Αιτιολογία της ανάρτησης
Σε άλλες αναρτήσεις έχουμε αναφερθεί στις επιπτώσεις από έργα σε ποταμούς ελεύθερης ροής για την παραγωγή ενέργειας και εκτροπές ή για έργα αντιπλημμυρικής προστασίας.
Παραθέτουμε εδώ μια απόδοση στα ελληνικά των βασικών ζητημάτων που θέτει μια έκδοση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής η οποία αναφέρεται σε επιπτώσεις από υδροηλεκτρικά έργα. Τα έργα αυτά μπορεί να είναι μεγάλα φράγματα και Υ/Η σταθμούς αλλά και τα χαρακτηρισμένα ως μικρά υδροηλεκτρικά.
Συνήθως δίνεται σημασία στα μεγάλα φράγματα, αν και τα χαρακτηρισμένα ως μικρά φράγματα δημιουργούν επίσης πολύ σοβαρές επιπτώσεις. Υπάρχει μάλιστα περίπτωση ακόμα και τα μικρά να οδηγήσουν σε εξαφάνιση ειδών όπως οι πέστροφες – των οποίων οι πληθυσμοί έχουν γενετικές διαφορές ανά υδατική λεκάνη – ή άλλα είδη ψαριών του γλυκού νερού αλλά και άλλα είδη των ποταμών όπως οι καραβίδες του γλυκού νερού που υπάρχουν στα ορεινά ρέματα – μεταξύ των οποίων και ένα είδος απειλούμενο πολύ σοβαρά με εξαφάνιση από την Ελλάδα. Αρνητικές επιπτώσεις υπάρχουν επίσης και για τις βίδρες.
Ειδικά τα έργα που περιλαμβάνουν φράγμα και εκτροπή του νερού σε απόσταση εκατοντάδων μέτρων, μέχρι τον Υ/Η σταθμό, οδηγούν στο να παραμείνει ένα τμήμα του ποταμού ή του ρέματος χωρίς νερό με συνέπεια να μην μπορούν να μετακινηθούν τα ψάρια, να καταστρέφονται όλα τα υδάτινα ενδιαιτήματα και να αλλάζει η παρόχθια βλάστηση καθώς στεγνώνει η κοίτη. Η διατήρηση της Ελάχιστης Οικολογικής Παροχής (ΕΟΠ) είναι συχνά ένα πρόσχημα. Καθορίζεται συνήθως με «νομικό» και όχι οικολογικό τρόπο.
Η ΕΟΠ καθορίζεται από την νομοθεσία ως εξής: το 30% της μέσης παροχής των θερινών μηνών Ιουνίου − Ιουλίου – Αυγούστου ή το 50% της μέσης παροχής του μηνός Σεπτεμβρίου ή 30 lt/sec σε κάθε περίπτωση, εκτός αν από μελέτη καθοριστεί περισσότερο. Στην πράξη σε πολλές περιπτώσεις έχει καθοριστεί το 1/3 της μέσης θερινής παροχής και οι αλλαγές είναι τεράστιες, ενώ οι ιδιώτες διαχειριστές συχνά δεν το εφαρμόζουν. Σε πολλές περιπτώσεις διαπιστώνεται πλήρης ξήρανση κατάντη, μόνιμα ή εποχικά. Δυστυχώς, δεν υπάρχει στην Ελλάδα διαδικασία παρακολούθησης της εφαρμογής των Περιβαλλοντικών Όρων κατά την λειτουργία ενός έργου και δεν πραγματοποιούνται αυτοψίες.
Είναι αξιοσημείωτο ότι από την αρχαιότητα υπήρχε πρόνοια για την ελάχιστη οικολογική παροχή και μάλιστα με πολύ σωστότερο τρόπο. Σε επιγραφή του 5ου π.Χ. αιώνα, που βρέθηκε στην Γόρτυνα της Κρήτης αναγράφονται τα εξής:
«Θιοί· τô ποταμô αἴ κα κατὰ τὸ μέττον τὰν ῥοὰν θιθῆι ῥῆν κατὰ το Ϝὸν αυτô, θιθεμένōι ἄπατον ἤμην. Τὰν δὲ ῥοὰν λείπεν ὄττον κατέκει ἀ ἐπ’ ἀγορᾶι δέπυρα ἤ πλίον, μεῖον δὲ μὴ.»
(Θεοί. Αν κάποιος κατευθύνει τη ροή του ποταμού στην ιδιοκτησία του δεν τιμωρείται. Πρέπει όμως, να αφήσει τόση ροή ώστε να καλύπτει σε πλάτος τη γέφυρα της αγοράς ή περισσότερη, όχι όμως λιγότερη).
Η αρχαία επιγραφή που βρέθηκε στην Γόρτυνα και αφορά τον καθορισμό ελάχιστης οικολογικής παροχής σε ποταμόΟι επιπτώσεις από αυτά τα έργα είναι σημαντικές, αλλά καθώς η Υ/Η ενέργεια θεωρείται ανανεώσιμη δεν δίνεται από τους φορείς που αποφασίζουν όση προσοχή πρέπει και δεν υπάρχουν αντιδράσεις από το κοινό, παρά τις αλλαγές στο τοπίο και την υποβάθμιση της βιολογικής ποικιλότητας ή την εξαφάνιση ειδών.
Παραθέτουμε στην συνέχεια μια απόδοση στα ελληνικά των βασικών στοιχείων της έκδοσης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.
Δημήτρης Γ. Μπούσμπουρας
Οι βασικές αλλαγές από την δημιουργία ταμιευτήρων για την παραγωγή υδροηλεκτρικής ενέργειας είναι οι εξής (European Commission 2018):
Αλλαγές στη μορφολογία των ποταμών και στους ποτάμιων ενδιαιτημάτων
Οποιαδήποτε φυσική τροποποίηση των υδάτινων σωμάτων θα επηρεάσει τις κανονικές υδρολογικές διεργασίες και θα διαταράξει την οικολογική συνέχεια των συστημάτων γλυκού νερού τόσο διαμήκως όσο και πλευρικά, π.χ. αποσυνδέοντας τα ποτάμια από τις γύρω περιοχές που διαμορφώνονται από την πλημμύρα και τους υγρότοπους και με τις αλλαγές γύρω από τους σταθμούς παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας.
Η πιο προφανής μορφή απώλειας ενδιαιτημάτων είναι η άμεση φυσική καταστροφή των ίδιων των οικοτόπων ανάντη ή κατάντη ή στη γύρω περιοχή (π.χ. κατάκλυση γης, καταστροφή της παραποτάμιας βλάστησης ή φυσικών δομών στον ποταμό). Αλλά ακόμη και χωρίς τη κατάκλυση φυσικών εδαφών, η διακοπή των φυσικών υδρομορφολογικών διεργασιών μπορεί επίσης να διαταράξει ή να αλλάξει τις βιοτικές και αβιοτικές συνθήκες που είναι ζωτικής σημασίας για τη δομή και τη λειτουργία του οικοτόπου. Επιπλέον, μπορεί να οδηγήσει στον αποικισμό των υποβαθμισμένων οικοτόπων από χωροκατακτητικά είδη που θα μπορούσαν να καταλήξουν να αντικαταστήσουν τη φυσική πανίδα.
Εμπόδια στην μετανάστευση και διασπορά προστατευόμενων ειδών
Ποτάμια, λίμνες και παραποτάμιες ζώνες διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στη διασπορά και τη μετανάστευση ειδών γλυκού νερού και σε πιο εντοπισμένες μετακινήσεις μεταξύ διαφορετικών περιοχών σίτισης, αναπαραγωγής, ανάπαυσης και φωλιάσματος. Λειτουργούν ως ζωτικοί οικολογικοί διάδρομοι ή σταθμοί μετακίνησης σε όλο το τοπίο. Τυχόν εμπόδια ή εμπόδια στην ελεύθερη κυκλοφορία τους ανάντη ή κατάντη, όσο μικρά, μπορεί να έχουν σημαντικές συνέπειες για την επιβίωση αυτών των ειδών.
Οι εγκαταστάσεις υδροηλεκτρικής ενέργειας μπορούν είτε άμεσα είτε έμμεσα να διαταράξουν ή να αποτρέψουν τη διασπορά και τη μετανάστευση ειδών. Οι πιο προφανείς είναι φράγματα και κατακρημνισμένες περιοχές που παρουσιάζουν φυσικά εμπόδια στη μετανάστευση των ψαριών, εμποδίζοντας τα ψάρια να ταξιδεύουν πάνω και κάτω από τον ποταμό. Αυτό έχει σημαντικές επιπτώσεις στην επιβίωση ενός ευρέος φάσματος ειδών γλυκού νερού, με αποτέλεσμα τον κατακερματισμό, την απομόνωση και την τελική εξαφάνιση ορισμένων πληθυσμών ψαριών γλυκού νερού.
Το φαινόμενο φραγμού είναι ιδιαίτερα σοβαρό όταν υπάρχουν περισσότερα από ένα εμπόδια σε μια έκταση ποταμού. Ακόμα και με πολύ μικρές κατασκευές ή φυσικά εμπόδια, τα ποτάμια μπορούν γρήγορα να γίνουν αβάσιμα. Τα τεχνητά κανάλια μπορούν επίσης να λειτουργήσουν ως εμπόδια στην κίνηση των ειδών επειδή διαπερνούν και κατά συνέπεια κατακερματίζουν τους επίγειους οικοτόπους. Μπορούν επίσης να δημιουργήσουν τεχνητές συνδέσεις μεταξύ των λεκανών απορροής που μπορούν να ενισχύσουν την εξάπλωση μη ιθαγενών ειδών, εις βάρος των εγγενών ειδών.
Μολονότι η μετανάστευση ανάντη ή κατάντη είναι σημαντική για όλα τα είδη ψαριών, η συνέχεια είναι απαραίτητη για τα ανάδρομα είδη. Οι μεταναστεύσεις είναι απαραίτητες για κατάδρομα ψάρια όπως το χέλι Anguilla anguilla, το οποίο προστατεύεται βάσει του κανονισμού για τα χέλια
Διαταραχή της δυναμικής των ιζημάτων
Τα ιζήματα είναι ένα φυσικό μέρος των υδάτινων οικοσυστημάτων και είναι απαραίτητα για την υδρολογική, γεωμορφολογική και οικολογική λειτουργία αυτών των συστημάτων. Τα ιζήματα σχηματίζουν μια ποικιλία ενδιαιτημάτων που υποστηρίζουν άμεσα και έμμεσα ένα ευρύ φάσμα ειδών. Υπό φυσικές συνθήκες, υπάρχει μια μόνιμη κατάντη μεταφορά ιζημάτων (κυρίως χαλίκι) που διατηρεί την οικολογική δομή και λειτουργία των ποταμών. Οι εγκάρσιες δομές, όπως οι φράκτες ή τα φράγματα, τείνουν να διαταράσσουν τη φυσική δυναμική των ιζημάτων.
Οι μεγάλοι ταμιευτήρες μπορούν να παγιδεύσουν πάνω από το 90% των εισερχόμενων ιζημάτων που μπορούν να οδηγήσουν σε αυξημένη διάβρωση της κοίτης του ποταμού και των όχθες κατάντη, καθώς και στην τοπική καταστροφή σημαντικών υδρομορφολογικών κατασκευών, όπως χαλίκια. Επηρεάζουν επίσης τις συνθήκες στο Δέλτα του ποταμού και μπορεί να οδηγήσουν σε σοβαρή διάβρωση της ακτής και των λουρονησίδων στις λιμνοθάλασσες. Τα φράγματα παγιδεύουν μεγάλες ποσότητες αιωρούμενης ύλης και φερτών υλών ελαχιστοποιώντας τις τιμές ιζηματογένεσης στα δέλτα.
Οι εργασίες συντήρησης σε φράγματα που περιλαμβάνουν την περιοδική έκπλυση ιζημάτων (ειδικά το καλοκαίρι όταν υπάρχει λειψυδρία) μπορεί επίσης να είναι επιζήμια για τους βιότοπους και τα είδη, εάν δεν αντιμετωπιστούν σωστά.
Στα ανάντη ενός φράγματος, η μείωση της ικανότητας μεταφοράς ιζήματος προκαλεί τη συσσώρευση ιζήματος στον ταμιευτήρα μπορεί να έχει αρνητική επίδραση τόσο στα είδη όσο και στα ενδιαιτήματα, π.χ. οδηγώντας στην ανάπτυξη φυκών και άλλων υδρόβιων ζιζανίων που επιδρούν αρνητικά σε προστατευόμενα είδη. Η συσσώρευση αμμοχάλικου ή άλλων ιζήματος στην κοίτη του ποταμού ή στη στήλη του νερού μπορεί να είναι ιδιαίτερα επιζήμια για τα λιθοφιλικά είδη ψαριών ή στο προστατευόμενο μύδι του γλυκού νερού Unio crassus. Είναι επίσης επιζήμιο για τα είδη πουλιών, όπως το βροχοπούλι, ο ποταμοσφυριχτής ή το μπεκατσίνι που χρησιμοποιούν ξηρά χαλίκια ως θέσεις φωλιάσματος.
Αλλαγές του καθεστώτος οικολογικής ροής
Οι οικολογικές ροές αποτελούν ζωτικό μηχανισμό για τη διατήρηση ουσιαστικών διαδικασιών υγιών ποταμών οικοσυστημάτων από τα οποία εξαρτώνται τα προστατευόμενα από την ΕΕ είδη και ενδιαιτήματα και για να διασφαλιστεί μια καλή οικολογική κατάσταση των υδάτινων σωμάτων. Μια αλλαγή στην οικολογική ροή μπορεί να μειώσει ή να υποβαθμίσει την έκταση του υδάτινου οικοτόπου καθώς και τη σύνδεσή του με τους παραποτάμους οικοτόπους.
Η πολύ μικρή ροή νερού, για παράδειγμα, μπορεί να έχει ένα ευρύ φάσμα αρνητικών επιπτώσεων, συμπεριλαμβανομένης της ξήρανσης των τόπων ωοτοκίας για είδη ψαριών, της αποτροπής της ανάπτυξης αυγών και νεαρών ψαριών. Η μετανάστευση ψαριών ανάντη μπορεί επίσης να παρεμποδιστεί, λόγω αποκλεισμών από τις χαμηλές ροές.
Η ανεπαρκής ταχύτητα ροής στην αρχική κοίτη του ποταμού μπορεί επίσης να προκαλέσει υπερθέρμανση του νερού και να οδηγήσει σε ανεπαρκή οξυγόνωση. Αυτό δημιουργεί ακατάλληλες συνθήκες διαβίωσης για μια ολόκληρη γκάμα ειδών όπως ψάρια, καραβίδες, δίθυρα μαλάκια ή λιβελλούλες που εξαρτώνται από ενδιαιτήματα ρεόντων υδάτων.
Αλλαγές του καθεστώτος ροής από την ασυνεχή λειτουργία των υδροηλεκτρικών σταθμών
Απότομες αλλαγές στην ροή του νερού μπορούν να προκαλέσουν μεγάλες ζημιές τόσο στα είδη όσο και στους οικοτόπους τους, ειδικά σε μικρά ποτάμια. Οι αλλαγές στην ροή εξαντλούν τους οργανισμούς που ζουν στην κοίτη, ειδικά σε αυτούς που δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν ξαφνικές αλλαγές στα επίπεδα του νερού, όπως τα νεαρά ψάρια ή άλλους αργούς κινούμενους ή στατικούς οργανισμούς (ειδικά είδη φυτών). Επηρεάζουν επίσης την συμπεριφορά του θηράματος προστατευόμενων ειδών (πουλιών, βίδρας κλπ) και συνεπώς επηρεάζει τα επίπεδα φυσικής κατάστασης.
Οι απότομη αλλαγή στην ροή είναι ιδιαίτερα έντονη κατά τη διάρκεια ευαίσθητων περιόδων (π.χ. περιόδους ξηρασίας ή παγετού). Μια άλλη δυσμενής συνέπεια των έντονων ροών είναι συχνά η σημαντικά διαφορετική (πολύ χαμηλότερη) θερμοκρασία νερού που απορρίπτεται κατά την περίοδο κορυφής. Τα είδη που είναι προσαρμοσμένα στις κανονικές θερμοκρασίες του νερού δεν μπορούν να επιβιώσουν σε ξαφνικές αλλαγές που διαρκούν αρκετές ώρες την ημέρα.
Αλλαγές στους εποχιακούς κύκλους πλημμυρών
Οι παρεμβάσεις στον έλεγχο της ροής μπορούν να οδηγήσουν στη διακοπή των εποχιακών κύκλων πλημμύρας, προκαλώντας μερικές φορές την πλήρη εξαφάνιση των σημαντικών τύπων ενδιαιτημάτων και των ειδών που συνδέονται με αυτά. Παραδείγματα προσβεβλημένων οικοτόπων περιλαμβάνουν αλλουβιακά δάση, προσωρινά λιμνία, ρέοντα ύδατα στις παρυφές του ποταμού με βραδεία ροή που συνδέονται με την κύρια ροή, καθώς και τα συνδεδεμένα με αυτά ενδιαιτήματα και είδη.
Αλλαγές στην χημική σύνθεση και την θερμοκρασία του νερού
Τα φράγματα μπορούν ουσιαστικά να αλλάξουν την χημική ποιότητα, την σύνθεση των ορυκτών και το pH του ποταμού τόσο ανάντη όσο και κατάντη, για παράδειγμα με την συσσώρευση ρύπων σε ιζήματα. Όλες αυτές οι αλλαγές επηρεάζουν τη σύνθεση των φυτών και των ζώων που υπάρχουν σήμερα. Οι οργανισμοί επηρεάζονται επίσης από τις αλλαγές της θερμοκρασίας του νερού και τις συνδεδεμένες μεταβολές της συγκέντρωσης οξυγόνου. Οι ταμιευτήρες μπορούν να οδηγήσουν σε σημαντική αύξηση της θερμοκρασίας αλλά και σε μείωση της θερμοκρασίας εάν το νερό ληφθεί από τον πυθμένα.
Τραυματισμοί και θανάτωση μεμονωμένων ζώων
Τα ψάρια και άλλα είδη που διέρχονται από υδροηλεκτρική μονάδα μπορούν να τραυματιστούν ή να σκοτωθούν Ένα εργοστάσιο υδροηλεκτρικής ενέργειας μπορεί να προκαλέσει:
– τραυματισμούς λόγω φυσικής επαφής με πτερύγια οδήγησης, στρόβιλο ή περίβλημα στροβίλου
– ζημιά από διακυμάνσεις πίεσης κατά τη διέλευση του στροβίλου
– τραυματισμούς που προκαλούνται από μηχανήματα καθαρισμού
– τραυματισμούς που προκαλούνται από έντονη ροή και κατασκευές υπερχείλισης σε υπερχειλιστές
– διευκόλυνση θήρευσής τους λόγω αποπροσανατολισμού.
Ο βαθμός θνησιμότητας μπορεί να κυμαίνεται από 0 έως 100% σε έναν μόνο υδροηλεκτρικό σταθμό. Πολλά εξαρτώνται από τον τύπο των ψαριών και από τον τύπο κατασκευής υδροηλεκτρικής ενέργειας και τα μέτρα μετριασμού που χρησιμοποιούνται. Το ποσοστό θνησιμότητας αυξάνεται με τον αριθμό των στροβίλων, με την ταχύτητα και τον αριθμό των πτερυγίων ρότορα και με τη μείωση της απόστασης μεταξύ των πτερυγίων. Η θνησιμότητα μπορεί να φτάσει στο 100% όταν τα ψάρια περνούν μέσω στροβίλων που χρησιμοποιούν υψηλή πίεση (π.χ. σε στρόβιλο Pelton).
Μετατόπιση και διαταραχή
Τα έργα ποτάμιας μηχανικής ενδέχεται να προκαλέσουν διαταραχές σε ορισμένα είδη και να διαταράξουν τους κύκλους ζωής τους τόσο εντός όσο και εκτός των περιοχών Natura 2000, ειδικά στην περίπτωση της βενθικής πανίδας και χλωρίδας που βασίζονται σε καλή ποιότητα νερού. Μπορεί να επηρεάσουν την ικανότητα του είδους να αναπαράγεται, να τρέφεται, να ξεκουράζεται ή να διασκορπίζεται και να μεταναστεύει.
Εάν η διαταραχή φτάσει σε σημαντικά επίπεδα, μπορεί να οδηγήσει στον αποκλεισμό του είδους από αυτήν την περιοχή και ως εκ τούτου την απώλεια της χρήσης ενδιαιτημάτων ή μπορεί να οδηγήσει σε φτωχή επιβίωση ή / και αποτυχία αναπαραγωγής. Στην περίπτωση σπάνιων και απειλούμενων ειδών ακόμη και μικρές ή προσωρινές διαταραχές μπορεί να οδηγήσουν σε σοβαρές επιπτώσεις για τη μακροπρόθεσμη επιβίωσή τους στην περιοχή. Τέτοιες καταστάσεις είναι ασυμβίβαστες με τις διατάξεις περί προστασίας των ειδών των δύο οδηγιών για τη φύση.
Επιδράσεις στα χερσαία είδη και ενδιαιτήματα
Η υδροηλεκτρική ενέργεια μπορεί να έχει επιπτώσεις όχι μόνο στα είδη και τους βιότοπους γλυκού νερού αλλά και στα χερσαία είδη και τους βιότοπους. Και πάλι αυτό μπορεί να συμβεί ανά πάσα στιγμή π.χ. κατά την κατασκευή, τον παροπλισμό ή την ανακαίνιση της υδροηλεκτρικής ενέργειας. Μπορεί επίσης να προκληθεί από συναφείς υποδομές όπως δρόμους πρόσβασης, διαδρομές αγωγών ή ηλεκτροφόρα καλώδια που έχουν σχεδιαστεί για τη σύνδεση της εγκατάστασης υδροηλεκτρικής ενέργειας με το ηλεκτρικό δίκτυο.
Εκτός από την απώλεια, την υποβάθμιση ή τον κατακερματισμό των ενδιαφερόμενων οικοτόπων, αυτές οι δομές θα μπορούσαν να προκαλέσουν το θάνατο ή σημαντική διαταραχή των επίγειων ειδών. Τα πουλιά για παράδειγμα μπορεί να συγκρουστούν και να υποστούν ηλεκτροπληξία από εναέρια καλώδια ηλεκτρικής ενέργειας ή οι τόποι αναπαραγωγής τους θα μπορούσαν να διαταραχθούν σοβαρά από την τακτική κυκλοφορία στους δρόμους πρόσβασης. Τέτοιες επιπτώσεις μπορεί να είναι ιδιαίτερα σημαντικές όταν η υδροηλεκτρική μονάδα και οι συναφείς υποδομές βρίσκονται κατά μήκος διαδρομών μετανάστευσης ή κατά μήκος στενών κοιλάδων με γκρεμούς που χρησιμοποιούνται από αρπακτικά, ή δίπλα σε σημαντικούς υγρότοπους για τα πουλιά.
Πηγή: https://koutsomili.wordpress.com/2020/11/11/%ce%b5%cf%80%ce%b9%cf%80%cf%84%cf%8e%cf%83%ce%b5%ce%b9%cf%82-%ce%b1%cf%80%cf%8c-%cf%84%ce%b7%ce%bd-%ce%ba%ce%b1%cf%84%ce%b1%cf%83%ce%ba%ce%b5%cf%85%ce%ae-%cf%85%ce%b4%cf%81%ce%bf%ce%b7%ce%bb%ce%b5/?fbclid=IwAR3slUcHmI_wT5V4UkFpWW7yn_I8ab4YPH-xBWaX_TbFeFmRRdDECCOUGFA