Το ερώτημα του τίτλου του άρθρου μας το θέτουμε και στην κρίση των αναγνωστών μας, αν και για όσους παρακολουθούν τις σχετικές μας δημοσιεύσεις σχετικά με τα ρέματα, γνωρίζουν την δική μας απάντηση ήδη. Εμείς προσπαθήσαμε να απαντήσουμε σε αυτή την ερώτηση με την γνωστή μας τακτική, τους αγαπημένους μας χάρτες. Έτσι λοιπόν επισκεφθήκαμε τον ιστότοπο του Εθνικού Κτηματολογίου, στην θέαση ορθοφωτογραφιών και κάναμε κάτι πολύ απλό. Είδαμε πως ήταν αυτές οι περιοχές πριν την επέλαση της οικιστικής ανάπτυξης και της αυθαίρετης, κατά κύριο λόγο, δόμησης.
Το γεγονός
Δυστυχώς αφορμή για αυτό μας το άρθρο είναι η πρόσφατη έντονη βροχόπτωση, το βράδυ του Σαββάτου 8 Αυγούστου 2020 προς τα ξημερώματα της Κυριακής 9 Αυγούστου 2020, που έλαβε χώρα στην κεντρική Εύβοια και η οποία κατέληξε, για ακόμα μια φορά, δυστυχώς σε ανθρώπινες απώλειες. Όμως πέρα από τις ανθρώπινες απώλειες σημαντικές είναι οι ζημιές στην κτηνοτροφία, στις υποδομές, σε ανθρώπινες περιουσίες καθώς και στην άγρια πανίδα. Στον επόμενο χάρτη φαίνεται το φαινόμενο όπως δημοσιεύτηκε στην ιστοσελίδα beyond-eocenter.eu (Κέντρο Επιστημών Παρατήρησης της Γης & Δορυφορικής Τηλεπισκόπησης του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, Ινστιτούτο Αστρονομία, Αστροφυσικής, Διαστημικών Εφαρμογών & Τηλεπισκόπησης):
Σύμφωνα με την Πυροσβεστική, τα περισσότερα προβλήματα εντοπίστηκαν στις περιοχές Ψαχνά, Πολιτικά, Μπούρτζι Βασιλικού και Λευκαντί. Στον επόμενο χάρτη του ΠΜΣ «Στρατηγικές Διαχείρισης Περιβάλλοντος, Καταστροφών και Κρίσεων» από το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών φαίνονται οι περιοχές αυτές καθώς και τα συμβάντα:
Μετά το γεγονός
Μετά το γεγονός αυτό, έχοντας και την εμπειρία της Μάνδρας και άλλων λιγότερο γνωστών περιπτώσεων, αναμέναμε τις γνωστές αντιδράσεις, αλλά και δηλώσεις, όπως και έγιναν. Οι πολίτες να είναι οργισμένοι με το κράτος και το κράτος να αναφέρεται σε βιβλική καταστροφή, δηλαδή με λίγα λόγια ότι ήταν θέλημα Θεού και δεν μπορούσαμε να κάνουμε κάτι άλλο. Είναι όμως έτσι; Είναι η Κλιματική αλλαγή τελικά που καταστρέφει ζωές και περιουσίες ή είναι κάτι άλλο; Ήρθε η ώρα να δούμε τους αδιάψευστους μάρτυρες. Τις αεροφωτογραφίες.
Πριν το γεγονός
Κατευθυνθήκαμε λοιπόν νοερά (ψηφιακά δηλαδή) στις θέσεις των πληγέντων οικισμών και είδαμε αφενός τις σύγχρονες αεροφωτογραφήσεις περιόδου 2015-2016 και αφετέρου τις παλαιές αεροφωτογραφήσεις περιόδου 1945-1960. Θα μπορούσαμε να τις αφήσουμε ασχολίαστες, καθότι μιλούν από μόνες τους για τις ακραίες περιπτώσεις επεμβάσεων στον χώρο των ποταμών που λίγες μέρες πριν ξεχείλισαν.
Ξεκινάμε με την περίπτωση των εκβολών του Λήλαντα ποταμού όπου εκεί ακριβώς υπήρχε κάποτε ένα αρκετά μεγάλο δέλτα, με διαφορετική φορά του ποταμού στην εκβολή, όπως με έκπληξη ανακαλύψαμε. Οι πράσινες γραμμές που φαίνονται είναι η ψηφιακή γραμμή της όχθης η οποία αλλάζοντας το υπόβαθρο μας δείχνει που έπρεπε να είναι σήμερα.
Εκβολές Λήλαντα 1945-1960:
(με πράσινο τα όρια της ιστορικής όχθης)
Εκβολές Λήλαντα 2015-2016:
(με πράσινο τα όρια της ιστορικής όχθης)
Γέφυρα διάσχισης Λήλαντα στο Βασιλικό 1945-1960:
(με πράσινο τα όρια της ιστορικής όχθης)
Γέφυρα διάσχισης Λήλαντα στο Βασιλικό 2015-2016:
(με πράσινο τα όρια της ιστορικής όχθης)
Γέφυρες διάσχισης Λήλαντα στα Φύλλα και στο Αφράτι 1945-1960:
(με πράσινο τα όρια της ιστορικής όχθης)
Γέφυρες διάσχισης Λήλαντα στα Φύλλα και στο Αφράτι 2015-2016:
(με πράσινο τα όρια της ιστορικής όχθης)
Οικισμός Ψαχνών 1945-1960:
(με κίτρινο τα όρια της ιστορικής όχθης)
Οικισμός Ψαχνών 2015-2016:
(με κίτρινο τα όρια της ιστορικής όχθης)
Εκβολές Μεσαπίου 1945-1960:
(με πράσινο και κίτρινο τα όρια της ιστορικής όχθης)
Εκβολές Μεσαπίου 2015-2016:
(με πράσινο και κίτρινο τα όρια της ιστορικής όχθης)
Οικισμός Πολιτικών 1945-1960:
(με κίτρινο τα όρια της ιστορικής όχθης)
Οικισμός Πολιτικών 2015-2016:
(με κίτρινο τα όρια της ιστορικής όχθης)
Η περίπτωση των καμένων εκτάσεων στα ορεινά
Σε πολλές ανεξάρτητες ιστοσελίδες αναπαράγεται ως βασική αιτία της σχετικής πλημμύρας, οι καμένες εκτάσεις των ορεινών. Να θυμίσουμε, σε όσους δεν το θυμούνται ή σκοπίμως το ξεχνούν, ότι η περιοχή πάνω από τα Ψαχνά και τα Πολιτικά, η υδρολογική λεκάνη του Μεσαπίου ποταμού δηλαδή καίγεται τρία συνεχόμενα χρόνια (2017, 2018 και 2019), πρακτικά εκεί που σταματούσε η μία συνέχιζε η επόμενη. Αθροιστικά οι εκτάσεις αυτές αποτελούν μεγάλο ποσοστό της λεκάνης του Μεσαπίου και είναι αυτονόητο ότι έχουν σημαντική και όχι αμελητέα συνεισφορά τόσο στον όγκο του νερού που κατευθύνεται προς τις πεδινές εκτάσεις όσο και ως προς την ταχύτητα ροής του, καθότι δεν υπάρχει η απαραίτητα βλάστηση για να συγκρατεί και να επιβραδύνει τα νερά.
Η έκταση της φωτιάς το 2019
Ο άνω χάρτης της ευρωπαϊκής υπηρεσίας δορυφορικής χαρτογράφησης COPERNICUS δείχνει ότι κάηκαν σημαντικές εκτάσεις δασών κωνοφόρων (έντονο πράσινο), σκληρόφυλλης βλάστηση και μεταβατικά δάση θάμνων (απαλό πράσινο). Η έκταση της φωτιάς το 2018
Στον άνω χάρτη της ευρωπαϊκής υπηρεσίας δορυφορικής χαρτογράφησης COPERNICUS φαίνεται η έκταση των καμένων εκτάσεων γύρω από το χωριό Κοντοδεσπότι το οποίο είχε εκκενωθεί. Κάηκαν περίπου 4.000 στρέμματα πευκόφυτης ορεινής ζώνης.
Όπως γνωρίζουμε, ύστερα από ενημέρωση από τους αρμόδιους φορείς, κατοίκους της περιοχής αλλά και προσωπικές αυτοψίες δεν έχει γίνει κανένα σοβαρό έργο αποκατάστασης των ορεινών αυτών εκτάσεων.
Συμπεράσματα
Η πλημμύρα στις παραρεμάτιες περιοχές είναι ένα φυσικό φαινόμενο απαραίτητο για την ισορροπία του κύκλου της φύσης και της γης, που γινόταν, γίνεται και θα γίνεται πάντα. Οι καταστροφικές επιπτώσεις όμως των βροχοπτώσεων, όπως αυτής της Εύβοιας, συνδέονται άμεσα με:
- την αυθαίρετη δόμηση (νόμιμη η παράνομη),
- την συμπίεση και ακύρωση της παράκτιας και παραρεμάτιας ζώνης,
- το μπάζωμα των ποταμών και των χειμάρρων,
- την μείωση των δασικών εκτάσεων στην ζώνη των ρεμάτων και εν τέλει
- στην ανυπαρξία σοβαρής χωροτακτικής και πολεοδομικής κρατικής πολιτικής
Η κλιματική αλλαγή λοιπόν λειτουργεί ως πολλαπλασιαστής αυτών των παραγόντων, σε συνδυασμό με το γεγονός ότι αυξάνεται η ένταση και η συχνότητα της εμφάνισης ακραίων καιρικών φαινομένων.
Η κλιματική αλλαγή επομένως δεν είναι ούτε η μόνη και πολλές φορές ούτε η κύρια αιτία των καταστροφών, χρησιμοποιείται όμως κατά κόρον για να κουκουλώσει λάθη και πολιτικές ευθύνες ενώ η "κτηματική αλλαγή" πάντα απουσιάζει από την σχετική συζήτηση.
Χρειάζεται λοιπόν να παρθούν επιτέλους σημαντικές αποφάσεις που αφορούν τον χώρο, την δόμηση, τα υδραυλικά έργα και εν γένει την σχέση μας με την φύση και τον χώρο, ειδικά τον αστικό. Ακόμα και αυτοί που επικαλούνται την κλιματική αλλαγή συνεχίζουν και εφαρμόζουν τεχνικές και πολιτικές πρακτικές ξεπερασμένες σήμερα από την ίδια την πραγματικότητα.
Τι πρέπει να γίνει;
(Υιοθετούμε τις ορθές προτάσεις, όπως αυτές διατυπώθηκαν στο Δελτίο Τύπου του συλλόγου «Ροή - Πολίτες υπέρ των Ρεμάτων» για τις πρόσφατες πλημμύρες στην Εύβοια.)
1. Απομάκρυνση όλων των αυθαιρέτων (νομιμοποιημένων και παράνομων) από τις κοίτες των ρεμάτων και ποταμών. Να δοθεί στα ρέματα ο απαραίτητος χώρος εκτόνωσης της πλημμύρας Τα «νομιμοποιημένα" να απαλλοτριωθούν και οι δήμοι και Περιφέρειες να βρουν τους πόρους γιατί το κόστος της ζωής που χάνεται είναι ανεκτίμητης αξίας.
2. Να σταματήσουν οι εγκιβωτισμοί ρεμάτων με τσιμέντα και συρματοκιβώτια, που πλέον σε όλο τον κόσμο θεωρούνται παρωχημένης αντίληψης και να χρησιμοποιούνται για στηρίξεις πρανών φυσικά υλικά «οικομηχανική τεχνολογία / soil bioengineering». Τα εγκιβωτισμένα ρέματα είναι επικίνδυνα γιατί το νερό δε συναντά αντιστάσεις και η ορμή κι η ταχύτητά του αυξάνονται, ενώ μειώνονται οι χρόνοι υπερχείλισης.
3. Να αντιμετωπίζονται τα ρέματα σε επίπεδο «λεκανών απορροής», όπως επιτάσσουν οι Οδηγίες της ΕΕ οι οποίες έχουν γίνει νόμος του Κράτους. Τα αποσπασματικά έργα είναι για γρήγορες εργολαβίες και σπατάλη χρημάτων μόνο και δε λύνουν προβλήματα αλλά τα μεταφέρουν παρακάτω.
4. Οριοθετήσεις ρεμάτων με κριτήριο την ασφάλεια των πολιτών και την περιβαλλοντική προστασία των ρεμάτων ως οικοσυστημάτων.
5. Άμεσα Έργα Ορεινής Υδρονομίας στις ορεινές δασικές περιοχές που έχουν καεί . Είναι έργα απαραίτητα που μπορούν να γίνουν με φυσικά υλικά και καθόλου κοστοβόρα.
6. Αποκάλυψη αστικών ρεμάτων, όπως γίνεται σε όλο τον κόσμο πλέον και απόδοση τους στην πόλη και τους πολίτες. Ως αποτέλεσμα αυτής της αποκατάστασης είναι η κλιματική, αισθητική, και οικονομική αναβάθμιση των περιοχών που περιβάλλουν τα ρέματα αυτά.
Ζητάμε από τους συμπολίτες μας, να αντιληφθούν το ρόλο και την σημασία της ύπαρξης των ρεμάτων και να αντιδρούν στην απίστευτη σπατάλη πόρων και την τεράστια καταστροφή του περιβάλλοντος σε άχρηστα και αναποτελεσματικά έργα που ονομάζονται κατ’ευφημισμό «αντιπλημμυρικά».
______________________________________________________________________
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΘΕΟΔΟΣΟΠΟΥΛΟΣ,
Αγρονόμος - Τοπογράφος Μηχανικός του Ε.Μ.Π.,
μέλος του Πανελλήνιου Συλλόγου "Ροή - Πολίτες υπέρ των ρεμάτων"
Πηγή: http://syspeirosiaristeronmihanikon.blogspot.com/2020/08/blog-post_1.html