δεν λείπουν, ιδίως στη Νέα Υόρκη: η γη είναι ακριβή και ο πληθυσμός της πόλης εμφανίζει μιαν από τις μεγαλύτερες πυκνότητες για αμερικανική πόλη. Όμως η διαδικασία αδειοδότησης για ένα νέο κτίριο είναι πολύπλοκη: οι πολεοδομικοί κανονισμοί φθάνουν τις 3.300 σελίδες.

Μπορεί ο αριθμός των ορόφων να απογειώνεται, και πάλιν όμως ορισμένες χώρες προτιμούν να μένουν πλησιέστερα προς το έδαφος. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση μόνον η Πολωνία διαθέτει υπερυψηλό κτίριο. (Η Βρετανία, πρώην μέλος της ΕΕ, έχει ένα δικό της: το Shard/Θραύσμα στο Λονδίνο). Στην ηπειρωτική Ευρώπη οι ουρανοξύστες –εξηγεί ο Ντάνιελ Σάφερικ του CTBUH– συχνά θεωρούνται «gauche»/κοινωνικά απαράδεκτοι. Στο Λονδίνο και τη Ρώμη τα κτίρια που χτίζονται πλέον δεν επιτρέπεται να κρύβουν τη θέα σημαντικών μνημείων, με αποτέλεσμα να δυσχεραίνεται η δόμηση καθ’ ύψος. Το Παρίσι απαγόρευσε την ανέγερση νέων ψηλών κτιρίων, επικαλούμενο την «ασχήμια» των ουρανοξυστών. Στο «Χ» (πρώην Twitter) ένας Γάλλος περιέγραψε τον Πύργο του Μονπαρνάς –που αναγέρθηκε το 1973– ως την βαρύτερη προσβολή που δέχθηκε το Παρίσι από την εποχή της Ναζιστικής Κατοχής.

Επιστήμη και συμβολισμοί 

Οι αρχιτέκτονες που σχεδιάζουν υπερυψηλά κτίρια δεν πρέπει πάντως να είναι… με τα μυαλά στα σύννεφα. Πρώτη τους μέριμνα οφείλει να είναι η εξασφάλιση ότι το κτίριό τους δεν θα ταράζεται από τους ανέμους, και πάντως ότι δεν θα κινδυνεύει να καταρρεύσει. «Ο άνεμος είναι ο βασικός περιοριστικός παράγοντας στον σχεδιασμό των υπερυψηλών κτιρίων», εξηγεί ο Γκόρντον Τζιλ, που συμμετείχε στον σχεδιασμό του Πύργου της Τζέντα. Όσο μεγαλώνουν τα κτίρια, τόσο ενισχύονται και οι δυνάμεις των ανέμων. Οι μηχανικοί έχουν υπολογίσει, για παράδειγμα, ότι το Μπουρζ Χαλίφα θα πρέπει να έχει την ικανότητα να αντισταθεί αγέρωχα σε ανέμους με ταχύτητα μέχρι 240 χιλιομέτρων την ώρα – δηλαδή αντίστοιχη με ισχυρό τυφώνα. 

Ακριβώς για να αποφύγουν το ενδεχόμενο μιας δήλωσης μεγαλείου που θα καταλήξει σε φιάσκο ανικανότητας, οι αρχιτέκτονες χρειάζεται να «παραπλανούν» τους ανέμους χρησιμοποιώντας διάφορα σχήματα. Σ’ αυτό βοηθούν τα λεπτά σχήματα, το σβήσιμο των γωνιών, οι κυρτώσεις και οι λειάνσεις των ακμών, οι τομές στην κορυφή των κτιρίων. Υπάρχουν επιπλέον και εσωτερικές λύσεις, πέρα από τις εξωτερικές προσεγγίσεις. Στο 432 της Παρκ Άβενιου, στη Νέα Υόρκη, έχουν μείνει κενοί πέντε διπλοί όροφοι, προκειμένου να αφήνεται ελεύθερος ο άνεμος να περνάει το κτίριο. Στο 101 Ταϊπέι της Ταϊβάν έχει εγκατασταθεί ένα ατσάλινο εκκρεμές, βάρους σχεδόν 728 τόνων, το οποίο κινείται ελεύθερα, ώστε να αντισταθμίζει την κίνηση του κτιρίου από τους ανέμους.

Δεδομένου του ρόλου τους ως συμβόλων, που καλούνται να διαδραματίσουν οι ουρανοξύστες, οι αρχιτέκτονες είναι υποχρεωμένοι να προσέχουν ιδιαίτερα και τη μορφή που αποτυπώνουν. Ας σημειωθεί ότι στο Μέγαρο Γούλγουορθ, στη Νέα Υόρκη, που ήταν το ψηλότερο στον κόσμο στο διάστημα 1913-1930, δόθηκε χάλκινη οροφή και στις γωνίες τερατόμορφες φιγούρες, και τούτο προκειμένου να υποδηλώνεται η ιδιότητά του ως «καθεδρικού ναού του εμπορίου». Όσοι τώρα παραγγέλλουν υπερυψηλά κτίρια –και ιδίως στη Ασία ή τη Μέση Ανατολή– θέλουν αυτά να επιδεικνύουν πολιτιστική αυτοπεποίθηση, πέρα από την αίσθηση τοπικότητας.

Ο Γκ. Γκιλ περιγράφει πως συμβουλεύθηκε ιστορικούς προκειμένου να εξοικειωθεί με τους αντίστοιχους συμβολισμούς: για την πρόσοψη του προτεινόμενου Πύργου Γκρίνλαντ στη Σιάν της Κίνας, αντικατόπτρισε τους θώρακες των πήλινων στρατιωτών της Δυναστείας των Τσιν. Η μορφή σπείρας που θα έχει το πρώτο υπερυψηλό κτίριο του Ισραήλ, στο Τελ Αβίβ, παραπέμπει σε βιβλικό πάπυρο. Η Μερντέκα 118 θυμίζει περισσότερο σύριγγα –έτσι όπως προέκυψε– όμως ο σχεδιασμός της ήταν να παραπέμπει στο χέρι του Τουνκού Αβδουλραχμάν, του ηγέτη που ανακήρυξε την ανεξαρτησία της Μαλαισίας το 1957.

Σημεία κορεσμού 

Πάντως, μόνο όριο για τα υπερυψηλά κτίρια δεν αποτελεί ο ουρανός. Όλες οι φιλόδοξες χώρες επιθυμούν να έχουν εντυπωσιακά κτίρια, όμως φθάνουν σε ένα σημείο κορεσμού. Οι Κινέζοι αρμόδιοι έχουν βάλει φρένο στα «παράδοξα» κτίρια. Οικοδομές που θυμίζουν «πελώρια παντελόνια» −αυτό είναι το παρατσούκλι που δόθηκε σε κτίριο που σχεδίασε για το Πεκίνο ο Ρεμ Κούλχαας– είναι πλέον απαγορευμένες. Το 2021 η κινεζική κυβέρνηση επέβαλε γενικό όριο, ύψους στα 500 μέτρα, ενώ απαγόρευσε στις πόλεις με πληθυσμό κάτω από 3 εκατ. κατοίκους να έχουν κτίρια άνω των 250 μέτρων. (Η πολιτική αυτή θεωρείται ότι επιβλήθηκε για λόγους ασφαλείας, αλλά και λόγω υπερπροσφοράς χώρων γραφείων ή και πλήθους κενών διαμερισμάτων κατοικιών).

Θα χρειαστούν εξάλλου και πρόσθετες κατασκευαστικές καινοτομίες, αν είναι να συνεχίσουν να ψηλώνουν τα κτίρια. Στα τέλη του 19ου αιώνα, οι καινοτομίες των ανελκυστήρων είναι που επέτρεψαν την εκρηκτική ανάπτυξη των ουρανοξυστών. Ήδη, ο Άντριαν Σμιθ –εκ των αρχιτεκτόνων του Μπουρζ Χαλίφα– εξηγεί ότι η τεχνολογία των ανελκυστήρων αποτελεί περιοριστικό παράγοντα εδώ και καιρό. Τα συρματόσχοινα που είναι σήμερα διαθέσιμα καλύπτουν διαδρομή μέχρι 500 περίπου μέτρα, οπότε δεν είναι δυνατόν να φθάσει ένας θάλαμος ανελκυστήρα από την είσοδο μέχρι την κορυφή πολλών τέτοιων υπερυψηλών κτιρίων. (Ο άνεμος προσθέτει στην καταπόνηση των συρματόσχοινων). Από την άλλη, όμως, στα ψηλά και λεπτά κτίρια δεν είναι δυνατόν να φιλοξενηθούν σειρές ανελκυστήρων. Αντί για μια τέτοια λύση, ο Πύργος Τζέντα θα χρησιμοποιήσει σύρματα από ανθρακόνημα – ένα ελαφρύτερο υλικό, που μπορεί να φέρνει τους ανελκυστήρες ψηλότερα.

Αν και όποτε καταστεί εφικτό να προχωρήσουν αυτού του τύπου τα οικοδομήματα σε μεγαλύτερο ύψος, τότε σίγουρα κάποιος δισεκατομμυριούχος ή τύραννος θα θελήσει να δημιουργήσει κάποιου τύπου λέσχη «χτιστών του ουρανού». Τα υπερυψηλά κτίρια αποτελούν ούτως ή άλλως μνημεία στην ανθρώπινη εφευρετικότητα και τον μοντερνισμό. Κυρίως όμως, για να θυμηθούμε τον Αμερικανό χιουμορίστα Μέισον Κούλεϊ, «ο ουρανοξύστης είναι μια έπαρση από ατσάλι και γυαλί».

©The Economist. Μεταφράστηκε και δημοσιεύθηκε από την Economia Media Α.Ε., έπειτα από ειδική άδεια. Το πρωτότυπο αγγλικό κείμενο βρίσκεται στο www.economist.com