Ο τίτλος σίγουρα παραξενεύει. Ισως και να θεωρηθεί δημοσιογραφικό τρικ, αν τελευταία δεν δημοσιευόταν η είδηση ότι ένα ρομπότ θα είναι υποψήφιος δήμαρχος στο Τόκιο (Tama City) «υποσχόμενο ίσες ευκαιρίες και δικαιοσύνη για όλους» (Το εν λόγω ρομπότ βέβαια έχει αφεντικό, τους N. Murakami - T. Matsuda της εταιρείας Softbank!).
Η 4η Βιομηχανική Επανάσταση σε εξέλιξη
Οι τεχνολογικές εξελίξεις αποτελούν κρίσιμο στοιχείο της κοινωνικής εξέλιξης και κατά κανόνα σηματοδοτούν γενικότερες ανατροπές στις σχέσεις παραγωγής. Στον καπιταλισμό οι ώς τώρα βιομηχανικές επαναστάσεις δεν μετασχημάτισαν την «ψυχή» του, ούτε φυσικά είχαν ουδέτερο αποτύπωμα. Τα πλεονεκτήματά τους τα καρπώθηκαν κυρίως οι κυρίαρχες ελίτ, εντείνοντας την ανισοκατανομή εισοδήματος και παράγοντας υψηλή ανεργία. Χαρακτηριστικό είναι ότι το 2017 το 1% του πληθυσμού του πλανήτη (με περιουσία άνω του 1 εκατ. δολαρίων) κατείχε το 50,1% του παγκόσμιου πλούτου σε σχέση με το 45,5% που είχε στις αρχές του 2000, ενώ η ανεργία ξεπερνάει τα 200 εκατ. άτομα στον πλανήτη!
Η 4η Βιομηχανική Επανάσταση, που σηματοδοτεί αύξηση συνολικά του ρόλου της γνώσης στην υλική παραγωγή («ρομποτική», «τεχνητή νοημοσύνη», «γονιδιωματική», «νανοτεχνολογία», «διαδίκτυο πραγμάτων», «κυβερνοχώρος» κ.ά.), δημιουργεί ευκαιρίες και παράγει πλούτο, ταυτόχρονα όμως εμπεριέχει κινδύνους, ιδιαίτερα στο πεδίο της απασχόλησης, της διεύρυνσης των ανισοτήτων, της ασφάλειας προσωπικών δεδομένων, προστασίας δημοκρατικών δικαιωμάτων, ενώ απειλεί την ίδια την υπόσταση του ανθρώπου.
Ειδικότερα με την ανάπτυξη της «ρομποτικής» και της «τεχνητής νοημοσύνης», θα πάψουν πολλές χειρωνακτικές εργασίες και αντίστοιχα επαγγέλματα (χειρώνακτες στη βιομηχανία, κατασκευές, εξόρυξη, αγροτικό τομέα, οδηγοί μέσων μεταφοράς, πωλητές σε εμπορικά καταστήματα, διοικητικοί υπάλληλοι, λογιστές, εφοριακοί, αναλυτές δεδομένων κ.ά.). Από την άλλη θα αναβαθμιστούν οι εργασίες που απαιτούν δημιουργικότητα, επιτελικότητα, πρωτοβουλία, κοινωνική επαφή. Ωστόσο σε 15 αναπτυγμένες χώρες, λόγω αυτοματοποίησης, εκτιμάται ότι θα επέλθει μείωση 7,1 εκατ. θέσεων εργασίας ώς το 2020, ενώ θα δημιουργηθούν μόνο 2,1 εκατ. νέες θέσεις σε εξειδικευμένες ειδικότητες.
Το κρίσιμο πρόβλημα με την 4η, όπως και τις προηγούμενες βιομηχανικές επαναστάσεις, είναι ότι η ανάπτυξή της γίνεται με όρους που τα οφέλη καρπώνονται κυρίως μεγάλοι κεφαλαιούχοι και όχι εργαζόμενοι. Οπως τόνιζε ο Στίβεν Χόκινγκ, «ο καθένας θα μπορούσε να απολαύσει μια πολυτελή ζωή, αν η ευημερία που παράγεται από τις μηχανές μοιραζόταν δίκαια... Μέχρι τώρα η τάση δείχνει προς τη δεύτερη εκδοχή, με την τεχνολογία να οδηγεί σε αυξανόμενη ανισότητα».
Εκτός από την εκτόπιση εργατικών χεριών, οι ψηφιακές τεχνολογίες οδηγούν σε ακραίες μορφές ελαστικοποίησης των εργασιακών σχέσεων, αύξηση μερικής και εκ περιτροπής απασχόλησης και ένταση εκμετάλλευσης της εργατικής τάξης. Ειδικότερα το μοντέλο των «mini-jobs» τείνει να γίνει «κανονικότητα» στις αναπτυγμένες χώρες. Ο νέος εφιάλτης της εργασιακής ζούγκλας φέρνει στο προσκήνιο μια γενιά εργαζόμενων με 100 ευρώ τον μήνα, με απασχόληση 4-8 ημερών, και αυξανόμενο ποσοστό μερικά απασχολουμένων με μισθό 400 ευρώ τον μήνα. Συνολικά οι προοπτικές για τους εργαζόμενους σε ό,τι αφορά τις θέσεις εργασίας, τις αμοιβές, τα εργασιακά δικαιώματα, τον χρόνο εργασίας, τις συνθήκες ζωής, τις δυνατότητες συνδικαλιστικής οργάνωσης, εμφανίζονται πολύ σκοτεινές.
Διαφαίνεται βιώσιμη λύση;
Από απολογητές του συστήματος προβάλλονται μέτρα ώστε να αμβλύνουν το πρόβλημα. Ο Μπιλ Γκέιτς, ιδιοκτήτης της «Microsoft», πρότεινε επιβολή φόρου στα ρομπότ για την εξασφάλιση ενός «παγκόσμιου βασικού εισοδήματος» στους εργαζόμενους που εξωθούνται στην ανεργία και στην εξαθλίωση. Βαθύτερος λόγος βέβαια δεν είναι η κοινωνική ευαισθησία, αλλά η ανησυχία από τη δραματική πτώση της καταναλωτικής ζήτησης λόγω συρρίκνωσης μισθών και ανεργίας, τα οποία λειτουργούν ως «μπούμερανγκ» για τη βιωσιμότητα του συστήματος.
Παρόμοιες αντιλήψεις προβάλλονται και στην Ελλάδα (Χ. Θεοχάρης, «Εφ.Συν.» 27.3.18) για την υιοθέτηση ενός «καθολικού κοινωνικού εισοδήματος» που «θα χρηματοδοτείται όχι από την εργασία, αλλά από την τεχνολογία». Είναι όμως αυτά βιώσιμες λύσεις;
Μπροστά μας προβάλλουν δύο «εναλλακτικά μέλλοντα»: είτε διατήρηση της τάσης συγκέντρωσης εισοδήματος και πλούτου στα χέρια των κυρίαρχων ελίτ, ενώ η μεγάλη πλειοψηφία θα ζει στα όρια της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού, είτε η ανάδυση ενός νέου υποδείγματος μετα-καπιταλιστικής οργάνωσης, που θα αξιοποιεί τις νέες τεχνολογίες με στόχο την ικανοποίηση των κοινωνικών αναγκών (υλικών και πνευματικών).
Ο αστροφυσικός Στ. Χόκινγκ έχει δώσει και πάλι την απάντηση με τη γνωστή φράση «τον καπιταλισμό να φοβόμαστε και όχι τα ρομπότ!». Ενώ ο Καρλ Μαρξ στην εποχή της 1ης βιομηχανικής επανάστασης τόνιζε ότι «ο πραγματικός πλούτος της κοινωνίας είναι ο ελεύθερος χρόνος του ανθρώπου»!
Με απλά λόγια, το δίλημμα μεταξύ «ρομπότ» και «θέσεων εργασίας» λύνεται με τη μείωση του χρόνου εργασίας και τη δικαιότερη κατανομή του εισοδήματος. Ταυτόχρονα απαιτείται προγραμματισμένη ανάπτυξη των ψηφιακών τεχνολογιών, αντί της άναρχης, με όρους αγοράς εφαρμογής τους, με προτεραιότητα την εξυπηρέτηση των κοινωνικών αναγκών, αντί της μεγιστοποίησης κερδών και της πολυτελούς κατανάλωσης ολίγων.
Αυτό είναι το σύγχρονο μήνυμα της Εργατικής Πρωτομαγιάς, που προϋποθέτει εργαζόμενους... «εν δράσει». Κυριολεκτικά και μεταφορικά.
* δρος Οικονομικών, συντονιστή του «ΜΑΧΩΜΕ»
Πηγή: https://www.efsyn.gr/arthro/kanoyn-ta-rompot-epanastasi