Βγήκε την Τετάρτη 5 Φεβρουαρίου 2025 η πολυαναμενόμενη, πλήρης και επίσημη απόφαση της Ολομέλειας του Συμβουλίου της Επικρατείας για τη δίκη του ΝΟΚ. Τι λέει για τα κίνητρα του ΝΟΚ στη δόμηση και τα ύψη των κτιρίων, το «πάγωμα» οριζόντιας εφαρμογής τους με απευθείας έκδοση οικοδομικής άδειας και τη διάσωση τους με νέο τοπικό πολεοδομικό σχεδιασμό. Ποιες διατάξεις «πέφτουν» και ποιες παίρνουν «πράσινο φως». Οι κανόνες που θέτει το ΣτΕ για να διασωθούν 14.000 άδειες με «έναρξη εργασιών», οι νέες περιπέτειες σε εκκρεμείς δίκες και τα «ντέρμπι» με τις πλειοψηφίες και μειοψηφίες των δικαστών.
Ισορροπημένη, μέχρι του σημείου «μια στο καρφί και μια στο πέταλο» κρίνεται η τελική και επίσημη απόφαση του ΣτΕ. Αφενός μεν αναγνωρίζει ότι έχουν «φιλοπεριβαλλοντικούς σκοπούς» και διασώζει την εφαρμογή των μπόνους του ΝΟΚ αφετέρου δε, κρίνει αντισυνταγματική την οριζόντια εφαρμογή τους, με απευθείας έκδοση οικοδομικής άδειας. Στην πράξη συνεχίζεται το πάγωμα της κατασκευαστικής δραστηριότητας και η σκυτάλη περνάει στο νομοθέτη να υλοποιήσει νέο τοπικό πολεοδομικό σχεδιασμό, μέσω των ΤΠΣ και ΕΠΣ, που προγραμματίζεται να ολοκληρωθούν έως το 2025-26 σε όλη τη χώρα. Από τα μη προσμετρούμενα στο συντελεστή δόμησης βγαίνουν ΝΟΚ άουτ πατάρια, δώματα και πισίνες. Πως διασώζονται έρκερ και κλιμακοστάσια. Και οι τελικοί όροι που βάζει το Δικαστήριο για να νομοθέτησει το ΥΠΕΝ για οικοδομικές άδεις σε φάση «έναρξης εργασιών»
Βγήκε η τελική και επίσημη απόφαση 146/2025 της Ολομέλειας του ΣτΕ
Το ecopress παρουσιάζει την τελική και επίσημη απόφαση 146/2025 της Ολομέλειας του ΣτΕ. Είναι πανομοιότυπη με τις αποφάσεις 147, 148, 149/2025. Πρόκειται για τέσσερις υποθέσεις προσφυγών για οικοδομικές άδειες κατηγορίας 3, με χρήση των μπόνους του ΝΟΚ στον Δήμο Αλίμου, οι οποίες παραπέμφθηκαν από το Ε΄ Τμήμα για τελική κρίση στην την Ολομέλεια του ΣτΕ. Ενοποιήθηκαν σε μία δίκη, η οποία πραγματοποιήθηκε την Παρασκευή 11 Οκτωβρίου 2024, υπό την προεδρία του Προέδρου του ΣτΕ κου Μιχάλη Πικαρμένου. Μεσολάβησαν, στις 11 Δεκεμβρίου 2024 η ανακοίνωση του Προέδρου ΣτΕ για τα βασικά σημεία της τελικής απόφασης και στις 24 Ιανουαρίου 2025 από τον εκπρόσωπο Τύπου του Δικαστηρίου, έκδοση δελτίου Τύπου, ως «περίληψη των αποφάσεων» και συνοδευτικού κειμένου ερωτήσεων- απαντήσεων για τα θέματα του ΝΟΚ.
Στη δίκη του ΝΟΚ βρέθηκαν αντιμέτωποι Δήμος Αλίμου και κατασκευαστές. Υπέρ της συνταγματικότητας των κινήτρων του ΝΟΚ άσκησαν παρεμβάσεις το υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας, μέσω του Νομικού Συμβουλίου του Κράτους και το ΤΕΕ. Κατά της συνταγματικότητας των κινήτρων του ΝΟΚ άσκησε παρέμβαση ο Δήμος Αλίμου και η ΚΕΔΕ. Η δικαστική απόφαση, κάνει αποδεκτή την προσφυγή του Δήμου Αλίμου και ακυρώνει τις συγκεκριμένες τέσσερις οικοδομικές άδειες στο Δήμο Αλίμου. Και παράλληλα κρίνει συνολικά τα κίνητρα του ΝΟΚ.
Τι λέει η απόφαση του ΣτΕ για το παρόν και το μέλλον των μπόνους ΝΟΚ στη δόμηση και τα ύψη των κτιρίων
Με ισχυρή πλειοψηφία της σύνθεσης της Ολομέλειας του ΣτΕ κρίνονται γενικώς ως συνταγματικές οι διατάξεις των κινήτρων του ΝΟΚ (άρθρα 10 παρ. 1, 15 παρ. 8, 19 παρ. 2 και 25 παρ. 1), και όπως σημειώνεται στην απόφαση οι διατάξεις του ΝΟΚ για τα μπόνους δόμησης «διαπνεόμενες από την ανάγκη αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής, παρίστανται αναγκαίες και πρόσφορες για την επίτευξη των θεμιτών κατά το Σύνταγμα ως άνω φιλοπεριβαλλοντικών σκοπών, στους οποίους αποβλέπουν». Κατά της συνταγματικότητας των κινήτρων του ΝΟΚ τάχθηκε μειοψηφία 8 δικαστών και μίας παρέδρου, οι οποίοι αναπτύσσουν μακροσκελές σκεπτικό στην απόφαση του ΣτΕ.
Αντισυνταγματική κρίνεται η απευθείας εφαρμογή των κινήτρων με την έκδοση οικοδομικών αδειών που εκδίδονται κατ’ εφαρμογή του ΝΟΚ και ουσιαστικά παγώνει η εφαρμογή τους έως ότου ο νομοθέτης τα συμπεριλάβει στον τοπικό σχεδιασμό, με αναφορές ένταξης τους στον υπό εκπόνηση σχεδιασμό των νέων ΤΠΣ και ΕΠΣ. Πρόκειται για τις ίδιες ρυθμίσεις του ΝΟΚ που κρίνονται συνταγματικές και πρακτικά παγώνει η εφαρμογή, έως και υπό την προϋπόθεση εκπόνησης νέου τοπικού πολεοδομικού σχεδιασμού των διατάξεων των άρθρων:
– 10 παρ. 1 (αύξηση συντελεστή δόμησης του οικοπέδου έναντι μείωσης της κάλυψης ή και άλλων αντισταθμισμάτων),
-15 παρ. 8 περ. γ΄ και δ΄ (προσαύξηση ύψους κατά 2 μ., λόγω φυτεμένου δώματος και λόγω μείωσης της κάλυψης),
-19 παρ. 2 (προσθήκη χώρου κύριας χρήσης 35 τ.μ. στο δώμα λόγω φύτευσης) Kαι
-25 (αύξηση σ.δ. λόγω ενεργειακής απόδοσης του κτηρίου) του ΝΟΚ,
Mε τις οποίες θεσπίζονται κίνητρα προσαύξησης των όρων δόμησης (συντελεστή δόμησης, ύψους),
Δίνεται η δυνατότητα εφαρμογής των κινήτρων του ΝΟΚ και αυξημένης δόμησης στο νέο τοπικό πολεοδομικό σχεδιασμό, καθώς αναφέρεται στην απόφαση του δικαστηρίου ότι: «η αύξηση, καθ’ εαυτή, ορισμένων πολεοδομικών μεγεθών δεν μπορεί να θεωρηθεί εκ προοιμίου αντίθετη προς το Σύνταγμα, υπό την αυτονόητη, πάντως, προϋπόθεση ότι έχει αποτελέσει αντικείμενο σχεδιασμού, στάθμισης και μελέτης και υπαχθεί στη δέουσα διοικητική διαδικασία, η οποία περιλαμβάνει και την προβλεπόμενη διαβούλευση». Και σε άλλη σκέψη της απόφασης σημειώνεται ότι:
«Δοθέντος δε ότι, εφόσον συντρέχουν οι ανωτέρω συνταγματικές προϋποθέσεις του ορθολογικού πολεοδομικού σχεδιασμού (πολεοδομικά κριτήρια, ειδική επιστημονική μελέτη), δεν αποκλείεται η θέσπιση και όρων δόμησης που αποκλίνουν από αυτούς που προέβλεπε το προηγούμενο πολεοδομικό καθεστώς της σχεδιαζόμενης περιοχής, τούτο δε ακόμα και προς την κατεύθυνση της αύξησης ορισμένων από τα επιτρεπόμενα με αυτούς μεγέθη (ύψος, δόμηση κ.λπ., βλ. ΣτΕ 2322/2022, 914/2017 7μ.), στον πολεοδομικό νομοθέτη απόκειται να συμπεριλάβει τα κίνητρα στον τοπικό σχεδιασμό, κατόπιν σταθμίσεως των συνεπειών τους στο οικιστικό περιβάλλον της περιοχής, όπου αυτά εφαρμόζονται, τεκμηριώνοντας τη σχετική κρίση του με ειδική επιστημονική μελέτη, η οποία καταρτίζεται στο πλαίσιο της διαδικασίας έγκρισης του σχεδιασμού κατά την οικεία νομοθεσία και λαμβάνει υπόψη τη θέση, τον βαθμό της οικιστικής ανάπτυξης του κάθε οικισμού, τις ιδιαιτερότητες, τα χαρακτηριστικά και την εν γένει φυσιογνωμία του».
Απορρίπτονται οι ισχυρισμοί της προσφυγής ότι η εφαρμογή των κινήτρων του ΝΟΚ επιδεινώνουν το οικιστικό περιβάλλον και παραβιάζουν το «πολεοδομικό κεκτημένο».
Η απόφαση του ΣτΕ κρίνει ότι: «ο νομοθέτης δεν κωλύεται να μεταβάλλει αντιλήψεις ως προς την ισορροπία μεταξύ επιμέρους όρων δόμησης, ο επανακαθορισμός δε της μεταξύ τους σχέσης ούτε εκ προοιμίου αντίθετη προς το Σύνταγμα επιδείνωση των όρων διαβίωσης συνιστά ούτε στο “πολεοδομικό κεκτημένο” προσκρούει, το οποίο, ανεξάρτητα από την έννοιά του, δεν αποκλείει οι ίδιες διατάξεις να κρίνονται ισχυρές σε ορισμένες περιπτώσεις και ανίσχυρες σε άλλες (βλ. τέτοια περίπτωση στην Ολ.ΣτΕ 10/1988). Εξάλλου, η συμβατότητα του συστήματος κινήτρων με το Σύνταγμα δεν αναιρείται από το γεγονός ότι ο νόμος που τα προβλέπει περιλαμβάνει και άλλες διατάξεις, λιγότερο ή περισσότερο πρόσφορες για την ικανοποίηση του ίδιου σκοπού δημοσίου συμφέροντος».
Δίνεται πράσινο φώς στους Δήμους να προσφεύγουν κατά της συνταγματικότητας οικοδομικών αδειών που εκδίδουν οι ΥΔΟΜ των Δήμων τους, καθώς δεν έγινε αποδεκτή από το δικαστήριο η διάσταση περί «εσωστρεφούς δίκης» στην επίδική περίπτωση του Δήμου Αλίμου, που στράφηκε κατά οικοδομικών αδειών που εξέδωσε η ΥΔΟΜ Δήμου Αλίμου.
Σχετικά το Δικαστήριο με μεγάλη πλειοψηφία έκρινε ότι: «Αντίθετη εκδοχή, κατά την οποία ο Δήμος, αφενός, υποχρεούται να εκδίδει οικοδομικές άδειες βάσει διατάξεων που θεωρεί αντίθετες προς το Σύνταγμα και τα συμφέροντά του, και, αφετέρου, δεν μπορεί να εκδηλώσει εγκαίρως την αντίθεσή του σ’ αυτές, αφού δεν προηγείται διαδικασία τροποποίησης του ρυμοτομικού σχεδίου, ούτε να ασκήσει εκ των υστέρων αίτηση ακυρώσεως κατά των οικοδομικών αδειών οι οποίες εκδίδονται κατ’ ευθεία εφαρμογή των εν λόγω διατάξεων, στερεί παντελώς τον Δήμο από το δικαίωμα δικαστικής προστασίας για την προάσπιση των συμφερόντων αυτού και των δημοτών του, κατά παράβαση των άρθρων 20 παρ. 1 και 95 του Συντάγματος».
♦Μειοψήφησε μία Σύμβουλος, η οποία διατύπωσε την γνώμη ότι: «Κατά γενική αρχή του διοικητικού δικαίου, συνδεομένη προς το ενιαίο της Διοικήσεως, ένα διοικητικό όργανο δεν μπορεί να ασκήσει αίτηση ακυρώσεως κατά πράξεως άλλου διοικητικού οργάνου, το οποίο ανήκει στο ίδιο νομικό πρόσωπο δημοσίου δικαίου».
Ποιά κίνητρα του ΝΟΚ “γκρεμίζονται” ως αντισυνταγματικά
→Κρίνονται αντισυνταγματικά τα πατάρια του άρθρου 2 περίπτ. 28 του ΝΟΚ. Η απόφαση του ΣτΕ κρίνει ότι «αποτελούν χώρους που, έχοντας χρήση και ύψος χώρου κύριας χρήσης και προσαυξάνοντας την κατοικήσιμη επιφάνεια του υποκειμένου ορόφου κατά 70%, προσφέρονται για να εξυπηρετήσουν τη διαμονή και τις ανάγκες περισσότερων ατόμων εντός συγκεκριμένου διαμερίσματος, και μάλιστα με δυνατότητα αυτόνομης εισόδου από το κλιμακοστάσιο της πολυκατοικίας, και αποτελούν στην πραγματικότητα επιπλέον όροφο, παρά τον αντίθετο, κατ’ επίφαση, ορισμό του νόμου. Περαιτέρω, η αντιμετώπιση “χρηστικών απαιτήσεων” που επιδιώκεται με την αρχιτεκτονική λύση των παταριών ουδόλως σχετίζεται με το ζήτημα του συνυπολογισμού τους στον συντελεστή δόμησης. Κατόπιν των ανωτέρω, η μη προσμέτρηση των παταριών στον συντελεστή δόμησης, σύμφωνα με το άρθρο 11 παρ. 6 περ. ιδ΄ του ΝΟΚ, δεν δικαιολογείται από πολεοδομικούς ή άλλους λόγους δημοσίου συμφέροντος».
♦Μειοψηφία 6 δικαστών του ΣτΕ έκρινε ότι η «η μη προσμέτρηση των παταριών στον συντελεστή δόμησης δεν αντίκειται στο άρθρο 24 του Συντάγματος, διότι, κατ’ αρχάς, η αύξηση της δόμησης που συνεπάγεται δεν επιφέρει και αύξηση του ύψους»
→Κρίνεται αντισυνταγματικά τα δώματα και «κατεδαφίζεται» το άρθρο 19 παρ. 2 α.i-ii του ΝΟΚ, σύμφωνα με το οποίο επιτρέπεται να κατασκευασθεί στο δώμα κάθε οικοδομής, νέας ή προϋφιστάμενης, κτίσμα αποκλειστικής κύριας χρήσης, εμβαδού έως 35 τ.μ. και ύψους έως 3,40 μ. ή και 4,20 μ. πάνω από το μέγιστο ύψος της κάθε περιοχής, χωρίς το κτίσμα αυτό να υπολογίζεται στον συντελεστή δόμησης του κτηρίου, ως “κίνητρο” για τη φύτευση του μεγαλύτερου ποσοστού του δώματος.
Η απόφαση του ΣτΕ λέει ότι «το Δικαστήριο κρίνει ότι η ρύθμιση του άρθρου 11 παρ. 6 εδ. ιστ΄ του ΝΟΚ, κατά το μέρος που αφορά τη μη προσμέτρηση στον συντελεστή δόμησης του εν λόγω κτίσματος, δεν δικαιολογείται από πολεοδομικούς λόγους και έχει, κατά συνέπεια, τεθεί κατά παράβαση του άρθρου 24 του Συντάγματος» Σχετικά σημειώνεται ακόμη στην απόφαση ότι:
«Το κτίσμα αυτό αποτελεί κλειστό χώρο που προορίζεται για κατοίκηση, προσαυξάνει την επιφάνεια κύριας χρήσης της οικοδομής έως 35 τ.μ., μπορεί να συνδέεται λειτουργικά με τον υποκείμενο όροφο ή να έχει ανεξάρτητη είσοδο, με στάση ανελκυστήρα στο δώμα (οπότε δύναται να έχει και μεγαλύτερο ύψος, έως 4,20 μ.), και συνεπάγεται αύξηση της οικιστικής πυκνότητας της περιοχής. Η μη προσμέτρηση του κτίσματος αυτού στον συντελεστή δόμησης δεν μπορεί να δικαιολογηθεί από το γεγονός ότι φυτεύεται το δώμα ή και οι εξώστες της οικοδομής σε μεγάλο ποσοστό, διότι η ανέγερση κτίσματος στο φυτεμένο δώμα νοθεύει τον σκοπό του νόμου. Και τούτο δεδομένου ότι μόνη η φύτευση δωμάτων και εξωστών θεωρείται, κατά την εκτίμηση του νομοθέτη, πρόσφορη να επηρεάσει θετικά το τοπικό μικροκλίμα, να συμβάλει στην καλύτερη μόνωση/θερμομόνωση/ηχομόνωση του κτίσματος και να βελτιώσει την αισθητική της οικοδομής και της περιοχής, ενώ η προσθήκη δομημένης επιφάνειας στο δώμα αντιστρατεύεται τους σκοπούς αυτούς».
♦Μειοψηφία 9 δικαστών έκρινε ότι «η μη προσμέτρηση στον συντελεστή δόμησης του κτίσματος κύριας χρήσης, αποκλειστικής ή κοινόχρηστης, έως 35 τ.μ. δεν αντίκειται στο άρθρο 24 του Συντάγματος»
→Κόβονται και οι ρυθμίσεις του ΝΟΚ μαζί με τα δώματα και για τις πισίνες και μάλιστα ως υδροβόρες σε εποχή λειψυδρίας.
Λέει σχετικά η απόφαση του ΣτΕ ότι: «Ομοίως, δεν δικαιολογείται, εν πάση περιπτώσει, η ειδικότερη ρύθμιση του άρθρου 19 του ΝΟΚ, κατά την οποία “στον υπολογισμό της φυτεμένης επιφάνειας συμμετέχουν οι ασκεπείς κατασκευές για την υποδοχή στοιχείων νερού και οι πισίνες σε ποσοστό 50% της επιφάνειάς τους”, διότι εξομοιώνει προς φυτεμένους χώρους άσχετες εγκαταστάσεις και νοθεύει oμοίως τον σκοπό του νομοθέτη, που ενθαρρύνει τη φύτευση επιφανειών στα δώματα και στους εξώστες των κτηρίων, προκειμένου να αντιμετωπισθεί το φαινόμενο της κλιματικής αλλαγής και της ανόδου της θερμοκρασίας». Επισημαίνεται παράλληλα ότι «υπό τις συνθήκες λειψυδρίας και ξηρασίας που αντιμετωπίζει η χώρα τα τελευταία χρόνια, οι πισίνες και οι “κατασκευές υποδοχής στοιχείων νερού” δεν εξυπηρετούν την προστασία του ύδατος και των φυσικών πόρων και, κατά συνέπεια, δεν μπορούν, και αυτοτελώς ορώμενες, να θεωρηθούν επιλογές φιλικές προς το περιβάλλον».
Πως διασώζονται κλιμακοστάσια και έρκερ στην απόφαση του ΣτΕ
→Κρίνονται συνταγματικά και διασώζονται τα κλιμακοστάσια, καθώς βάρυνε στη πλειοψηφούσα κρίση των δικαστών ότι η μη προσμέτρηση τους στο συντελεστή δόμησης έρχεται από το ΓΟΚ του 1985.
Η απόφαση του Δικαστηρίου για την μη προσμέτρηση στον συντελεστή δόμησης κλιμακοστασίου, φρέατος ανελκυστήρα και διαδρόμων κοινής χρήσης αναφέρει ότι:
«Εφόσον και ο προϊσχύων ΓΟΚ/1985 περιείχε αντίστοιχη ρύθμιση, προέβλεπε δηλαδή τη μη προσμέτρηση της επιφάνειας κλιμάκων κ.λπ., υπό τις ανωτέρω οριζόμενες ειδικότερες προϋποθέσεις και όρια, η μη προσμέτρηση του κλιμακοστασίου κ.λπ. στον συντελεστή δόμησης, δυνάμει ήδη του άρθρου 11 παρ. 6 περ. δ΄ του ΝΟΚ, δεν συνεπάγεται επιβάρυνση του οικιστικού περιβάλλοντος σε σχέση με το προγενέστερο νομοθετικό καθεστώς. Ως εκ τούτου, η σχετική ρύθμιση δεν έρχεται σε αντίθεση προς το άρθρο 24 παρ. 1 και 2 του Συντάγματος».
Το Δικαστήριο αναγνωρίζει στο νομοθέτη ότι με τις επίμαχες ρυθμίσεις του ΝΟΚ για τα κλιμακοστάσια αποσκοπεί σε λόγους ασφάλειας, διαφυγή των χρηστών των κτηρίων, προσβασιμότητα για αναπήρους και εμποδιζόμενα άτομα.
♦Μειοψηφία 5 δικαστών του ΣτΕ τάχθηκε κατά της συνταγματικότητας της σχετικής ρύθμισης κρίνοντας ότι «τα κλιμακοστάσια, τα φρέατα των ανελκυστήρων και οι διάδρομοι κοινής χρήσης αντιπροσωπεύουν, κατά κοινή πείρα, ικανή επιφάνεια σε μία πολυώροφη οικοδομή, καθίσταται σαφές ότι το νέο σύστημα του ΝΟΚ έχει ως συνέπεια ότι οι χώροι αυτοί, μη συνυπολογιζόμενοι πλέον στον σ.δ., μπορούν να “αξιοποιηθούν” ως χώροι κύριας χρήσης και να οδηγήσουν σε αύξηση της συνολικής δόμησης του κτηρίου και της οικιστικής πυκνότητας της περιοχής και σε εκ πλαγίου αύξηση του συντελεστή δόμησης, κατά παράβαση του Συντάγματος».
→Κρίνονται συνταγματικά και διασώζονται τα έρκερ, όπως ορίζονται στο άρθρο 2 του ΝΟΚ ως οι κλειστές από όλες τις εξωτερικές πλευρές οριζόντιες προεξοχές δαπέδου τμήματος κτηρίου που εξέχει του περιγράμματος κάλυψης του ορόφου και προβάλλει πέρα από τις επιφάνειες των όψεων του κτηρίου, με συγκεκριμένες διαστάσεις και προϋποθέσεις κατασκευής και αποτελούν αρχιτεκτονικά – μορφολογικά στοιχεία του κτηρίου.
Η απόφαση του Δικαστηρίου λέει ότι: «Η μη προσμέτρηση των έρκερ στον συντελεστή δόμησης δεν αντίκειται στο άρθρο 24 του Συντάγματος, διότι δεν συνεπάγεται, άνευ άλλου, υποβάθμιση του οικιστικού περιβάλλοντος και επιδείνωση των όρων διαβίωσης, ενόψει των δικαιολογητικών λόγων που, κατά τα αναφερόμενα στην εισηγητική έκθεση, υπαγόρευσαν τη θέσπιση της συγκεκριμένης ρύθμισης και οι οποίοι συνίστανται στη βελτίωση της βιοκλιματικής λειτουργίας των κτηρίων και την αισθητική αναβάθμιση και ογκοπλαστική διαμόρφωση των όψεών τους, τούτο δε μέσω αρχιτεκτονικού στοιχείου, με διαστάσεις που δεν υπερβαίνουν τις εύλογες».
Τι λέει η τελική απόφαση του ΣτΕ για την «έναρξη εργασιών» – ποιές άδειες συνεχίζουν και ποιές κόβονται
Η επίσημη απόφαση του ΣτΕ δίνει ευρεία ερμηνεία στην «έναρξη εργασιών» και αφήνει περιθώρια να διασωθούν πολλές από τις 14.000 οικοδομικές άδειες του ΝΟΚ που ξεκίνησαν να υλοποιούνται πριν τις 11.12.2024. Το Υπουργείο Περιβάλλοντος έχει πλέον συγκεκριμένο πλαίσιο να νομοθετήσει για τη διάσωση οικοδομικών αδειών.
Το κείμενο της απόφαση του ΣτΕ το οποίο συγκεκριμένα λέει ότι:
«Επειδή, το Δικαστήριο, σταθμίζοντας αφενός τις αρχές της ασφάλειας δικαίου, της προβλεψιμότητας και της προστατευόμενης εμπιστοσύνης των διοικουμένων και αφετέρου το δημόσιο συμφέρον, κρίνει ότι τα αποτελέσματα της αντισυνταγματικότητας δεν καταλαμβάνουν τις οικοδομικές άδειες, των οποίων η υλοποίηση (οικοδομικές εργασίες) έχει αποδεδειγμένα αρχίσει έως και τις 11.12.2024, ημερομηνία κατά την οποία το Δικαστήριο, διά του Προέδρου, προέβη σε ανακοίνωση του περιεχομένου της παρούσας απόφασης, κατά το άρθρο 34 παρ. 8 του π.δ. 18/1989, όπως ισχύει.
Ως έναρξη υλοποίησης των οικοδομικών αδειών νοούνται οι εργασίες εκσκαφής για την ανέγερση της οικοδομής, ο χρόνος πραγματοποίησης των οποίων πρέπει να αποδεικνύεται με κάθε πρόσφορο τρόπο, όπως, ιδίως,
α) με τη γνωστοποίηση, καθ’ οιονδήποτε τρόπο, της έναρξης των εργασιών εκσκαφής σε οποιαδήποτε διοικητική αρχή (ενδεικτικά: Υπουργεία, Δήμους, Αστυνομικά Τμήματα, Περιφέρειες, Επιθεώρηση Εργασίας κ.λπ.),
β) την ηλεκτρονική υποβολή Αναλυτικής Περιοδικής Δήλωσης (ΑΠΔ) από τον εργοδότη στη βάση δεδομένων του ΕΦΚΑ κ.ο.κ., εφόσον η γνωστοποίηση ή η υποβολή των ως άνω στοιχείων έχει λάβει χώρα έως και την κρίσιμη ημερομηνία της ανακοίνωσης, δηλαδή έως και την 11η Δεκεμβρίου 2024.
Δεν αρκούν, όμως, η ηλεκτρονική αυτόματη έκδοση της οικοδομικής άδειας και η λήψη αριθμού άδειας, η οποία απλώς επιτρέπει την έναρξη των οικοδομικών εργασιών (άρθρο 38 του ΝΟΚ), αλλά δεν αποδεικνύει τον χρόνο έναρξης των εργασιών, ούτε η ηλεκτρονική ενημέρωση άλλων Υπηρεσιών, η οποία αφορά μόνον το γεγονός της έκδοσης της άδειας, βάσει του άρθρου 43 παρ. 3 του ν. 4495/2017, που προβλέπει ότι “Με την έκδοση της οικοδομικής άδειας ή την έκδοση έγκρισης εργασιών μικρής κλίμακας από το ηλεκτρονικό σύστημα και τη λήψη αριθμού αδείας ενημερώνεται ηλεκτρονικά:
α) η οικεία Επιθεώρηση Εργασίας για το σχέδιο και το φάκελο ασφάλειας και υγείας του έργου, όπου απαιτείται,
β) το οικείο Αστυνομικό Τμήμα,
γ) η Διεύθυνση Περιβάλλοντος του οικείου ΟΤΑ” (όπως ισχύει μετά το άρθρο 89 παρ. 5 του ν. 4685/2020, A΄ 92)».
♦Μειοψήφησαν επί του ζητήματος αυτού 7 δικαστές, κατά τη γνώμη των οποίων «κριτήριο για την προστασία των καλόπιστων διοικουμένων δεν μπορεί, πάντως, να αποτελεί η έναρξη των εκσκαφών, η οποία αποτελεί πρώιμο στάδιο υλοποίησης της οικοδομικής άδειας και δεν αποκλείει την, κατόπιν αναθεώρησής της, συνέχιση των εργασιών σύμφωνα με τους όρους δόμησης που ίσχυαν προ ΝΟΚ (δηλαδή χωρίς προσαύξηση Σ.Δ. και υψών, χωρίς το κτίσμα των 35 τ.μ. στο δώμα κ.ο.κ.), αλλά η ολοκλήρωση του φέροντος οργανισμού του κτίσματος, η οποία καθιστά ιδιαιτέρως δυσχερή την επαναφορά των πραγμάτων στο προ ΝΟΚ καθεστώς δόμησης»
♦Μειοψήφησαν επί του ίδιου θέματος άλλοι 3 δικαστές «κατά την άποψη των οποίων χρήζουν προστασίας όλες οι οικοδομικές άδειες που έχουν εκδοθεί έως και από την ημερομηνία αυτή (11.12.2024), ακόμη κι αν δεν έχουν αρχίσει να υλοποιούνται».
Πως οι άδειες με «έναρξη εργασιών», που θα πάρουν πράσινο φως να συνεχίσουν προστατεύονται από νέες προσφυγές
Οι άδειες του ΝΟΚ με έναρξη εργασιών, που τελικώς θα καταφέρουν να πάρουν πράσινο φως για να υλοποιηθούν προστατεύονται σε μεγάλο βαθμό από νέες προσφυγές.
Η απόφαση του ΣτΕ λέει σχετικά ότι: «επειδή, η κρίση του Δικαστηρίου ότι τα αποτελέσματα της αντισυνταγματικότητας των ως άνω διατάξεων του ΝΟΚ δεν καταλαμβάνουν τις οικοδομικές άδειες, των οποίων η υλοποίηση έχει ξεκινήσει έως και την ημερομηνία της ανακοίνωσης του Προέδρου (11.12.2024), έχει την έννοια ότι αιτήσεις ακυρώσεως που ασκούνται μετά την κρίσιμη ημερομηνία (11.12.2024) και στρέφονται κατά οικοδομικών αδειών, των οποίων η υλοποίηση έχει ξεκινήσει πριν από την ημερομηνία αυτή, δεν μπορούν να γίνουν δεκτές για λόγους αναγόμενους στην αντισυνταγματικότητα των επίμαχων διατάξεων του ΝΟΚ»
« Δεν κωλύεται, βεβαίως, -συνεχίζει το κείμενο της απόφασης του ΣτΕ- η προβολή με τις αιτήσεις αυτές λόγων αναγομένων σε οποιαδήποτε άλλη πλημμέλεια της οικοδομικής άδειας. Αντίθετη εκδοχή, ότι δηλαδή δεν κωλύεται η άσκηση αιτήσεως ακυρώσεως κατά οικοδομικής άδειας για την προσβολή της οποίας δεν έχει εκπνεύσει, κατά το ως άνω χρονικό σημείο (11.12.2024), η σχετική προθεσμία, θα καθιστούσε κενή περιεχομένου την ανωτέρω κρίση του Δικαστηρίου, με την οποία περιόρισε, κατά τα ανωτέρω, τα αποτελέσματα της αντισυνταγματικότητας των διατάξεων του ΝΟΚ, κατόπιν σταθμίσεως, αφενός, των λόγων δημοσίου συμφέροντος και, αφετέρου, των αρχών της ασφάλειας δικαίου, της προβλεψιμότητας και της εμπιστοσύνης των διοικουμένων».
♦Μειοψήφησαν 11 δικαστές και ένας πάρεδρος αναφέροντας στο σκεπτικό τους ότι «η απαγόρευση προβολής του λόγου αυτού αναιρεί, κατά παράβαση των άρθρων 20 παρ. 1 και 95 του Συντάγματος, το δικαίωμα παροχής έννομης προστασίας και άσκησης αιτήσεως ακυρώσεως». Και ότι: «ο περιορισμός των αποτελεσμάτων της κρίσης του Δικαστηρίου για την αντισυνταγματικότητα των σχετικών διατάξεων του ΝΟΚ’ μεταξύ άλλων «δεν έχει, όμως, ούτε μπορεί να έχει ως συνέπεια την αδυναμία ευθείας προσβολής οικοδομικών αδειών ή το απαράδεκτο προβολής των προαναφερθέντων λόγων, διότι η αρχή της δικαιολογημένης εμπιστοσύνης λειτουργεί αποκλειστικώς στη σχέση μεταξύ Διοίκησης και διοικουμένων και δεν μπορεί να αποδυναμώσει το δικαίωμα παροχής έννομης προστασίας των τρίτων και μάλιστα όταν προσβάλλονται συνταγματικώς κατοχυρωμένα δικαιώματά τους».
Ο περιορισμός των αποτελεσμάτων της αντισυνταγματικότητας δεν καταλαμβάνει εκκρεμείς δίκες
Η απόφαση του ΣτΕ άφησε παράλληλα ανοιχτά σε νέες δικαστικές κρίσεις εάν θα ισχύσουν η θα ακυρωθούν τα κίνητρα του ΝΟΚ όπως για σοφίτες και υπόγεια γκαράζ κ.α. που αποτελούν αντικείμενο προσφυγών σε εκκρεμείς δίκες.
Η απόφαση του ΣτΕ λέει σχετικά ότι: «τουναντίον, ο περιορισμός των αποτελεσμάτων της αντισυνταγματικότητας δεν καταλαμβάνει εκκρεμείς δίκες, δηλαδή δίκες επί αιτήσεων ακυρώσεως που έχουν ασκηθεί παραδεκτώς, μέχρι τον κρίσιμο κατά τα ανωτέρω χρόνο (πριν τις 11.12.2024), κατά οικοδομικών αδειών που εκδόθηκαν κατ’ εφαρμογήν του ΝΟΚ. Υπό διαφορετική εκδοχή, θα πλησσόταν το, κατ’ άρθρο 20 παρ. 1 του Συντάγματος, δικαίωμα παροχής αποτελεσματικής δικαστικής προστασίας, που περιλαμβάνει πρωτίστως την, κατόπιν αποδοχής αιτήσεως ακυρώσεως παντός έχοντος έννομο συμφέρον, κατ’ άρθρο 95 του Συντάγματος, ακύρωση της προσβληθείσης διοικητικής πράξης, η οποία καταργείται από τότε που εκδόθηκε, λογίζεται ως μηδέποτε εκδοθείσα και δεν παράγει έννομο αποτέλεσμα (ΣτE Oλομ. 3312/2017 κ.ά.)».
Τα κίνητρα του ΝΟΚ δεν αντίκεινται στην Ευρωπαϊκή Οδηγία 2001/42/ΕΚ
Το ΣτΕ έκρινε ότι «δεν τίθεται ζήτημα αντίθεσης των διατάξεων των άρθρων 10 παρ. 1, 11 παρ. 6 (περ. δ΄, ε΄, ιδ΄ και ιστ΄), 15 παρ. 8 περ. γ΄, 19 παρ. 2 και 25 του ΝΟΚ προς την Οδηγία 2001/42/ΕΚ, ζήτημα το οποίο παραμένει λυσιτελές, διότι αφορά στη συμβατότητα τυπικού εσωτερικού νόμου προς το δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Κατά την άποψη, όμως, της μειοψηφίας και κατόπιν όσων έγιναν δεκτά στη σκέψη 35, παρίσταται αλυσιτελής η εξέταση του ζητήματος αυτού σε σχέση με τα θεσπιζόμενα με τον ΝΟΚ κίνητρα, αφού αυτά αντίκεινται ευθέως στο άρθρο 24 του Συντάγματος».
Σημαντικά αποσπάσματα, που αφορούν στον πυρήνα της απόφασης του ΣτΕ
Σημαντικά αποσπάσματα, που αφορούν στον πυρήνα της απόφασης του ΣτΕ η οποία κρίνει αφενός μεν ότι το σύστημα των διατάξεων για τα μπόνους του ΝΟΚ δεν αντίκειται , στο άρθρο 24 παρ. 2 του Συντάγματος και παράλληλα ότι λόγω του προέχοντος πολεοδομικού χαρακτήρα τους, δεν μπορούν να υλοποιούνται απευθείας με την έκδοση οικοδομικών αδειών που εκδίδονται κατ’ εφαρμογή του Ν.Ο.Κ., αλλά ανήκει στον πολεοδομικό νομοθέτη να τα συμπεριλάβει στον τοπικό σχεδιασμό, αυτούσια όπως αναφέρονται στην απόφαση του Δικαστηρίου είναι τα ακόλουθα:
Η τεκμηρίωση (σκέψη 32) της απόφασης του ΣτΕ ότι: «το σύστημα των κινήτρων του ΝΟΚ δεν υπερβαίνει ούτε τα τιθέμενα από την αρχή της αναλογικότητας (άρθρο 25 παρ. 1 Συντάγματος) ανωτέρω όρια», έχει ως εξής:
«Επειδή, με τις ανωτέρω παρατεθείσες διατάξεις των άρθρων 10, 15 παρ. 8, 19 παρ. 2 και 25 του ΝΟΚ εισήχθη σύστημα, με το οποίο θεσπίζονται σε γενικό και αφηρημένο επίπεδο, τα κίνητρα της προσαύξησης των όρων δόμησης (συντελεστή δόμησης, ύψους) για την ανέγερση των κτηρίων, με αντιστάθμισμα τη μείωση της κάλυψης, την αύξηση ακάλυπτων κοινόχρηστων χώρων και χώρων πρασίνου, καθώς και την ενεργειακή αναβάθμιση των κτηρίων.
Όπως προκύπτει από τις σχετικές αιτιολογικές εκθέσεις που συνοδεύουν τις επίμαχες διατάξεις, η θέσπιση του συστήματος των κινήτρων/αντισταθμισμάτων του ΝΟΚ εκκινεί από την ανάγκη υιοθέτησης νέων πρακτικών που συμβάλλουν στην επιβράδυνση της κλιματικής υποβάθμισης, τη βελτίωση των δαπανών χρήσης των κτηρίων και των κοινωνικών παραμέτρων που σχετίζονται με το δομημένο περιβάλλον.
Ειδικότερα, κατά τα αναφερόμενα στις αιτιολογικές εκθέσεις, στο πλαίσιο της αντιμετώπισης των νέων δεδομένων που τίθενται από την κλιματική αλλαγή, και λαμβάνοντας υπ’ όψιν το ενεργειακό αποτύπωμα των κτηρίων, το σύστημα των κινήτρων του ΝΟΚ αποσκοπεί στην αύξηση του πρασίνου και των κοινόχρηστων χώρων, στη βελτίωση του μικροκλίματος και της “θερμικής άνεσης” των αστικών περιοχών υψηλής οικιστικής πυκνότητας, καθώς και των υποβαθμισμένων ή προβληματικών περιοχών της πόλης, αλλά και στην ενθάρρυνση κατασκευής κτηρίων όσο το δυνατόν λιγότερο ενεργοβόρων ή με εξαιρετική ενεργειακή απόδοση.
Κατά την εισηγητική έκθεση, η αυξημένη δόμηση (διά της προσαυξήσεως του σ.δ.) και το μεγαλύτερο ύψος, που παρέχονται ως κίνητρα, συνοδεύονται από αντισταθμίσματα (μικρότερη κάλυψη, περισσότεροι ελεύθεροι χώροι και χώροι πρασίνου), τα οποία είναι κατ’ αρχήν πρόσφορα να συμβάλουν στον περιορισμό του περιβαλλοντικού αποτυπώματος της δόμησης σε σχέση με τα υφιστάμενα κτήρια με μικρότερη δόμηση. Επίσης, στον υπολογισμό της επιβάρυνσης που επιφέρει η δόμηση, λαμβάνονται υπ’ όψιν όχι μόνον ο συντελεστής δόμησης και η πυκνότητα του πληθυσμού αλλά και το ενεργειακό – περιβαλλοντικό της αποτύπωμα. Η λήψη υπ’ όψιν της τελευταίας αυτής παραμέτρου δικαιολογεί, κατά την εισηγητική έκθεση, την παροχή του κινήτρου της προσαύξησης του συντελεστή δόμησης, με αντιστάθμισμα την ενεργειακή αναβάθμιση των κτηρίων, καθ’ όσον τα παλαιά ενεργοβόρα κτήρια παράγουν περισσότερους ρύπους από τα νεότερα που ενσωματώνουν σύγχρονες τεχνολογίες και ενεργειακά συστήματα, με αποτέλεσμα τα παλαιότερα ενεργοβόρα κτήρια με μικρότερη δόμηση να επιβαρύνουν πολύ περισσότερο το περιβάλλον από τα νεότερα, τα οποία, αν και με αυξημένη δόμηση, διαθέτουν σημαντικά μικρότερο ενεργειακό αποτύπωμα.
Το δε μεγαλύτερο ύψος των κτηρίων, συνοδευόμενο από μικρότερη κάλυψη και σε συνάρτηση με το πλάτος των δρόμων, των ελεύθερων χώρων της πόλης και τις μεταξύ τους αποστάσεις, μπορεί να επιφέρει βελτίωση του μικροκλίματος στις δομημένες περιοχές υψηλής πυκνότητας, καθ’ όσον επιδρά στην καλύτερη κίνηση του αέρα, ο οποίος μεταφέρει τη θερμότητα μακριά από τους ανθρώπους και τα κτήρια, επηρεάζοντας, κατ’ αυτόν τον τρόπο, την ενεργειακή τους κατανάλωση.
Υπό τα δεδομένα αυτά, ναι μεν με το σύστημα των επίμαχων διατάξεων του ΝΟΚ θεσπίζονται, διά των παρεχομένων με αυτές προσαυξήσεων στον συντελεστή της δόμησης και το ύψος, κίνητρα για την ανέγερση κτηρίων με ευνοϊκότερους όρους δόμησης από τους ισχύοντες στην περιοχή του οικοδομούμενου ακινήτου, εντούτοις, το σύστημα αυτό δεν μπορεί να θεωρηθεί ότι, ως εκ του περιεχομένου των σχετικών διατάξεων, επιφέρει, καθ’ εαυτό, επιδείνωση των συνθηκών διαβίωσης και υποβάθμιση του οικιστικού περιβάλλοντος. Και τούτο, κατά πρώτον, διότι, η προσαύξηση του συντελεστή δόμησης, η οποία μάλιστα, για την παροχή του κινήτρου αυτού, εξορθολογίζεται, κατά τα ανωτέρω, με τον Συντελεστή Α επιρροής της αύξησης του σ.δ. (ΑΧ 10%, ΑΧ15%, ΑΧ20%, ΑΧ25%), αυξάνει μεν την πραγματοποιούμενη δόμηση, αυτή όμως, αριθμητικώς και ποσοστιαίως υπολογιζόμενη, δεν παρίσταται προδήλως υπέρμετρη, ώστε να άγει, άνευ άλλου, σε ανεπίτρεπτη συνταγματικά επιδείνωση των όρων διαβίωσης και του περιβάλλοντος (βλ., εν προκειμένω, τα δεδομένα της προσβαλλόμενης οικοδομικής άδειας που παρατίθενται στη σκέψη 38: συνολική αύξηση κατά 17,5%, δηλ. κατά 74 τ.μ., επί επιτρεπόμενης, προ κινήτρων, δόμησης 425 τ.μ.).
Ο δε όρος δομήσεως που αναφέρεται στο ύψος δεν συνιστά, καθ’ εαυτόν, δυσμενή μεταβολή των συνθηκών, αλλά αξιολογείται σε συγκεκριμένο χωρικό πλαίσιο αναφοράς, σε συσχέτιση και με το περιεχόμενο του όλου σχεδιασμού, στον οποίον εντάσσεται (πρβλ. ΣτΕ Ολομ.: 1761/2019, 1305/2019).
Κατά δεύτερον, διότι τα κίνητρα συνοδεύονται από τα ανωτέρω αντισταθμίσματα της μείωσης της κάλυψης, της δημιουργίας κτηρίων υψηλής ενεργειακής απόδοσης και της αύξησης των κοινόχρηστων χώρων και των χώρων πρασίνου, τα οποία συνιστούν, κατά κοινή πείρα, ευνοϊκά για το περιβάλλον στοιχεία. Συνεπώς, οι επίμαχες διατάξεις του ΝΟΚ δεν αντίκεινται, κατ’ αρχήν, ως εκ του περιεχομένου τους, στο τιθέμενο από τις ανωτέρω συνταγματικές διατάξεις (άρθρο 24 παρ. 2 Συντ.) πλαίσιο, το οποίο επιτάσσει τη διασφάλιση των βέλτιστων όρων διαβίωσης και την απαγόρευση λήψης μέτρων που επιφέρουν επιδείνωση των όρων διαβίωσης και του οικιστικού περιβάλλοντος. Περαιτέρω, οι ίδιες ρυθμίσεις, διαπνεόμενες από την ανάγκη αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής, παρίστανται αναγκαίες και πρόσφορες για την επίτευξη των θεμιτών κατά το Σύνταγμα ως άνω φιλοπεριβαλλοντικών σκοπών, στους οποίους αποβλέπουν τα προβλεπόμενα με αυτές αντισταθμίσματα, δηλαδή της αύξησης των ελεύθερων χώρων και των χώρων πρασίνου, της μείωσης εκπομπής ρύπων από τα κτήρια και της εξοικονόμησης ενέργειας, καθώς και της βελτίωσης του μικροκλίματος, και δεν είναι δυσανάλογες σε σχέση με τους σκοπούς αυτούς.
Η καταλληλότητα δε των ρυθμίσεων αυτών δεν αναιρείται από το γεγονός ότι είναι νοητές και άλλες πρόσφορες ρυθμίσεις για την ικανοποίηση των αυτών ως άνω επιδιωκόμενων σκοπών. Ούτε, εξάλλου, απομειώνει τη σημασία των κινήτρων αυτών και πολύ περισσότερο δεν θεμελιώνει την αντισυνταγματικότητά τους, το γεγονός ότι η εφαρμογή τους ενδέχεται να καθίσταται οικονομικώς επωφελής για όσους τα αξιοποιούν, διότι αυτό αυξάνει την ελκυστικότητά τους και διασφαλίζει την αποδοχή τους από την κοινωνία, η δε επικερδής αξιοποίηση της γης υπό συνθήκες που διασφαλίζουν την επιβράδυνση της κλιματικής αλλαγής, όχι απλώς δεν αντιστρατεύεται αλλά, αντιθέτως, μπορεί να εναρμονίζεται με το συνταγματικό ζητούμενο της προστασίας και βελτίωσης του οικιστικού περιβάλλοντος.
Στο πλαίσιο αυτό, η αύξηση, καθ’ εαυτή, ορισμένων πολεοδομικών μεγεθών δεν μπορεί να θεωρηθεί εκ προοιμίου αντίθετη προς το Σύνταγμα, υπό την αυτονόητη, πάντως, προϋπόθεση ότι έχει αποτελέσει αντικείμενο σχεδιασμού, στάθμισης και μελέτης και υπαχθεί στη δέουσα διοικητική διαδικασία, η οποία περιλαμβάνει και την προβλεπόμενη διαβούλευση.
Περαιτέρω, ο νομοθέτης δεν κωλύεται να μεταβάλλει αντιλήψεις ως προς την ισορροπία μεταξύ επιμέρους όρων δόμησης, ο επανακαθορισμός δε της μεταξύ τους σχέσης ούτε εκ προοιμίου αντίθετη προς το Σύνταγμα επιδείνωση των όρων διαβίωσης συνιστά ούτε στο “πολεοδομικό κεκτημένο” προσκρούει, το οποίο, ανεξάρτητα από την έννοιά του, δεν αποκλείει οι ίδιες διατάξεις να κρίνονται ισχυρές σε ορισμένες περιπτώσεις και ανίσχυρες σε άλλες (βλ. τέτοια περίπτωση στην Ολ.ΣτΕ 10/1988). Εξάλλου, η συμβατότητα του συστήματος κινήτρων με το Σύνταγμα δεν αναιρείται από το γεγονός ότι ο νόμος που τα προβλέπει περιλαμβάνει και άλλες διατάξεις, λιγότερο ή περισσότερο πρόσφορες για την ικανοποίηση του ίδιου σκοπού δημοσίου συμφέροντος. Κατόπιν των ανωτέρω, από της ίδιας ως άνω εξεταζόμενης απόψεως του περιεχομένου των επίμαχων διατάξεων, το σύστημα των κινήτρων του ΝΟΚ δεν υπερβαίνει ούτε τα τιθέμενα από την αρχή της αναλογικότητας (άρθρο 25 παρ. 1 Συντάγματος) ανωτέρω όρια».
Η τεκμηρίωση (σκέψη 33) της απόφασης του ΣτΕ σχετικά με την αντισυνταγματικότητα των κινήτρων του ΝΟΚ απευθείας με την έκδοση οικοδομικών αδειών που εκδίδονται κατ’ εφαρμογή του ΝΟΚ, έχει ως εξής:
«Επειδή, οι ρυθμίσεις των διατάξεων των άρθρων 10 παρ. 1 (αύξηση συντελεστή δόμησης – σ.δ. – του οικοπέδου έναντι μείωσης της κάλυψης ή και άλλων αντισταθμισμάτων), 15 παρ. 8 περ. γ΄ και δ΄ (προσαύξηση ύψους κατά 2 μ., λόγω φυτεμένου δώματος και λόγω μείωσης της κάλυψης), 19 παρ. 2 (προσθήκη χώρου κύριας χρήσης 35 τ.μ. στο δώμα λόγω φύτευσης) και 25 (αύξηση σ.δ. λόγω ενεργειακής απόδοσης του κτηρίου) του ΝΟΚ, με τις οποίες θεσπίζονται κίνητρα προσαύξησης των όρων δόμησης (συντελεστή δόμησης, ύψους), υπαγορευόμενες από την αντίληψη του νομοθέτη για την επιβράδυνση της κλιματικής αλλαγής, κατά τα προεκτεθέντα, δεν παύουν να αποτελούν διατάξεις προεχόντως πολεοδομικής φύσεως και δεν αφορούν απλώς τον τρόπο δόμησης και παραγωγής κτηρίων, ούτε έχουν αμιγώς τεχνικό χαρακτήρα.
Η εφαρμογή τους δε, συνεπάγεται ουσιώδεις αποκλίσεις από τους ισχύοντες κατά το πολεοδομικό καθεστώς κάθε περιοχής όρους δόμησης (σ.δ., ύψος), οι οποίες, κατά το Σύνταγμα, δεν είναι επιτρεπτές διά της θεσπίσεως γενικών διατάξεων, οριζόντιας εφαρμογής, αλλά επιτρέπονται μόνον στο πλαίσιο του ορθολογικού πολεοδομικού σχεδιασμού, με τον καθορισμό των όρων δομήσεως που προσιδιάζουν σε κάθε περιοχή, επί τη βάσει αντικειμενικών πολεοδομικών κριτηρίων, την τήρηση των οποίων διασφαλίζει η, εκπονούμενη σε κάθε στάδιο σχεδιασμού, ειδική επιστημονική μελέτη των τοπικών συνθηκών και της φυσιογνωμίας της περιοχής και με τη συμμετοχή του οικείου ΟΤΑ.
Για τον λόγο αυτόν, οι ως άνω ρυθμίσεις δεν μπορούν να υλοποιούνται απευθείας με την έκδοση ατομικών πράξεων, ήτοι συγκεκριμένων οικοδομικών αδειών, άλλως αντίκεινται στις απορρέουσες από το άρθρο 24 παρ. 2 του Συντάγματος ως άνω αρχές του ορθολογικού πολεοδομικού σχεδιασμού.
Με τις αρχές αυτές θα ήταν συμβατή η αύξηση, απευθείας, μέσω οικοδομικής άδειας και χωρίς παρεμβολή πολεοδομικού σχεδιασμού, των μεγεθών του κτηρίου, μόνον εφόσον αυτή είναι επουσιώδης και υπαγορεύεται και από άλλους σκοπούς δημοσίου συμφέροντος που επικαλείται ο νομοθέτης και οι οποίοι υπόκεινται, πάντως, στον έλεγχο του ακυρωτικού δικαστή (αντισεισμική θωράκιση, διευκόλυνση εμποδιζομένων προσώπων, θερμομόνωση κ.λπ.). Ειδικώς καθ’ όσον αφορά την ανέγερση κτίσματος στο δώμα των οικοδομών, το Δικαστήριο κρίνει ότι και το ζήτημα αυτό εντάσσεται στον πολεοδομικό σχεδιασμό, υπό την έννοια ότι ο πολεοδομικός νομοθέτης είναι ελεύθερος να προβλέψει ή να απαγορεύσει την ανέγερση του εν λόγω κτίσματος σε συγκεκριμένη περιοχή, εκτιμώντας τις ανάγκες, τη φυσιογνωμία και τις ιδιαιτερότητές της, διάφορο δε είναι το ζήτημα της προσμέτρησης ή μη του εν λόγω κτίσματος στον συντελεστή δόμησης, το οποίο θεμιτώς αποτελεί κατ’ αρχήν, σύμφωνα με τα κατωτέρω εκτιθέμενα (βλ. σκέψη 41), αντικείμενο ρύθμισης του ΝΟΚ».
Οι προϋποθέσεις και απαιτήσεις που θέτει η απόφαση του ΣτΕ για την εφαρμογή των κινήτρων του ΝΟΚ με νέο τοπικό πολεοδομικό σχεδιασμό (σκέψη 34) στο κείμενο τη δικαστικής απόφασης αναφέρονται ως εξής:
«Επειδή, περαιτέρω, λόγω του, κατά τα ανωτέρω, προέχοντος πολεοδομικού χαρακτήρα των επίμαχων διατάξεων, το σύστημα των κινήτρων του ΝΟΚ δεν μπορεί να αποτελεί αντικείμενο ρύθμισης σε γενικό και αφηρημένο επίπεδο αλλά πρέπει, κατά το Σύνταγμα, να ενταχθεί στον πολεοδομικό σχεδιασμό, ο οποίος υπόκειται στον θεμελιώδη κανόνα της προστασίας και βελτίωσης του οικιστικού περιβάλλοντος και, κατ’ επέκταση, στη βελτίωση των όρων διαβίωσης των κατοίκων της περιοχής που αφορά. Δοθέντος δε ότι, εφόσον συντρέχουν οι ανωτέρω συνταγματικές προϋποθέσεις του ορθολογικού πολεοδομικού σχεδιασμού (πολεοδομικά κριτήρια, ειδική επιστημονική μελέτη), δεν αποκλείεται η θέσπιση και όρων δόμησης που αποκλίνουν από αυτούς που προέβλεπε το προηγούμενο πολεοδομικό καθεστώς της σχεδιαζόμενης περιοχής, τούτο δε ακόμα και προς την κατεύθυνση της αύξησης ορισμένων από τα επιτρεπόμενα με αυτούς μεγέθη (ύψος, δόμηση κ.λπ., βλ. ΣτΕ 2322/2022, 914/2017 7μ.), στον πολεοδομικό νομοθέτη απόκειται να συμπεριλάβει τα κίνητρα στον τοπικό σχεδιασμό, κατόπιν σταθμίσεως των συνεπειών τους στο οικιστικό περιβάλλον της περιοχής, όπου αυτά εφαρμόζονται, τεκμηριώνοντας τη σχετική κρίση του με ειδική επιστημονική μελέτη, η οποία καταρτίζεται στο πλαίσιο της διαδικασίας έγκρισης του σχεδιασμού κατά την οικεία νομοθεσία και λαμβάνει υπόψη τη θέση, τον βαθμό της οικιστικής ανάπτυξης του κάθε οικισμού, τις ιδιαιτερότητες, τα χαρακτηριστικά και την εν γένει φυσιογνωμία του.
Περαιτέρω, πρέπει να λαμβάνεται υποχρεωτικώς υπόψη, ως μία από τις συνιστώσες της πολεοδομικής φυσιογνωμίας της περιοχής, η οικιστική πυκνότητά της, ώστε η εφαρμογή των κινήτρων να μην συνεπάγεται υπέρβαση του ορίου κορεσμού, το οποίο εκτιμάται ξεχωριστά για κάθε περιοχή, ενόψει και του ισχύοντος σε αυτήν συντελεστή δόμησης και των οικιστικών συνθηκών που δημιουργήθηκαν με βάση τον συντελεστή αυτόν. Τούτο, προκειμένου να μην επιβαρύνονται περαιτέρω περιοχές, στις οποίες ισχύει ήδη υψηλός συντελεστής, αλλά και να διατηρούνται κατά το δυνατόν οι ευμενείς πολεοδομικές συνθήκες στις περιοχές με πολύ χαμηλό συντελεστή δόμησης (πρβλ. Ολ.ΣτΕ 2366-7/2007).
Με την ειδική επιστημονική μελέτη που απαιτείται να εκπονηθεί κατά το στάδιο του πολεοδομικού σχεδιασμού, πρέπει να τεκμηριώνεται αν, ενόψει των ανωτέρω παραμέτρων, που ανάγονται στη φυσιογνωμία, τις ιδιαιτερότητες και τις ανάγκες του οικισμού που αφορά, το «προσδοκώμενο» περιβαλλοντικό όφελος, παρά την αύξηση της δόμησης και του ύψους που επέρχεται με τα κίνητρα, παραμένει σημαντικό για τον οικισμό και ότι, αντιθέτως, δεν επέρχεται επιδείνωση του οικιστικού περιβάλλοντος και των όρων διαβίωσης, η ποιότητα των οποίων δεν κρίνεται, πάντως, μόνο σε επίπεδο ιδιοκτησίας ή οικοδομικού τετραγώνου, αλλά, κυρίως, σε επίπεδο πολεοδομικής ενότητας και, περαιτέρω, πόλης. Και τούτο διότι ένα, κατ’ αρχήν, φιλικό προς το περιβάλλον κίνητρο ανέγερσης κτηρίου, δεν αποκλείεται, εν τέλει, να επιφέρει επιδείνωση του οικιστικού περιβάλλοντος και των συνθηκών διαβίωσης των κατοίκων της περιοχής, όταν η αύξηση της δόμησης και του ύψους επισκιάζει, ενόψει των χαρακτηριστικών της περιοχής, το όποιο περιβαλλοντικό όφελος, αφού δεν αποκλείεται ένα περιβαλλοντικό κίνητρο να μην είναι τόσο σημαντικό ή το ίδιο σημαντικό σε δυο περιοχές της χώρας. Τέλος, η επιλογή του πολεοδομικού νομοθέτη να συμπεριλάβει, σύμφωνα με την εκάστοτε ισχύουσα νομοθεσία, τα κίνητρα στον σχεδιασμό κάθε περιοχής ελέγχεται δικαστικώς, από την άποψη της συμβατότητάς της προς τις ανωτέρω συνταγματικές επιταγές του ορθολογικού πολεοδομικού σχεδιασμού και της απαγόρευσης λήψεως μέτρων που επιδεινώνουν το οικιστικό περιβάλλον και τους όρους διαβίωσης των κατοίκων, αλλά και προς την αρχή της αναλογικότητας (άρθρο 25 παρ. 1). Κατόπιν των ανωτέρω, το σύστημα των κινήτρων του ΝΟΚ αντίκειται στο άρθρο 24 παρ. 1 και 2 του Συντάγματος. Τούτο όχι, κατ’ αρχήν, εξαιτίας του περιεχομένου των επίμαχων διατάξεων, κατά τα γενόμενα ανωτέρω δεκτά, αλλά για τον λόγο ότι παρέχεται με τις διατάξεις αυτές, απ’ ευθείας στις υπηρεσίες δόμησης, η δυνατότητα να εκδίδουν οικοδομικές άδειες, κατ’ απόκλιση, και μάλιστα ουσιώδη, από τους ισχύοντες με βάση το πολεοδομικό καθεστώς κάθε περιοχής όρους δόμησης (βλ. όμως μειοψηφία στην αμέσως επόμενη σκέψη)».
Η σύνθεση του Δικαστηρίου♦
Σύμφωνα με την απόφαση (146/ 2025) , η σύνεθση της Ολομέλειας του ΣτΕ που εκδίκασε στις 11 Οκτωβρίου 2024 και εξέδωσε τελική απόφαση στις 5 Φεβρουαρίου 2025 για το ΝΟΚ έχει ως εξής:
Πρόεδρος
Μιχαήλ Πικραμένος
Αντιπρόεδροι του Συμβουλίου της Επικρατείας
Ιωάννης Γράβαρης,
Μαργαρίτα Γκορτζολίδου,
Χρήστος Ντουχάνης,
Σύμβουλοι
Βασίλειος Αραβαντινός,
Όλγα Ζύγουρα,
Κωνσταντίνα Φιλοπούλου,
Ταξιαρχία Κόμβου,
Παρασκευή Μπραΐμη,
Σοφία Βιτάλη,
Βικτωρία Πλαπούτα,
Μαρία Σωτηροπούλου,
Παναγιώτης Τσούκας,
Αγγελική Μίντζια,
Ρωξάνη Γιαννουλάτου,
Μαρλένα Τριπολιτσιώτη,
Βασίλειος Ανδρουλάκης,
Σταυρούλα Κτιστάκη,
Δημήτριος Βασιλειάδης,
Κασσιανή Μαρίνου,
Ελένη Γεωργούτσου,
Άννα Μπόνου,
Σουλτάνα Κωνσταντίνου,
Χριστιάνα Μπολόφη,
Χρήστος Παπανικολάου,
Σταυρούλα Λαμπροπούλου,
Ιωάννης Παπαγιάννης
Πάρεδροι
Ανδρέας Σκούφαλος,
Μαρία Μπαμπίλη,
Ζωή Θεοδωρικάκου
Από τους ανωτέρω οι Σύμβουλοι Άννα Μπόνου και Σταυρούλα Λαμπροπούλου, καθώς και η Πάρεδρος Ζωή Θεοδωρικάκου, μετέχουν ως αναπληρωματικά μέλη
Γραμματέας
Σταυρούλα Χάρου.
Πηγή: https://ecopress.gr/ste-vgike-i-episimi-apofasi-gia-nok/