Πριν από λίγες μέρες ο Κωστής Χατζηδάκης ανέφερε ότι «τους επόμενους μήνες πρόκειται να ψηφιστεί το νομοσχέδιο που θα θέσει τις βάσεις για τη νέα εποχή στον χώρο της ενέργειας. Το νομοσχέδιο αυτό θα δημιουργήσει το πλαίσιο για την ανάπτυξη της αποθήκευσης ενέργειας…» [1]
Η εξαγγελία αυτή γίνεται συστηματικά τα τελευταία χρόνια από πολιτικούς και υπηρεσιακούς παράγοντες, ενώ το ζήτημα της αποθήκευσης ενέργειας περιλαμβάνεται σε όλα τα κείμενα πολιτικής για την ενέργεια, ευρωπαϊκά και διεθνή. Όμως, παρά το γεγονός ότι συχνά διαφημίζονται έργα που εντάχθηκαν σε προγράμματα ή χρηματοδοτικά σχήματα, δεν υπάρχει ακόμα γι αυτά ένα πλαίσιο σε ευρωπαϊκό επίπεδο.
Θα πρέπει να σημειωθεί ότι κατά τις οδηγίες της Ε.Ε. η αποθήκευση ενέργειας –και ρητά η αντλησιοταμίευση- δεν θα πρέπει να θεωρείται Ανανεώσιμη Πηγή Ενέργειας. [2]
Είναι γνωστό ότι η ενέργεια δεν μπορεί να αποθηκευτεί αλλά μόνο να καταναλωθεί την ώρα που παράγεται.
«Λύσεις» που έχουν προταθεί όπως η αντλησιοταμίευση και η αποθήκευση ενέργειας σε μορφή θερμότητας (δεξαμενές υγρών αλάτων) που συνδέεται με έργα ηλιοθερμικών σταθμών, αντιμετωπίζουν πολλά προβλήματα, γιατί συνεπάγονται μεγάλα κόστη και μεγάλες απώλειες από αλλεπάλληλες μετατροπές της παραγόμενης ενέργειας.
Στη χώρα μας εδώ και πολλά χρόνια η νομοθεσία συμπεριέλαβε έργα αποθήκευσης ενέργειας με ευνοϊκούς όρους για την αδειοδότηση και την αποζημίωσή τους. Όμως μετά από την ψήφιση του ν. 4414/2016 για το νέο καθεστώς στήριξης των σταθμών παραγωγής από Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας που από τότε γίνονται με ανταγωνιστικές διαδικασίες, δεν υπάρχει πλαίσιο για τέτοιου είδους έργα και οι προτάσεις του ΥΠΕΝ φαίνεται να μην γίνονται δεκτές από τη Γενική Διεύθυνση Ανταγωνισμού της Κομισιόν. [3]
Σε ό,τι αφορά στην αντλησιοταμίευση, η σύλληψη περιλαμβάνει τη δημιουργία δύο φραγμάτων- δεξαμενών σε διαφορετικά υψόμετρα και άντληση του νερού στο υψηλότερο επίπεδο -με χρήση ηλεκτρικού ρεύματος- έτσι ώστε να λειτουργήσει το σύστημα ως υδροηλεκτρικό όταν αυτό ζητηθεί από τον διαχειριστή του Δικτύου .
Το σύστημα που ονομάστηκε «υβριδικό», περιλαμβάνει αιολικό(ούς) σταθμό(ούς) -που χαρακτηρίζεται ως ΑΠΕ- και αντλησιοταμιευτικό σύστημα -που δεν χαρακτηρίζεται ως ΑΠΕ- με την κάθε μονάδα να συνδέεται ανεξάρτητα με το δίκτυο και τον υπολογισμό της παραγόμενης ενέργειας να γίνεται λογιστικά. [4]
Οι ηλιοθερμικοί σταθμοί με αποθήκευση, αποτελούν θηριώδεις εγκαταστάσεις που συνδυάζουν τα κοίλα κάτοπτρα στις εκτάσεις χιλιάδων στρεμμάτων που απαιτούνται -που χαρακτηρίζονται ως ΑΠΕ- με τις εγκαταστάσεις αποθήκευσης όπου αποθηκεύεται θερμότητα που παράγεται από τα κάτοπτρα σε υγρά άλατα που λειτουργούν ως θερμοσυσσωρευτές -που δεν χαρακτηρίζονται ως ΑΠΕ-. Φυσικά χρειάζονται εγκαταστάσεις μετατροπής της ενέργειας, που δεν διαφέρουν από ένα συμβατικό εργοστάσιο. Η όλη εγκατάσταση που από τη νομοθεσία χαρακτηρίζεται ως «χαμηλής όχλησης», κατατάσσεται στις επικίνδυνες εγκαταστάσεις της οδηγίας Seveso .
Το «πείραμα της Κρήτης»
Αν όλα αυτά ακούγονται περίεργα, είναι γιατί δεν υλοποιήθηκαν τέτοιου είδους έργα μέχρι σήμερα με μόνη εξαίρεση το «υβριδικό» της Ικαρίας.[5] Πρόκειται για έργα που εμφανίστηκαν στην Κρήτη με άδειες παραγωγής και στη συνέχεια –κάποια απ΄αυτά- με εγκρίσεις περιβαλλοντικών όρων. Ο λόγος είναι απλός: η Κρήτη μέχρι σήμερα αποτελεί ένα αυτόνομο σύστημα, κορεσμένο από ΑΠΕ, που προσφερόταν για πειραματισμούς από επίδοξους επενδυτές συνεπικουρούμενους από υποστηρικτές των εφαρμογών αυτών (πολιτικών, ακαδημαϊκών) και η νομοθεσία επέτρεπε να αδειοδοτηθούν προνομιακά -κατ’ εξαίρεση των περιορισμών-, επειδή ακριβώς υποσχόταν αποθήκευση ενέργειας.
Το γεγονός ότι μέχρι στιγμής δεν έχει υλοποιηθεί κανένα, οφείλεται κατά κύριο λόγο στις πολύ μεγάλες αντιδράσεις της κοινωνίας, αλλά και στις παλινωδίες της εθνικής νομοθεσίας, που όπως ήδη αναφέρθηκε, δεν μπορεί να εξασφαλίσει τη σύμφωνη γνώμη των Βρυξελλών για το πλαίσιο στήριξής τους. Οι αγώνες μιας δεκαετίας όμως, απέναντι σε εταιρείες κολοσσούς και πρωτόγνωρες καταστάσεις, για την αποτροπή δεσμεύσεων πολύ μεγάλων εκτάσεων γης και υδάτινων πόρων έγιναν πολύ λίγο γνωστοί.
Πρέπει να επισημάνουμε ότι το «πείραμα της Κρήτης» είναι ένα πείραμα μεγάλου βεληνεκούς που καμιά σχέση δεν έχει με τα πάλαι ποτέ υποστηριζόμενα από τη ΔΕΗ μικρά υβριδικά των μικρών νησιών που στόχευαν στην αυτάρκειά τους χωρίς ενεργειακές διασυνδέσεις . Τα «υβριδικά» έργα και τα ηλιοθερμικά με αποθήκευση φιγουράρουν επί πολλά χρόνια ανάμεσα σε άλλα έργα ΑΠΕ μεγάλης κλίμακας στην Κρήτη , που έφτασαν και την ισχύ των 6.500 MW, χωρίς κανείς να αισθάνεται υποχρεωμένος να υπολογίσει αθροιστικά τι θα εξοικονομούσαν και τι θα μπορούσαν να υποκαταστήσουν σε συμβατικές μονάδες αλλά και σε μονάδες ΑΠΕ, έτσι ώστε να προκύψει και εξοικονόμηση στην περιβαλλοντική ζημιά. Κι αυτό δεν φαίνεται να αλλάζει ούτε σήμερα που δεν ισχύει πια το σενάριο της αυτονομίας, προχωράει η διασύνδεση και κάποια απ’ αυτά τα έργα έχουν μεταμορφωθεί σε «υβριδικά» του τύπου αιολικά με μπαταρίες.
[Μέρος 2- Μπαταρίες]
Αν ήταν κάτι απλό θα είχε πραγματοποιηθεί. Ο λόγος για την πολλά υποσχόμενη αποθήκευση ενέργειας σε μαζική κλίμακα, ένα σταυρόλεξο με γεωπολιτικές παραμέτρους και δραματικές συνέπειες στο περιβάλλον, που γίνεται ακόμα πιο σύνθετο επειδή το ζήτημα αντιμετωπίζεται ως ένα παράλληλο πεδίο νέων δραστηριοτήτων κερδοσκοπικού χαρακτήρα. Όλα αυτά εξ αιτίας του κεντρικού ρόλου των σπάνιων μετάλλων στην πράσινη και την ψηφιακή τεχνολογία που σύμφωνα με πολλούς αναλυτές είναι ο επόμενος «μαύρος χρυσός». Αυτό οδηγεί σε μια νέα εξάρτηση με κόστος που μπορεί να αποδειχθεί ακόμα πιο δραματικό από αυτό με το πετρέλαιο, γράφει ο Guillaume Pitron στο βιβλίο του «Ο πόλεμος των σπανίων μετάλλων».
Ενεργειακή μετάβαση με εξορύξεις
Η εξαγωγή των σπάνιων μετάλλων προκαλεί εκτεταμένη περιβαλλοντική ζημιά, επειδή εξορύσσονται κολοσσιαίες ποσότητες πετρωμάτων και χρησιμοποιούνται τεράστιες ποσότητες οξέων. Ο καθαρισμός ενός τόνου στοιχείων απαιτεί 200 τόνους νερού που επιβαρύνονται με βαρέα μέταλλα και καταλήγουν σε ποτάμια, εδάφη και υδροφορείς.
Η εξόρυξη σπάνιων μετάλλων είναι μια από τις πιο ρυπογόνες βιομηχανίες της Κίνας [6] που προμηθεύει παγκοσμίως 82% του βισμούθιου, 87% του αντιμόνιου, 87% του μαγνησίου και μέχρι 95% μερικών άλλων σπανίων γαιών. Από τέτοια ρύπανση υποφέρουν κι άλλες χώρες όπως το Καζακστάν (χρώμιο), η Λαϊκή Δημοκρατία του Κογκό (κοβάλτιο), η Αυστραλία και η Χιλή (λίθιο), η Νότια Αφρική και η Ρωσία (πλατινοειδή), ενώ είναι γνωστό ότι το πραξικόπημα του 2019 στη Βολιβία σχετιζόταν στενά με τα αποθέματα λιθίου. [7]
Μεταφορά της ρύπανσης εκτός Δύσης
Έχει δημιουργηθεί η εντύπωση ότι τα σπάνια μέταλλα υπάρχουν μόνο σε συγκεκριμένες χώρες του πλανήτη, και ότι αυτές έχουν το προνόμιο να τα εκμεταλλεύονται μονοπωλιακά. Ο Guillaume Pitron όμως, υπενθυμίζει την πρακτική που ακολούθησε η Δύση να μεταφέρει στο εξωτερικό την παραγωγή των σπάνιων μετάλλων, μαζί με το περιβαλλοντικό κόστος.[8] Όπως λέει, αυτός ο καταμερισμός εργασίας θυμίζει το επιστημονικό μυθιστόρημα του Herbert George Wells «Η μηχανή του χρόνου», που απεικονίζει έναν κόσμο όπου η εργασία και η φτώχεια έχουν εξαφανιστεί από την επιφάνεια της Γης, αλλά κάτω από το φλοιό βρίσκεται ένα ζοφερός υπόγειος κόσμος σκλάβων που μοχθεί μέσα σε σκοτάδι και δυσωδία.
Μέχρι τη δεκαετία του 1980, οι Ηνωμένες Πολιτείες ήταν ο μεγαλύτερος παραγωγός σπανίων γαιών, στο ορυχείο Mountain Pass στην Καλιφόρνια. Αλλά η περιβαλλοντική ζημιά υποχρέωσε τον όμιλο Molycorp να σταματήσει όλες τις εργασίες το 2002.
Όμως η Κίνα, μετά από το 2000, άρχισε να περιορίζει τις εξαγωγές σπάνιων μετάλλων, μειώνοντας τις εξαγωγές από 65.000 τόνους το 2005 σε 32.500 σήμερα, κορυφώνοντας το 2010 με εμπάργκο προς την Ιαπωνία και τις Ηνωμένες Πολιτείες. Σήμερα επιτρέπει στις ξένες επιχειρήσεις υψηλής τεχνολογίας απεριόριστη πρόσβαση στις πρώτες ύλες μόνο εφόσον μεταφέρουν εκεί τις εγκαταστάσεις παραγωγής τους. Έτσι η Κίνα κατέληξε να είναι ο νούμερο ένα παραγωγός φωτοβολταϊκών συστημάτων, ο μεγαλύτερος επενδυτής στην αιολική ενέργεια, και η μεγαλύτερη αγορά αυτοκινήτων με καύσιμα από ανανεώσιμες πηγές, ενώ ακόμα και η αμυντική βιομηχανία των Ηνωμένων Πολιτειών βρέθηκε να εξαρτάται από την Κίνα.
Οι εξορύξεις επιστρέφουν στην Ευρώπη
Σήμερα η Κομισιόν σχεδιάζει να συγκροτήσει μια ευρωπαϊκή συμμαχία για τις πρώτες ύλες (European Raw Materials Alliance) στα πρότυπα της «Ευρωπαϊκής Συμμαχίας για τις Μπαταρίες» (European Battery Alliance) ενώ ήδη βρίσκονται σε εξέλιξη πρωτοβουλίες από τη δεύτερη, ώστε να ενισχυθούν τα εγχώρια αποθέματα λιθίου. Η «Raw Materials Alliance» έχει στόχο να κινητοποιήσει παράγοντες της βιομηχανίες και της καινοτομίας, κράτη-μέλη, περιφέρειες, την ευρωπαϊκή τράπεζα επενδύσεων, επενδυτές, κοινωνικούς φορείς και εταίρους, καθώς και την κοινωνία των πολιτών με σκοπό την δημιουργία υποδομών σε όλο το φάσμα της εφοδιαστικής αλυσίδας από την εξόρυξη μέχρι την ανακύκλωση και επαναχρησιμοποίηση υλικών. Στο σχεδιασμό της Κομισιόν είναι η διαβούλευση να καταλήξει σε συγκεκριμένες επενδυτικές προτάσεις που θα τεθούν σε λειτουργία μέχρι το 2025,[9] ενώ ήδη κατασκευάζεται στη Σουηδία το πρώτο μεγάλο εργοστάσιο μπαταριών λιθίου. [10] Το γεγονός ότι η Ελλάδα συγκαταλέγεται μεταξύ των πέντε χωρών στις οποίες η Ε.Ε. έχει στηρίξει τις προσδοκίες της για σπάνιες γαίες [11] μπορεί να αποτελέσει την αφετηρία για νέα πεδία αγώνων, αυτή τη φορά απέναντι σε εξορύξεις που κάποιοι θα τις βλέπουν πράσινες!
[Μέρος 3- Υδρογόνο]
Το 96 % του υδρογόνου που παράγεται σήμερα παγκόσμια, παράγεται από ορυκτά καύσιμα (αναμόρφωση υδρογονανθράκων) και έχει βιομηχανική χρήση, ενώ οι ενεργειακές χρήσεις του αποτελούν ελάχιστο ποσοστό. Ωστόσο η ενεργειακή χρήση του υδρογόνου εντάχθηκε στην πολιτική «Καθαρός πλανήτης για όλους»,[12] πρόδρομο της «Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας», με την επιδίωξη παραγωγής του με χρήση Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας και την παραδοχή ότι για την παραγωγή, αποθήκευση και διανομή του απαιτείται μεγάλη ποσότητα ενέργειας. Η «στρατηγική για το υδρογόνο»[13] που δημοσιοποίησε η Κομισιόν το περασμένο καλοκαίρι, περιλαμβάνει τη δρομολόγηση μιας «Ευρωπαϊκής Συμμαχίας για το Καθαρό Υδρογόνο», με σκοπό τη δημιουργία επενδύσεων για την αύξηση της παραγωγής.
Το «πράσινο υδρογόνο» σχετίζεται με την αποθήκευση ενέργειας με τη λογική ότι η παραγωγή του μπορεί να απορροφήσει την παραγωγή ενέργειας από Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας όταν η παραγωγή και η ζήτηση ενέργειας δεν ταυτίζονται χρονικά. Για το λόγο αυτό το υδρογόνο δεν αποτελεί εναλλακτική μορφή ενέργειας σε σχέση με τις ΑΠΕ, αντίθετα η ενεργειακή του χρήση οδηγεί σε γιγαντισμό των ΑΠΕ.
Η παραγωγή υδρογόνου εντάσσεται στο συγκεντρωτικό πρότυπο του ολιγοπωλιακού επιχειρηματικού και πολιτικού ελέγχου που ισχύει για την παραγωγή ενέργειας. Ήδη έντεκα διαχειριστές υποδομών φυσικού αερίου από εννέα κράτη-μέλη της Ε.Ε. παρουσίασαν σχέδιο δημιουργίας ενός δικτύου αγωγών συνολικού μήκους 23.000 χμ έως το 2040, που θα υποστηρίξει τη μεταφορά υδρογόνου παράλληλα με το υφιστάμενο δίκτυο φυσικού αερίου. Το δίκτυο αυτό θα διατρέχει αρχικά δέκα χώρες (Γερμανία, Γαλλία, Ιταλία, Ισπανία, Ολλανδία, Βέλγιο, Τσεχία, Δανία, Σουηδία και Ελβετία) τη “ραχοκοκαλιά του ευρωπαϊκού υδρογόνου”, με σκοπό να επεκταθεί αργότερα και σε χώρες όπως η Ελλάδα. [14]
Η γερμανική κυβέρνηση έχει ήδη υιοθετήσει εθνικό στρατηγικό σχέδιο με στόχο να καταστεί η Γερμανία ο υπ’ αριθμόν ένα προμηθευτής και παραγωγός υδρογόνου με ένα πρόγραμμα ύψους 9 δις. ευρώ. Η χρηματοδότηση προέρχεται από το σχέδιο οικονομικής ανάκαμψης ύψους 700 δις. ευρώ που ανακοινώθηκε για την επανεκκίνηση της πληγείσας γερμανικής οικονομίας από τα περιοριστικά μέτρα για την αντιμετώπιση της επιδημίας. [15]
Η επικινδυνότητα
Μόλις το 2018 η Γερμανία ξεκίνησε την εμπορική λειτουργία του πρώτου τρένου υδρογόνου στον κόσμο, το οποίο τροφοδοτείται από κυψέλες καυσίμου υδρογόνου τοποθετημένες πάνω από τα βαγόνια και προγραμματίζεται να λειτουργήσει με χρήση αιολικής ενέργειας μελλοντικά. [16]
Ωστόσο το 2019, ένας σταθμός υδρογόνου για αυτοκίνητα εξερράγη στη Νορβηγία, με αποτέλεσμα η Toyota και η Hyundai να αναστείλουν τις πωλήσεις των αυτοκινήτων τους που λειτουργούν με καύσιμο το υδρογόνο, [17]. Τα υδρογονοκίνητα αυτοκίνητα φαίνεται να είναι στα αζήτητα για άλλους λόγους μεταξύ των οποίων η χαμηλή ενεργειακή απόδοση, αφού μόνο το 25% της ενέργειας μετατρέπεται εν τέλει σε κίνηση κατά τον Φλόριαν Χέκερ από το Ινστιτούτο Öko. [18]
Το υδρογόνο περιλαμβάνεται στις επικίνδυνες ουσίες, εύφλεκτες, τοξικές ή/και οξειδωτικές για τις οποίες έχουν θεσπιστεί ειδικά μέτρα από Οδηγίες της Ε.Ε., όπως η Οδηγία 2012/18/ΕΕ γνωστή ως Οδηγία SEVESO για τον κίνδυνο μεγάλων ατυχημάτων και οι Οδηγίες 2014/34/ΕΕ και 2014/68/ΕΕ για την εναρμόνιση των νομοθεσιών των κρατών μελών σχετικά με τις συσκευές και τα συστήματα προστασίας που προορίζονται για χρήση με τη διάθεση εξοπλισμού υπό πίεση στην αγορά. [19]
Πυρηνική σύντηξη του υδρογόνου
Παράλληλα με τους παραπάνω σχεδιασμούς, στα πλαίσια της κλιματικά ουδέτερης οικονομίας, της ανάπτυξης δηλαδή τεχνολογιών παραγωγής ενέργειας χωρίς έκλυση διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα, ξεκίνησε στη Γαλλία η συναρμολόγηση του γιγάντιου αντιδραστήρα του διεθνούς προγράμματος ITER, που θα διαρκέσει μέχρι το τέλος του 2024, με στόχο την επίτευξη της σύντηξης του υδρογόνου και την λειτουργία σε πλήρη ισχύ το 2035.[20] Το πρόγραμμα ITER ξεκίνησε πριν από 15 χρόνια με στόχο την αναπαραγωγή της σύντηξης του υδρογόνου που πραγματοποιείται με φυσικό τρόπο στην καρδιά του ήλιου. Την σχετική σύμβαση υπέγραψαν 35 χώρες το 2006. Είναι οι χώρες μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η Ελβετία, η Ρωσία, η Κίνα, η Ινδία, η Ιαπωνία, η Νότια Κορέα και οι Ηνωμένες Πολιτείες. Άλλα τέτοια προγράμματα είναι σε εξέλιξη και σε μεμονωμένες χώρες.
Συμπερασματικά, αποδεικνύεται ότι τα τελευταία χρόνια και τώρα με την «Πράσινη Συμφωνία», βιώνουμε ένα ενεργειακό πείραμα υψηλής επικινδυνότητας ως προς τις γεωπολιτικές και τεχνικές του διαστάσεις, με τεράστιο περιβαλλοντικό αποτύπωμα. Η αποθήκευση ενέργειας αποτελεί συνιστώσα σχεδιασμών που δεν έχουν σκοπό ούτε την εξοικονόμηση ενέργειας και φυσικών πόρων ούτε την ενεργειακή αποδοτικότητα, ενώ τα συστήματα που σχεδιάζονται όχι μόνο δεν είναι ήπια και αποκεντρωμένα αλλά είναι όλο και πιο συγκεντρωτικά και επικίνδυνα. Το μείζον είναι η άσκηση μιας αγοραίας ανάπτυξης πάνω στο σώμα μιας όλο και περισσότερο τροποποιημένης γης και αποξενωμένης κοινωνίας, από ένα σύστημα κυνικό, σπάταλο και βαθειά ανορθολογικό.
Δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα «Δρόμος της Αριστεράς», σε τρεις συνέχειες,στα φύλλα 515, 517 και 519
Οκτώβριος –Νοέμβριος 2020
Πηγή: http://www.vannasfakianaki.gr/apothhkefsh_energeias/