Της Κατερίνας Περτσελάκη*
Όπως αναφέρει ο καθ. Αθ. Αραβαντινός, η πολεοδομία, στην απλούστερη και ακριβέστερη σημασία του όρου, είναι η τέχνη που έχει ως αντικείμενο τη δόμηση. Και ενώ ιστορικά ξεκίνησε σαν μια εφαρμογή της αρχιτεκτονικής στην κλίμακα της πόλης, ο πολεοδομικός σχεδιασμός εξελίχθηκε σε μια επιστήμη που προϋποθέτει γνώσεις και ικανότητες που προέρχονται από ένα ευρύ φάσμα άλλων επιστημών, όπως η κοινωνιολογία, η γεωγραφία, η οικονομολογία κλπ (Πολεοδομικός Σχεδιασμός, 1984). Τα χωροταξικά, ρυθμιστικά και πολεοδομικά σχέδια θεσπίζονται από το κράτος, συντάσσονται από μελετητές πολλών ειδικοτήτων και στοχεύουν αφενός στη βελτίωση του υλικού πλαισίου ζωής (τεχνική διάσταση), αφετέρου στην επίλυση κοινωνικών και οικονομικών προβλημάτων (δυναμική, πολιτική διάσταση), σε κάθε περίπτωση πάντως στη δημιουργία συνθηκών με όραμα για το μέλλον. Ιδιαίτερα από το δεύτερο μισό του 20ού αι. το όραμα αυτό χαρακτηρίζεται από μια γενικότερη στροφή προς την οικολογία και αρμονία με τη φύση, αλλά και την επιστροφή στην ανθρώπινη κλίμακα. Στη χώρα μας, αν και καθυστερημένα σε σχέση με άλλες χώρες στην Ευρώπη, τα Γενικά Πολεοδομικά Σχέδια αποτελούν νόμο και κάθε έργο, ιδιωτικό ή δημόσιο, οφείλει κατ' αρχάς να συμμορφώνεται με αυτά.
Με αφορμή τις πρόσφατες εξελίξεις στην περιοχή της Νέας Αλικαρνασσού και σχετικά με τα έργα διάνοιξης της οδού Σεφέρη, μετά λύπης μου παρατηρώ οτι ακόμα και στη δύσκολη περίοδο που διανύουμε ο παραλογισμός που τόσα χρόνια υπέσκαπτε το κοινωνικό έδαφος συνεχίζει να κυριαρχεί. Το θέμα βέβαια έχει δύο πτυχές: αφενός πρόκειται για την πλήρη απαξίωση του νόμου και της δικαιοσύνης, αφετέρου για τη συστηματική διαστρέβλωση του αστικού οράματος.
Συγκεκριμένα, σύμφωνα με το Γενικό Πολεοδομικό Σχέδιο (ΓΠΣ) Ηρακλείου (τροποποίηση 2003), το οποίο ιεραρχεί το βασικό οδικό δίκτυο, δεν προβλέπεται χάραξη οδού που να συνδέει το λιμένα Ηρακλείου με το αεροδρόμιο μέσω της χερσαίας ζώνης. Εν συνεχεία, το Σχέδιο Πόλεως Δήμου Νέας Αλικαρνασσού στην περιοχή 'Θαλασσινά' (2007), αλλά και η επέκταση και αναθεώρηση του ΓΠΣ Νέας Αλικαρνασσού (2009), προβλέπουν παραλιακή οδό με χαρακτήρα ήπιας κυκλοφορίας, τοπικής δηλ. σημασίας. Ορίζουν δε ρητά ως αποκλειστικά “πεζόδρομο” τμήμα του δρόμου αυτού, ακριβώς για να αποτραπεί η διαμπερής κυκλοφορία οχημάτων. Σύμφωνα με το Νέο Οικοδομικό Κανονισμό οι δρόμοι ήπιας κυκλοφορίας ορίζονται ως "πεζόδρομοι στους οποίους επιτρέπεται η υπό όρους κίνηση των οχημάτων". Σε τέτοιους δρόμους, όπως εξηγεί ο Κώδικας Οδικής Κυκλοφορίας οι πεζοί μπορούν να χρησιμοποιούν το δρόμο σε όλο του το πλάτος, επιτρέπονται τα παιχνίδια, οι οδηγοί πρέπει να προχωρούν με πολύ χαμηλή ταχύτητα κλπ.
Το έργο όμως που κατασκευάστηκε και παραδόθηκε στους πολίτες το 2009, είναι μία ασφαλτοστρωμένη οδός πλάτους 14μ., η οποία λειτουργεί ως συλλεκτήρια οδός υπερτοπικής σημασίας. Και πέρα από τη λειτουργία της άλλωστε, η οδός αυτή διέρχεται μέσα από τη χερσαία ζώνη του Λιμένα Ηρακλείου, ενώ καταπατά σε τμήμα της τη ζώνη αιγιαλού. Προκύπτει έτσι ότι το έργο είναι παράνομο, πράγμα που επιβεβαιώνει το ΣτΕ στην 2717/2011 απόφασή του.
Όσο για το νέο έργο-κλάδο, επιχειρείται -ορθώς- η επανασύνδεση της παραλιακής οδού Ηρακλείου με την οδό Ηρακλείτου μέσω της οδού Σεφέρη, όπως άλλωστε προβλέπει και το ΓΠΣ, σύμφωνα όμως με το οποίο η οδός Σεφέρη είναι δευτερεύουσα αρτηρία που συνδέει το Λιμάνι του Ηρακλείου με το πολεοδομικό κέντρο Νέας Αλικαρνασσού. Με άλλα λόγια, προβλέπεται δρόμος διπλής κατεύθυνσης που θα εκτονώνει την κίνηση της Ικάρου (πρωτεύουσα αρτηρία). Ωστόσο, η μελέτη του Δήμου σύμφωνα με την οποία κατασκευάζεται το νέο έργο-κλάδος προβλέπει μονόδρομο (από Ηράκλειο προς Νέα Αλικαρνασσό) και άρα δεν έχει το χαρακτήρα της δευτερεύουσας αρτηρίας. Πού άραγε θα διοχετευθεί η αντίστροφη κίνηση, από την Νέα Αλικαρνασσό προς Ηράκλειο; Με την πρόσφατη απόφασή του το ΣτΕ άλλωστε αναστέλλει την ισχύ των Περιβαλλοντικών Όρων του έργου-κλάδου οι οποίοι αποτελούν προϋπόθεση για την πραγματοποίηση οποιουδήποτε έργου.
Από κει και πέρα, όλα τα άλλα περιττεύουν. Κανείς δεν έχει αρμοδιότητα να παρακάμπτει τις αποφάσεις του ΣτΕ ούτε να επιχειρηματολογεί δημοσίως υπέρ ενός έργου που έχει κριθεί παράνομο και ενός άλλου για το οποίο εκκρεμεί η απόφαση. Όμως με συνοπτικές διαδικασίες οι αρχές σπεύδουν στην υλοποίηση, γιατί 'κατόπιν εορτής' σε ολοκληρωμένα έργα ακόμα και η Δικαιοσύνη δύναται να αμφιταλαντεύεται. Οι πρακτικές βέβαια της λαϊκίζουσας γλώσσας που ξεσηκώνουν το 'λαό' δεν είναι κάτι που εκπλήσσει. Ανοίγοντας την παραλιακή οδό το 2009, η διέλευση έγινε συνήθεια και η συνήθεια καθεστώς.
Για το συγκεκριμένο θέμα, έχει πάρει θέση ο Σύλλογος Αρχιτεκτόνων Νομού Ηρακλείου σε πρόσφατη ανακοίνωσή του, αλλά και με παλαιότερο έγγραφό του (2011) στο οποίο καλεί όλες τις υπηρεσίες και τους φορείς να σέβονται τα ισχύοντα ρυμοτομικά και πολεοδομικά σχέδια, επιμένοντας στην "ανάπλαση της περιοχής για την εφαρμογή του ισχύοντος ρυμοτομικού σχεδίου ώστε να αποκατασταθεί πλήρως το παραλιακό μέτωπο και να παραδοθεί στον πολίτη με ήπιες χρήσεις αναψυχής".
Με την πρόσφατη απόφασή του να προχωρήσει σε τροποποίηση του Σχεδίου Πόλης, το Δημοτικό Συμβούλιο στην ουσία προσπαθεί να νομιμοποιήσει την αυθαιρεσία, κατά τον ίδιο τρόπο που ο νόμος για τα αυθαίρετα προσπαθεί να δώσει πολιτική λύση στην οικιστική αναρχία. Στη συγκεκριμένη περίπτωση όμως δεν πρόκειται για παράβαση κάποιου ιδιώτη που παγιδευμένος στην περιπλοκότητα της νομοθεσίας αυθαιρετεί, κτίζοντας μια στέγη για την οικογένειά του, αλλά για το ίδιο το Δημόσιο, που γνωρίζοντας την άνομη πράξη και χωρίς -φαινομενικά- ίδιο τέλος, αυθαιρετεί εις βάρος όλων των πολιτών. Είναι άξιος λόγου, ο ζήλος με τον οποίο οι αρχές προσπαθούν να υπεραμυνθούν ενός έργου, όπως δηλώνουν, "παραβλέποντας [...] την παρουσία των αστυνομικών δυνάμεων ή τις εντολές των δικαστηρίων ή τις εντολές της Εισαγγελέως". Γιατί τέτοια επιμονή στη διατήρηση ενός δρόμου που δεν εξυπηρετεί κάποιον σκοπό ορθότερα από ό,τι προβλέπει το ΓΠΣ;
Εδώ ερχόμαστε στην πολεοδομική διάσταση του θέματος.
Στις δηλώσεις τους, τόσο ο Δήμαρχος Ηρακλείου κ. Κουράκης, όσο και ο Γ.Γ. Αποκεντρωμένης Διοίκησης, κ. Δεικτάκης αλλά και ο Αντιπεριφερειάρχης κ. Κουκιαδάκης, αναφέρονται στην προτεραιότητα της διέλευσης οχημάτων από το συγκεκριμένο δρόμο, χωρίς αυτό να τεκμηριώνεται επιστημονικά, χωρίς να προτάσσεται καμία συγκοινωνιολογική και πολεοδομική μελέτη που να υποστηρίζουν την ανάγκη τροποποίησης του ΓΣΠ (η οποία, ούτως ή άλλως, όφειλε να προηγείται της εκτέλεσης του έργου), χωρίς να λαμβάνεται υπόψιν ο χαρακτήρας της περιοχής που είναι κυρίως η κατοικία, χωρίς να παραβάλλεται παράλληλα το όραμα για τη συγκεκριμένη περιοχή, και χωρίς πραγματικά να θίγονται τα ζητήματα της ποιότητας του δημόσιου χώρου, ξεχνώντας παραδειγματικά ότι η πόλη ανήκει στον πολίτη και όχι στο αυτοκίνητο. Είναι αδιανόητο οι αρχές σήμερα να επικαλούνται “φιλοσοφίες” που εφαρμόστηκαν σε άλλα μέρη πριν από έναν αιώνα με καταστροφικά για τις πόλεις αποτελέσματα.
Ποιες είναι όμως οι επιπτώσεις της διατήρησης του δρόμου για τους ίδιους τους κατοίκους της Νέας Αλικαρνασσού; Εάν ο παραλιακός παραμείνει (έστω και σε τμήμα του) συλλεκτήρια οδός, ευνοείται η διέλευση οχημάτων, και αποκλείεται η ελεύθερη και φιλική σε πεζούς και ποδήλατα πρόσβαση από το κέντρο της Νέας Αλικαρνασσού προς τη θάλασσα. Όσο για τις προτάσεις της Πολεοδομίας όπως αυτές φαίνονται στην εισήγησή της για την τροποποίηση του σχεδίου, πρόκειται μάλλον για μια αυθαίρετη και επιστημονικά αφελή λύση, καθώς ευνοείται ένα πολύπλοκο σύστημα μονόδρομων που θα αναγκάζει τους οδηγούς να εισέρχονται είτε εσκεμμένα είτε κατά λάθος από τις ήσυχες γειτονιές της περιοχής. Έτσι, ολόκληρα οικοδομικά τετράγωνα μετατρέπονται σε “νησίδες” που περιβάλλονται από την υπερτοπική κίνηση οχημάτων και ουσιαστικά αποκλείονται από τη γειτονιά.
Τέλος, αξίζει να σημειώσουμε πως η περιοχή της Νέας Αλικαρνασσού, δομημένη κατά το Ιπποδάμειο σύστημα, αποτελεί ιδιαιτερότητα στην κατά τα άλλα ιστορικά φορτισμένη πόλη του Ηρακλείου, και αν οι σύγχρονες αντιλήψεις αμφισβητούν τη συμβολική διάσταση του καρτεσιανού σχεδιασμού, στην πράξη ευνοείται η κατανόηση και η λειτουργία του χώρου. Με την υλοποίηση των έργων υποδομής όπως αυτά προβλέπονται στο υφιστάμενο Ρυθμιστικό και ΓΠΣ, με τους κατάλληλους πεζόδρομους και χώρους πρασίνου, η Νέα Αλικαρνασσός θα μπορούσε να αποτελέσει υπόδειγμα πολεοδόμησης για τη πόλη, όπου το κτισμένο θα συμπράττει με τη θάλασσα.
Είναι επιτακτική ανάγκη των καιρών, και ανεξάρτητα από το ποιος φορέας έχει την ευθύνη, να απαιτήσουμε υπεύθυνη δράση από την Πολιτεία, να απαιτήσουμε την εφαρμογή του νόμου και της δικαιοσύνης, να δώσουμε ένα τέλος στην απαξίωση του δημόσιου χώρου ως αντικειμένου εκμετάλλευσης από τις εκάστοτε αρχές. Όχι από πατριωτισμό, αλλά από ευθύνη στις επόμενες γενιές.
* Η Κατερίνα Περτσελάκη είναι αρχιτέκτων
πηγή : ΠΑΤΡΙΣ