Η ανακήρυξη της 21ης Μαΐου ως Ευρωπαϊκής Ημέρας Natura 2000 αποτελεί μιας πρώτης τάξεως ευκαιρία να εξετάσουμε το σημείο που βρίσκεται η χώρα μας όσον αφορά την προστασία των φυσικών οικοσυστήματων και ειδικά των περιοχών Natura 2000.
Το Δίκτυο Natura 2000 αποτελεί σύμφωνα με όλες στις αξιολογήσεις ένα επίτευγμα της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης και ίσως το ισχυρότερο θεσμικό δίκτυ ασφαλείας για το περιβάλλον στην Ευρώπη. Το Ευρωπαϊκό Οικολογικό Δίκτυο περιοχών Natura 2000 φιλοξενεί φυσικούς τύπους οικοτόπων και οικοτόπους ειδών που είναι σημαντικοί σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Το Δίκτυο αποτελείται από δύο κατηγορίες προστατευόμενων περιοχών:
- τις «Ζώνες Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ)» (Special Protection Areas - SPA) για την Ορνιθοπανίδα, όπως ορίζονται στην Οδηγία 79/409/EK (η οποία έχει κωδικοποιηθεί στην μεταγενέστερη Οδηγία 2009/147) «για τη διατήρηση των άγριων πτηνών» και
- τους «Τόπους Κοινοτικής Σημασίας (ΤΚΣ)» (Sites of Community Importance – SCI) όπως ορίζονται στην Οδηγία 92/43/ΕΟΚ. Για τον προσδιορισμό των ΤΚΣ λαμβάνονται υπόψη οι τύποι οικοτόπων και τα είδη των Παραρτημάτων Ι και ΙΙ της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ καθώς και τα κριτήρια του Παραρτήματος ΙΙΙ αυτής.
Όπως αναφέρει η νομοθεσία, αφού οριστικοποιηθεί ο κατάλογων των Τόπων Κοινοτικής Σημασίας, τα Κράτη Μέλη υποχρεούνται να κηρύξουν τις περιοχές αυτές ως «Ειδικές Ζώνες Διατήρησης (ΕΖΔ)» (Special Areas of Conservation - SAC)» το αργότερο μέσα σε μια εξαετία και να καθορίσουν τις προτεραιότητες για τη διατήρηση σε ικανοποιητική κατάσταση των τύπων οικοτόπων και ειδών κοινοτικού ενδιαφέροντος εντός αυτών. Η συντριπτική πλειοψηφία των περιοχών της χώρας που είχαν χαρακτηριστεί παλαιότερα, με πληθώρα διατάξεων ως προστατευόμενες, εντάχθησαν τελικά στο Δίκτυο Natura 2000.
Η Ελλάδα έχει θεσπίσει σήμερα 202 Ζώνες Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) και 241 Ειδικές Ζώνες Διατήρησης (ΕΖΔ). Οι δύο κατάλογοι περιοχών παρουσιάζουν μεταξύ τους ορισμένες επικαλύψεις όσον αφορά τις εκτάσεις τους. Ο κατάλογος των Ελληνικών Ζωνών Ειδικής Προστασίας δημοσιεύτηκε στο ΦΕΚ 1495/Β/06.09.2010 ως παράρτημα στην ενσωμάτωση της Οδηγίας 2009/147/ΕΚ (με την οποία κωδικοποιήθηκε η Οδηγία 79/4009/ΕΟΚ). Ο συνολικός συγκεντρωτικός εθνικός κατάλογος των περιοχών που έχουν ενταχθεί στο κοινοτικό Δίκτυο Natura 2000 περιλαμβάνεται στο άρθρο 9 του ν. 3937/2011 (ΦΕΚ60/Α/31-3-2011) και αφορά 419 συνολικά περιοχές.
Η έκταση των περιοχών του Δικτύου Natura 2000 στην Ελλάδα ανέρχεται σήμερα σε περίπου 4,3 εκ. εκτάρια και καταλαμβάνει 27,29% της χερσαίας έκτασης της χώρας και 6,12% των χωρικών υδάτων. Στις παραπάνω περιοχές έχουν συμπεριληφθεί οι 10 Εθνικοί Δρυμοί, οι Υγρότοποι Διεθνούς Σημασίας σύμφωνα με τη Σύμβαση Ραμσάρ καθώς και άλλες σημαντικές περιοχές όπως Αισθητικά Δάση και Διατηρητέα Μνημεία της Φύσης. Το Δίκτυο στην χερσαία επιφάνεια της χώρας θεωρείται ουσιαστικά πλήρες. Επισήμως, με απόφαση του Κολλεγίου των Επιτρόπων της Κομισιόν, το Νοέμβριο 2011, το δίκτυο των χερσαίων ΖΕΠ της χώρας χαρακτηρίστηκε επαρκές.
Αντίθετα, στο θαλάσσιο χώρο υπάρχουν σημαντικές εκκρεμότητες και για το λόγο αυτό είναι σε εξέλιξη ο καθορισμός πρόσθετων προστατευόμενων θαλάσσιων περιοχών. Σύμφωνα με πρόσφατη αξιολόγηση της χώρας από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, το Δίκτυο Natura 2000 της Ελλάδας χρειάζεται να συμπληρωθεί με νέες περιοχές, όσον αφορά στα εθνικά χωρικά ύδατα, ώστε να θεωρείται επαρκές για την προστασία των τύπων οικοτόπων και των ειδών κοινοτικού ενδιαφέροντος. Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι για το θέμα αυτό έχει αποσταλεί από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή σχετική επιστολή EU-PILOT. Για αυτόν τον λόγο, ένα χρόνο πριν, στα τέλη του Ιουνίου 2016, το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας πρότεινε την ένταξη 100 νέων περιοχών στο Δίκτυο Natura 2000. Οι προτάσεις αφορούν σε 68 Τόπους Κοινοτικής Σημασίας (ΤΚΣ), 32 Ζώνες Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) και 1 περιοχή που προτείνεται ταυτόχρονα ως ΤΚΣ και ΖΕΠ. Οι προτάσεις αφορούν κατά κύριο λόγο στο θαλάσσιο τμήμα του Δικτύου Natura 2000. Αναλυτική λίστα των προτεινόμενων περιοχών και οι αντίστοιχοι χάρτες βρίσκονται εδώ. Σε αυτή την πρόταση ορισμένες περιοχές περιέχονται ως επεκτάσεις υφιστάμενων και ορισμένες ως νέες περιοχές. Στην πρόταση του ΥΠΕΝ δεν περιέχονται νέες χερσαίες περιοχές ως ΖΕΠ. Βασικό άξονα της πρότασης, όσον αφορά τις ΖΕΠ, αποτελούν οι Σημαντικές Περιοχές για τα Πουλιά της Ελλάδας (ΣΠΠ).
Οι περιοχές ΣΠΠ ((Important Bird Areas – ΙΒΑ) αποτελούν ένα διεθνές δίκτυο περιοχών που είναι ζωτικές για τη διατήρηση παγκοσμίως απειλούμενων ειδών, ενδημικών ειδών ή ειδών πουλιών που εξαρτώνται από τους συγκεκριμένους βιοτόπους για την επιβίωσή τους και το οποίο εξασφαλίζει στα πουλιά κατάλληλους τόπους για αναπαραγωγή, διαχείμαση, ή στάση κατά μήκος των μεταναστευτικών διαδρόμων. Αξίζει να σημειώσουμε ότι το Συμβούλιο της Επικρατείας, με σχετικά πρόσφατη απόφασή του, αναγνώρισε καθεστώς θεσμικής προστασίας για τις περιοχές ΙΒΑ αντίστοιχο με αυτό των ΖΕΠ. Στην πρόταση του ΥΠΕΝ, σε αρκετές περιοχές, με την προστασία ενός είδους – στόχου, προστατεύονται παράλληλα και άλλα είδη κοινοτικού ενδιαφέροντος.
Όμως πέρα από το θέμα των εντάξεων νέων περιοχών, αξίζει να σημειώσουμε ότι τον Φεβρουάριο του 2016 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ζήτησε από την Ελλάδα να εντείνει τα μέτρα για την προστασία της φύσης. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή κάλεσε την Ελλάδα να εντείνει την προστασία των αυτοχθόνων ειδών και οικοτόπων, θεσπίζοντας κατάλληλο επίπεδο προστασίας των περιοχών που έχουν χαρακτηριστεί από το δίκτυο Natura 2000. Σύμφωνα με την οδηγία για τους οικοτόπους (οδηγία 92/43/ΕΟΚ του Συμβουλίου), τα κράτη μέλη είχαν στη διάθεσή τους έξι έτη προκειμένου να ορίσουν προστατευόμενες περιοχές στο πλαίσιο της εθνικής τους νομοθεσίας, μετατρέποντάς τες, τεχνικά, από «τόπους κοινοτικής σημασίας» (ΤΚΣ) σε «ειδικές ζώνες διατήρησης» (ΕΖΔ). Παράλληλα έπρεπε να εγκρίνουν και τα απαιτούμενα μέτρα για τη βελτίωση της κατάστασης των οικοτόπων και των ειδών που ζουν σε αυτούς. Μετά τη λήξη αυτής της εξαετούς προθεσμίας, όπως αναφέρει η Κομισιόν, η Ελλάδα έχει ορίσει επίσημα όλους τους ΤΚΣ της ως ΕΖΔ, αλλά δεν έχει καθορίσει ακόμη τις απαιτούμενες προτεραιότητες ούτε έχει θεσπίσει τα αναγκαία μέτρα διατήρησης για τους τόπους αυτούς. Η σημαντική αυτή απόκλιση από την κοινοτική νομοθεσία όσον αφορά τη συμμόρφωση με τις βασικές υποχρεώσεις που απορρέουν από την οδηγία για τους οικοτόπους δεν επιτρέπει, σύμφωνα με την Κομισιόν, την ορθή προστασία και διαχείριση των τόπων και συνιστά μείζονα απειλή για την εύρυθμη λειτουργία και τη συνοχή του δικτύου Natura 2000 στο σύνολό του. Ως εκ τούτου, η Επιτροπή απέστειλε αιτιολογημένη γνώμη, με την οποία έδωσε στην Ελλάδα διορία δύο μηνών (τον Φεβρουάριο του 2016) για να απαντήσει. Αν η Ελλάδα δεν λάμβανε μέτρα εντός δύο μηνών (από τον Φεβρουάριο του 2016), η Επιτροπή μπορούσε – και διατηρεί ακόμη τη διακριτική ευχέρεια - να παραπέμψει την υπόθεση στο Δικαστήριο της ΕΕ (http://europa.eu/rapid/press-release_MEMO-16-319_el.htm). Η Ελλάδα, όπως γίνεται αντιληπτό, δεν έχει προβεί ακόμη στην κάλυψη της ευρωπαϊκής απαίτησης, οπότε είναι «ανοιχτή» σε σχετική νέα παραπομπή από την Κομισιόν στο Ευρωδικαστήριο.
Σήμερα οι περισσότερες προστατευόμενες περιοχές έχουν μέτρα προστασίας που περιλαμβάνονται σε Κοινές Υπουργικές Αποφάσεις. Και αυτές οι ΚΥΑ όμως δεν καλύπτουν, όπως θα περιμέναμε, ολόκληρο το εύρος των προστατευόμενων περιοχών. Το χειρότερο όμως είναι ότι σύμφωνα με τη νομολογία του Συμβουλίου της Επικρατείας, σε πολλές σχετικές αποφάσεις, αλλά και τις διατάξεις του υφιστάμενου νομοθετικού πλαισίου, ο χαρακτηρισμός μιας περιοχής ως προστατευόμενης και η θέσπιση των επιτρεπόμενων χρήσεων γης (ζωνοποίηση) πρέπει να γίνεται με Προεδρικό Διάταγμα και όχι με Υπουργική Απόφαση. Η ακριβής διαδικασία που προβλέπεται για τον χαρακτηρισμό, την οριοθέτηση και τον καθορισμό χρήσεων γης και δραστηριοτήτων μιας περιοχής ως Απολύτου Προστασίας της Φύσης, Προστασίας της Φύσης και Εθνικού Πάρκου είναι η έκδοση Προεδρικού Διατάγματος, κατόπιν πρότασης του Υπουργού Περιβάλλοντος και Ενέργειας ύστερα από γνώμη της Επιτροπής «Φύση 2000» και του Γενικού Γραμματέα της οικείας Αποκεντρωμένης Διοίκησης, σε εφαρμογή ειδικής περιβαλλοντικής μελέτης (Ε.Π.Μ.). Παρά ταύτα, ελάχιστα Προεδρικά Διατάγματα προστασίας έχουν θεσπιστεί έως σήμερα: μόλις για επτά σημαντικές περιβαλλοντικά περιοχές. Αυτή η έλλειψη του κατάλληλου θεσμικού πλαισίου αφήνει νομικά και θεσμικά αθωράκιστες τις προστατευόμενες περιοχές και παράλληλα δημιουργεί πλήθος προβλημάτων στις τοπικές κοινωνίες.
Τα ελλείμματα αυτά της Ελληνικής Διοίκησης δυστυχώς δεν είναι τα μόνα. Η Greenagenda έχει αναδείξει τα προβλήματα που έχουν δημιουργηθεί τα τελευταία χρόνια με τους Φορείς Διαχείρισης των Προστατευόμενων Περιοχών, που καλύπτουν περίπου το 30% των περιοχών Natura στη χώρα μας. Το υπόλοιπο 70% δεν διαθέτει καν ένα διοικητικό και οργανωτικό φορέα ελέγχου και επίβλεψης. Αλλά και το μοντέλο των Φορέων Διαχείρισης, όπως έχει λειτουργήσει τα τελευταία 17 χρόνια φαίνεται πλέον ξεπερασμένο και σίγουρα δεν έχει επιτύχει τους στόχους του. Για αυτό το λόγο το αρμόδιο Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας έχει προαναγγείλει οριστική λύση του προβλήματος εντός του 2017, με την εισαγωγή νέου Εθνικού Συστήματος Προστατευόμενων Περιοχών και την ψήφιση νέου σχετικού νόμου. Βέβαια, το ίδιο είχε ανακοινώσει και το 2016 αλλά στα θέματα περιβαλλοντικής νομοθεσίας η Ελλάδα είναι γνωστή για τις καθυστερήσεις της… Σύμφωνα με σχετικές δηλώσεις του Αναπληρωτή Υπουργού Περιβάλλοντος Σωκράτη Φάμελλου, ο νέος νόμος που θα κατατεθεί εντός του α' εξαμήνου, του τρέχοντος έτους, θα περιλαμβάνει τη σύσταση Φορέων Διαχείρισης Προστατευόμενων Περιοχών για όλη την Ελλάδα, χρηματοδότηση από τον κρατικό προϋπολογισμό και επιπλέον έσοδα από την τοπική ανάπτυξη.
Πηγή: http://greenagenda.gr/%CF%83%CE%B5-%CF%84%CE%B9-%CE%BA%CE%B1%CF%84%CE%AC%CF%83%CF%84%CE%B1%CF%83%CE%B7-%CE%B2%CF%81%CE%AF%CF%83%CE%BA%CE%BF%CE%BD%CF%84%CE%B1%CE%B9-%CF%83%CE%AE%CE%BC%CE%B5%CF%81%CE%B1-%CE%BF%CE%B9-%CF%80/