Πρότυπη δίκη για αυθαίρετα

Σε «πρότυπη δίκη» στο Συμβούλιο της Επικρατείας οδηγείται διάταξη του τελευταίου νόμου για τα αυθαίρετα, που δίνει τη δυνατότητα νομιμοποίησης ακόμα και σε περιπτώσεις στις οποίες υπάρχει αμετάκλητη δικαστική απόφαση. Οπως συνέβη και στην περίπτωση του ασφαλιστικού, η διαδικασία της πρότυπης δίκης επελέγη λόγω της σημασίας της υπόθεσης, προκειμένου η απόφαση να αποτελέσει οδηγό για όλα τα δικαστήρια της χώρας στα οποία εκκρεμούν ανάλογες υποθέσεις.

Η υπόθεση που θα βρεθεί ενώπιον του ανώτατου ακυρωτικού δικαστηρίου έρχεται από τη Σύρο και παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, καθώς έχει προηγηθεί μια 20ετής(!) δικαστική διαμάχη. Η προσφεύγουσα είναι ιδιοκτήτρια ενός διατηρητέου αρχοντικού στο κέντρο της Ερμούπολης. Σε γειτονικό με το σπίτι της οικόπεδο το 1998 εκδόθηκε οικοδομική άδεια για την ανέγερση τριώροφης οικοδομής με υπόγειο, με βάση το διάταγμα της Ερμούπολης που όμως αργότερα ακυρώθηκε από το ΣτΕ. Μόλις το διάταγμα ακυρώθηκε, η ιδιοκτήτρια του διατηρητέου προσέφυγε και πέτυχε την παύση των εργασιών στο υπό ανέγερση κτίριο. Επειτα από θετική γνωμοδότηση των Εφορειών Νεωτέρων Μνημείων και Βυζαντινών Αρχαιοτήτων η άδεια του κτιρίου αναθεωρήθηκε το 2000. Τότε η ενδιαφερόμενη προσέφυγε στο ΣτΕ και πέτυχε (αρ. 84/01) την ακύρωση της άδειας και των γνωμοδοτήσεων.

Οι δύο υπηρεσίες του υπουργείου Πολιτισμού επανήλθαν το 2001 θέτοντας νέους όρους, με βάση τους οποίους εκδόθηκε το 2002 νέα οικοδομική άδεια. Η ενδιαφερόμενη προσέφυγε εκ νέου και πέτυχε την ακύρωση των αποφάσεων των υπηρεσιών του υπουργείου Πολιτισμού από την Ολομέλεια του ΣτΕ (αρ. 2526/03) και της οικοδομικής άδειας (αρ. 3366/05). Το 2004 ο τότε νομάρχης Κυκλάδων εξαίρεσε το κτίριο από την κατεδάφιση και την ίδια χρονιά η πολεοδομία Σύρου αναθεώρησε ξανά την οικοδομική του άδεια. Η διαμάχη συνεχίστηκε: η ενδιαφερόμενη προσέφυγε και πάλι στο ΣτΕ το οποίο τελικά ακύρωσε όλες τις αποφάσεις και άδειες (αρ. 3921/10). Η πολεοδομία όμως δεν εφάρμοσε τις αποφάσεις του ΣτΕ, με αποτέλεσμα το 2014 και 2016 να παρέμβει Επιτροπή Συμμόρφωσης του ανώτατου ακυρωτικού δικαστηρίου, ζητώντας να κατεδαφιστεί το κτίριο. Εν τω μεταξύ ο ιδιοκτήτης του κτιρίου το ενέταξε στον ν. 4178/13 προς νομιμοποίηση, η ρύθμιση όμως κρίθηκε στη συνέχεια αντισυνταγματική.

Τελικώς, το 2016 η πολεοδομία Σύρου κήρυξε το κτίριο κατεδαφιστέο – οι ιδιοκτήτες του προσέφυγαν στο ΣτΕ αλλά λίγο πριν από την εκδίκαση της υπόθεσης το 2019 παραιτήθηκαν από τη δίκη, καθώς είχαν νομιμοποιήσει το κτίριο μέσω του ν. 4495/2017 (ο τελευταίος νόμος για τα αυθαίρετα, σε ισχύ και σήμερα). Κατόπιν τούτου, η πολεοδομία εξέδωσε το 2019 άδεια για την αποπεράτωση των αυθαίρετων κατασκευών. Η ιδιοκτήτρια του διατηρητέου προσέφυγε στο Διοικητικό Εφετείο Πειραιά κατά της απόφασης νομιμοποίησης, αλλά και στο ΣτΕ, ζητώντας να εξεταστεί η υπόθεση με τη διαδικασία της πρότυπης δίκης. Το αίτημά της έγινε δεκτό, λόγω της μεγάλης σημασίας της υπόθεσης.

Αξίζει να σημειωθεί ότι και οι δύο προηγούμενοι νόμοι για τα αυθαίρετα (ν. 4014/11 και ν. 4178/13) προέβλεπαν τη δυνατότητα νομιμοποίησης κατασκευών που είχαν χαρακτηριστεί αυθαίρετες με δικαστική απόφαση. Ωστόσο και οι δύο ακυρώθηκαν από το ΣτΕ (ο ν. 4178/13 μόνο ως προς αυτό το σημείο), διότι έρχονται σε αντίθεση με την αρχή της διάκρισης των λειτουργιών, το δικαίωμα αποτελεσματικής δικαστικής προστασίας και την υποχρέωση του κράτους να συμμορφώνεται με τις δικαστικές αποφάσεις (άρθρα 26, 20 και 95 του Συντάγματος). Ο ν. 4495/17 δεν επέτρεψε γενικά τη νομιμοποίηση αυθαιρέτων με αμετάκλητη δικαστική απόφαση αλλά στο ίδιο άρθρο εξαίρεσε μία σειρά από περιπτώσεις.