Στο όνομα της "ανάπτυξης": Το περιβάλλον σε κρίση, της Βάννας Σφακιανάκη

Η περίπτωση των βιομηχανικών ΑΠΕ

Η "ανάπτυξη", δε βλέπει την οικονομία ως εργαλείο προόδου της κοινωνίας, αλλά την κοινωνία ως εργαλείο μεγέθυνσης της οικονομίας.

Καταστρέφει στο πέρασμά της πολιτισμούς και συγκριτικά πλεονεκτήματα, ισοπεδώνει τις παραδόσεις που δεν εναρμονίζονται με τη φρενίτιδα της συσσώρευσης και εντείνει εξαρτήσεις, ανισότητες και αποκλεισμούς.

Σε παγκόσμιο επίπεδο, ο οικονομικός έλεγχος έχει συγκεντρωθεί σε 147 εταιρείεςπου ελέγχουν το 40% της οικονομίας. 737 εταιρείες (στις οποίες συμπεριλαμβάνονται και οι 147) ελέγχουν το 80% της οικονομίας του πλανήτη![1]

Αυτή η «ανάπτυξη» βασίζεται στη μεγέθυνση οικονομικών δεικτών -παραπλανητικών δεικτών όπως το ΑΕΠ- και παράγει ανισότητες, στις κοινωνίες και μεταξύ των χωρών. Μόλις τέσσερις χώρες στην Ε.Ε. συγκεντρώνουν τα 2/3 του πλούτου της.[2]

Τώρα που βάθυνε η κρίση, πολλοί διαπιστώνουν ότι οι δείκτες αυτοί  δεν μπορούν να συνεχίσουν να μεγαλώνουν. Είναι δύσκολο –κάποιοι λένε αδύνατον- να εξασφαλιστεί αδιάκοπη ετήσια αύξηση της «ανάπτυξης» 3%, όχι μόνο στην Ελλάδα της κρίσης και της ανεργίας, αλλά και στην Ευρώπη της αποβιομηχάνισης που έχει μετατραπεί σε μια απέραντη αγορά υπηρεσιών και συνολικά στον πλανήτη.

Κι αυτά παρά το γεγονός, ή μάλλον ακριβώς επειδή, κυριαρχεί αυτό το πρότυπο ανάπτυξης.

Οι ομάδες συμφερόντων επιλέγουν τους τόπους, τα μεγέθη, υποδεικνύουν την κατάλληλη νομοθεσία για την πραγματοποιήση των «επενδύσεων» και εγκαλούν τις κυβερνήσεις όταν δεν τους βγαίνει το αποτέλεσμα! Υποδεικνύουν και την προνομιακή μεταχείριση –βαφτίζοντας τα έργα ως εθνικής σημασίας- τις φαστ τρακ διαδικασίες, τα κίνητρα και τα ειδικά εργασιακά καθεστώτα.

Σήμερα σ’ όλο τον κόσμο, οι πολίτες διαμαρτύρονται για τις μυστικές διαπραγματεύσεις που εξελίσσονται για τη Διατλαντική Εταιρική Σχέση Εμπορίου και Επενδύσεων, που, με πρόσχημα την εξάλειψη γραφειοκρατικών εμποδίων και στην πραγματικότητα για την εξασφάλιση απόλυτης προτεραιότητας στα συμφέροντα των «επενδυτών», απειλούν ακόμα περισσότερο την ανεξαρτησία των κρατών, το περιβάλλον, την υγεία, τα πολιτικά, εργασιακά και κοινωνικά δικαιώματα.

Παράλληλα, δεν παραιτούνται από το να προετοιμάζουν την «επόμενη μέρα», με πρώτο και κύριο μέλημα την εξασφάλιση της γης.

Η αρπαγή της γης εξαπλώνεται και στην Ευρώπη με την είσοδο στη γεωργία μεγάλων επιχειρηματικών ομίλων[3]. Ήδη η μισή γεωργική γη στην Ε. Ε. ανήκει στο 3% των μεγάλων εταιρειών. Σε ορισμένες χώρες της Ε.Ε., η ιδιοκτησία της γης είναι τόσο άνιση όσο στη Βραζιλία, την Κολομβία και τις Φιλιππίνες.

Όπως αναφέρει ο Κωστής Χατζημιχάλης[4]: «Σύμφωνα με τους αναλυτές της Τρόικας, στην Ελλάδα υπάρχει «καθυστερημένη κινητικότητα» των αξιών γης σε σχέση με την υπόλοιπη Ευρώπη και απαιτείται «ομαλοποίηση» της «ελληνικής εξαίρεσης». Να ακολουθήσει δηλαδή η γη και τα ακίνητα αυτό που έχει γίνει στην υπόλοιπη Ευρώπη: συγκεντροποίηση της γης και περιορισμός της μικροϊδιοκτησίας, ένας «αναγκαστικός καπιταλιστικός εκσυγχρονισμός», κατά τους μνημονιακούς». Ανάμεσα στις πέντε σύγχρονες παγκόσμιες τάσεις που σχετίζονται με την κερδοσκοπία στη γη και στα ακίνητα, αναφέρεται  «η παγκόσμια ενεργειακή ανασφάλεια και η αναζήτηση σπάνιων μεταλλευμάτων που έχει οδηγήσει από τη μια πλευρά σε εξορυκτική φρενίτιδα σε στεριά και θάλασσα, και από την άλλη στην αναζήτηση μεγάλων εκτάσεων για εγκατάσταση ΑΠΕ (ανεμογεννητριών και ηλιακών συλλεκτών) κοντά σε μεγάλους καταναλωτές, καθώς και εκτάσεων για καλλιέργεια βιοκαύσιμων, διαδικασίες γνωστές και ως «πράσινη υφαρπαγή».

Αυτή η τάση είναι που δίνει τον κοινό τόπο της επίθεσης αλλά και της αντίστασης που γίνεται σήμερα στην Κρήτη και στις Σκουριές αλλά και σε όλα τους τόπους της Ελλάδας όπου εξελίσσονται ή εξαγγέλονται οι λεγόμενες «μεγάλες επενδύσεις».

Γιατί το ξεπούλημα δεν αφορά μόνο στη δημόσια περιουσία αλλά και στην ιδιωτική και δεν γίνεται μόνο μέσω του ΤΑΙΠΕΔ.

Αυτό βιώνουμε στην Κρήτη, όταν τα τελευταία χρόνια, καθυστερημένα και με αφορμή όσα έγιναν στο Αποπηγάδι, αντιληφθήκαμε ότι η αρπαγή της γης μπορεί να γίνει όχι μόνο μέσω αποχαρακτηρισμών, αλλά και μέσω χαρακτηρισμών δασικής γης!

Καθυστερημένα, γιατί δεν αποτελεί μνημονιακό νόμο, αλλά νόμο του 2001[5] ο νόμος που επιτρέπει την εγκατάσταση βιομηχανικών ΑΠΕ σε δασική (και χορτολιβαδική) γη.

Ο νόμος αυτός, σε εφαρμογή της απελευθέρωσης αγοράς ενέργειας, δηλαδή της μετατροπής της ενέργειας σε εμπόρευμα, καθόρισε –απλά!- ότι αφού η ΔΕΗ μπορούσε να κατασκευάζει ένα έργο μέσα σε δασική περιοχή, τότε μπορούν όλοι οι ιδιώτες επενδυτές να κάνουν το ίδιο!

Έτσι, δημιουργήθηκαν κίνητρα για αποχαρακτηρισμούς δασικής γης, κίνητρα για μακροχρόνιες παραχωρήσεις, 25 -30 ετών με δυνατότητα ανανέωσης για άλλα τόσα, αλλά και κίνητρα για πώληση αγροτικής και κτηνοτροφικής γης.

Έτσι χτίστηκε ο χάρτης της φρίκης, ο χάρτης της Ρυθμιστικής Αρχής Ενέργειας (ΡΑΕ). Εκεί απεικονίζονται οι αιτήσεις και η αδειοδοτήσεις για χιλιάδες στρέμματα γης, ένα απέραντο παζλ καταλήψεων γης από έργα βιομηχανικών ΑΠΕ, που σοκάρει.

Τα έργα αυτά, αλλάζοντας τις χρήσεις γης, εκτοπίζουν παραγωγικές δραστηριότητες, αγροτικές, κτηνοτροφικές και τουριστικές.

Πληγώνουν ανεξίτηλα την ενδοχώρα του νησιού, τοπία και ίχνη όλης της ιστορικής διαδρομής στην Κρήτη, ό,τι δεν έχει θιγεί μέχρι σήμερα από την ανάπτυξη του ανταγωνισμού των κερδών κι ότι θα έπρεπε να διαφυλαχθεί με μεγάλη προσοχή για να υποστηρίξει αυτό το «άλλο μοντέλο ανάπτυξης», όπου η κοινωνία και το περιβάλλον θα έχουν θέση.

Αν υλοποιηθούν, θ’ αλλάξει δραματικά, όχι μόνο η εικόνα του νησιού αλλά και η παραγωγική του βάση. Τα αποτελέσματα θα είναι πολύ πιο βίαια απ’ αυτά που έφερε η οικιστική και τουριστική ανάπτυξη τις προηγούμενες δεκαετίες.

Το χειρότερο ότι όλα αυτά γίνονται στ’ όνομα του περιβάλλοντος!

Ας το ξεκαθαρίσουμε μια και καλή: η «πράσινη ανάπτυξη» -που έχει όλα τα χαρακτηριστικά της «ανάπτυξης»- ενδιαφέρεται μόνο να αναπτύξει και να εφαρμόσει νέες τεχνολογίες, με διαχειριστές τους ίδιους παγκόσμιους παίκτες.

Παίζει το ίδιο παιχνίδι, που αφήνει απ’ έξω τις κοινωνίες και στις αποφάσεις και στα οφέλη, αλλά και το περιβάλλον. Δεν δημιουργεί  νέες σχέση ούτε μεταξύ των ανθρώπων, ούτε των ανθρώπων με τη φύση. Δεν ενδιαφέρεται για εξοικονόμηση φυσικών πόρων, αλλά για την κατανάλωσή τους. Δεν αναγνωρίζει αξίες χρήσης, αλλά μόνο αξίες κέρδους.

Η σκοπιμότητα και η χωροθέτηση των έργων προαποφασίζονται, ερήμην της κοινωνίας. Ο σχεδιασμός, η προστασία τόπων και αποθεμάτων φυσικών πόρων, θεωρούνται εμπόδια για την ανάπτυξη και όχι προϋποθέσεις γι αυτήν.

Η αγορά –λένε- αποφασίζει, αυτή βάζει τα όρια...

Η «πράσινη ανάπτυξη» έφερε τις βιομηχανικές ΑΠΕ.

Οι βιομηχανικές ΑΠΕ αποτελούν ένα από τα μέσα και για την εφαρμογή της απελευθέρωσης (ιδιωτικοποίησης) της αγοράς ενέργειας.

Η επιχειρηματολογία για την «απεξάρτηση» της χώρας από το λιγνίτη και το πετρέλαιο, «αγνοεί» ότι όλες αυτές οι μηχανές είναι εισαγόμενα βιομηχανικά προϊόντα που για να κατασκευαστούν και να μεταφερθούν ενισχύουν τον εξορυκτισμό και μάλιστα αυτόν για τις «σπάνιες γαίες».

«Αγνοεί» και ότι οι θέσεις εργασίας είναι στον τόπο κατασκευής τους. Πρόσφατα, στην Ελλάδα της κρίσης και της ανεργίας, επιδότησαν αιολικούς σταθμούς με 83 εκατομμύρια ευρώ για 6 θέσεις εργασίας![6]

Δεν είναι τυχαίο, που κατά την έγκριση της μεταρρύθμισης του –πολύπαθου- χωροταξικού σχεδιασμού, ο υπουργός ΠΕΚΑ ανακοίνωσε στη Βουλή ότι το επόμενο Ειδικό Χωροταξικό Πλαίσιο θα είναι αυτό για τις εξορύξεις.

Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ

Η Κρήτη αποτέλεσε ένα πεδίο εφαρμογών για τη σταδιακή ανάπτυξη και τη μεγιστοποίηση διείσδυσης των ΑΠΕ.

Μέχρι το 2008, στην Κρήτη με τα τρία εργοστάσια βάσης να έχουν ισχύ 817 MW, είχαν εγκατασταθεί ΑΠΕ (αιολικά) ισχύος 92,6 MW. Το σύστημα της Κρήτης είχε χαρακτηριστεί κορεσμένο και εξεταζόταν η δυνατότητα[7] να εγκατασταθούν φωτοβολταϊκές μονάδες.

Είχε όμως προ πολλού επιλεγεί και ήταν σε υλοποίηση το πρότυπο ανάπτυξης των βΑΠΕ σε επιχειρηματική βάση, στην ενδοχώρα κι όχι στο δομημένο χώρο. Η δυνατότητα εγκατάστασης μονάδων αυτοπαραγωγής (και μόνο φωτοβολταϊκά στις στέγες) δόθηκε μόλις το 2010.

Σήμερα είναι εγκατεστημένες μονάδες αιολικών και φωτοβολταϊκών σταθμών, συνολικής ισχύος 264,56 MW (Ιούλιος 2014), με συμμετοχή στην ηλεκτροπαραγωγή περίπου 20%.

Το «επενδυτικό ενδιαφέρον» είναι για έργα ισχύος 6.500 MW!

Οι αιολικοί σταθμοί

Τα «μεγάλα σχέδια» που ξεσήκωσαν την Κρήτη έγιναν γνωστά μετά το 2010.

Μόνο τα δύο έργα, ισχύος πάνω από 2000 MW, για 33 και 36 σταθμούς σε βουνοκορφές, που περιλαμβάνουν και διασύνδεση της Κρήτης με την Πελοπόνησο ή την Αττική, σηματοδοτούν την εγκατάσταση 800 ανεμογεννητριών και ατελείωτων χιλιομέτρων νέων δρόμων και πυλώνων στα βουνά.

Πρόκειται για τα έργα που μπήκαν στο φαστ τρακ, ενέργεια που προκάλεσε συντονισμένη αντίδραση που οδήγησε στην προσφυγή με τις περισσότερες υπογραφές που έχει υποβληθεί ποτέ στο ΣτΕ.

Πρόσφατα, τα έργα αυτά απεντάχθηκαν από το φαστ τρακ, αλλά οι εταιρείες δεν απέσυραν τις αιτήσεις τους.

Πίσω απ’ αυτά, περιμένουν τη διασύνδεση τουλάχιστον άλλες τρεις εταιρείες, για να εγκαταστήσουν τις δικές τους αλυσίδες αιολικών σταθμών.

Διασύνδεση

Το θέμα της διασύνδεσης προωθείται με κάθε τρόπο.

Δεν θέλουν ν’ αφήσουν την Κρήτη έξω από την ιδιωτικοποίηση των δικτύων της χώρας, που σήμερα προωθούν μέ το ξεπούλημα του ΑΔΜΗΕ, μέσω ΤΑΙΠΕΔ.Ήδη έχουν εντάξει το έργο στο νέο ΕΣΠΑ.

Ωστόσο, αυτό δεν οδήγησε στην επιλογή να σταματήσουν άλλες κατηγορίες έργων, αυτών που υπόσχονται αποθήκευση ενέργειας στο αυτόνομο (χωρίς διασύνδεση) σύστημα της Κρήτης. Πρόκειται για τα υβριδικά και ηλιοθερμικά έργα, που αδειοδοτούνται απρόσκοπτα.

Υβριδικοί σταθμοί

Οι υβριδικοί σταθμοί είναι συστήματα που περιλαμβάνουν έργα αντλησιοταμίευσης, δηλαδή διπλές δεξαμενές σε υψομετρική διαφορά, που λειτουργούν όπως τα υδροηλεκτρικά. Τα σχέδια αυτά περιλαμβάνουν από ένα έως πολλούς αιολικούς σταθμούς, που συνδέονται ανεξάρτητα στο δίκτυο.

Στην Κρήτη  προωθούνται πάνω από 18 τέτοια σχέδια, στη συντριπτική πλειοψηφία τους από τη γαλλική EDF, την εταιρία με την μεγαλύτερη εγκατεστημένη ισχύ ηλεκτροπαραγωγής παγκόσμια[8] κυρίως από πυρηνικούς σταθμούς αλλά και από υδροηλεκτρικά φράγματα. Η ανησυχία είναι μεγάλη και για την προοπτική ιδιωτικοποίησης του νερού.

Πριν λίγες μέρες εγκρίθηκαν οι περιβαλλοντικοί όροι για ένα τέτοιο πολύ μεγάλο έργο, ισχύος 100 MW, με δεξαμενές ταμίευσης 1.200.000 κυβ. μ. νερού στα όρια μεταξύ Ηρακλείου και Λασιθίου και 4 αιολικούς σταθμούς στα Χανιά και το Ρέθυμνο.

Οι θιγόμενες περιοχές ήδη αντιδρούν και συντονίζονται[9].

Ηλιοθερμικοί σταθμοί

Πρόκειται για κατεξοχήν βιομηχανικές εγκαταστάσεις για τις οποίες απαιτούνται πολύ μεγάλες εκτάσεις γης και σημαντικές ποσότητες νερού, ενώ οι νέας τεχνολογίας -με διαθερμικό έλαιο και αποθήκευση ενέργειας με χρήση αλάτων- λόγω της ποσότητας και της επικινδυνότητας των χημικών που χρησιμοποιούν, εντάσσονται στην οδηγία Σεβέζο για την αντιμετώπιση κινδύνων από ατυχήματα μεγάλης έκτασης από βιομηχανικές δραστηριότητες. Στην Κρήτη προωθούνται πολύ μεγάλες μονάδες –οι 5 στο Δήμο Σητείας- με συνολική ισχύ που υπερβαίνει το στόχο για ολόκληρη τη χώρα μέχρι το 2020 που είναι 250 MW[10].

Η έγκριση περιβαλλοντικών όρων για δύο τέτοιες μονάδες στις θέσεις Χώνος και Φουρνιά στα υψίπεδα της Σητείας, συσπείρωσε την κοινωνία που αντέδρασε δυναμικά. Και για τα δύο έργα έχουν υποβληθεί προσφυγές. Προσφυγές έχει υποβάλει ανεξάρτητα και η Περιφέρεια Κρήτης.

Η στάση της Περιφέρειας

Η πρώτη αντίδραση της Περιφέρειας Κρήτης, ένα μήνα μετά από τη συγκρότηση του Παγκρήτιου Δικτύου, ήταν η εξαγγελία Εταιρείας Λαϊκής Βάσης, από την Παγκρήτια Συνεταιριστική Τράπεζα, με τη στήριξη και τη συμμετοχή της.

Η λογική «αντί να τα κάνουν αυτά άλλοι, ας τα κάνουμε εμείς» και η υποβολή σχεδίου ισχύος 1000 MW με πρόβλεψη για διασύνδεση της Κρήτης, για φωτοβολταϊκά σε δημοτικές εκτάσεις, τόσα ώστε να βάψουν κόκκινο το χάρτη της ΡΑΕ, προκάλεσε την οξεία αντίδραση του Δικτύου.

Στη συνέχεια η Πεςριφέρεια ανακοίνωσε την ανάθεση της επέκτασης της μελέτης του Πολυτεχνείου Κρήτης για τα αιολικά, έτσι ώστε να συμπεριλάβει όλες τις τεχνολογίες.

Η μελέτη αυτή -που έχει ήδη παραδοθεί-, δεν είναι μια μελέτη για να μην υλοποιηθούν τα έργα αλλά για να περιοριστούν.

Βασίζεται στην υπάρχουσα νομοθεσία, συμπληρώνει κενά και δημιουργεί δυο σενάρια: το «φιλοπεριβαλλοντικό» εξαιρεί τις περιοχές Νατούρα, που δεν αποκλείονται από την ισχύουσα νομοθεσία.

Μέσα απ’ αυτή τη μελέτη γίνεται γνωστό ότι με εφαρμογή της νομοθεσίας, στην Κρήτη «χωράνε» 10.000 – 15.000 MWαιολικών σταθμών που περιορίζονται σε κάτω από 8.000 αν αποκλειστούν οι περιοχές Νατούρα.

Μιλάμε για εξωφρενικά μεγέθη, ούτως ή άλλως!

Μια δεύτερη μελέτη, που επρόκειτο να αναθέσει η Περιφέρεια και θα εξέταζε εναλλακτικά σενάρια για την Κρήτη, δεν ανατέθηκε μέχρι σήμερα.

Έτσι η Περιφέρεια δηλώνει ότι γνωμοδοτεί αρνητικά για όλα τα έργα μέχρι να αποκτήσει περιφερειακό σχεδιασμό και παραπέμπει στην αναθεώρηση του Περιφερειακού Χωροταξικού Πλαισίου.

Ωστόσο, ό,τι κι αν προκρίνει το Περιφερειακό Χωροταξικό, το τοπίο δε θα ξεκαθαρίσει αφού το ίδιο δεν καθορίζει χρήσεις γης, και την ίδια στιγμή η πολιτική και η νομοθεσία για τις ΑΠΕ δεν έχει αλλάξει. Αντίθετα θα δημιουργηθούν νέες επιπλοκές και νέες συγκρούσεις.

Τραγική ειρωνία αποτελεί μια πρόσφατη εξέλιξη: η ίδια η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εγκαλεί τη χώρα μας με προειδοποιητική επιστολή, μετά από καταγγελίες από την Εύβοια και την Κρήτη, διατυπώνοντας την άποψη ότι τα έργα βΑΠΕ γίνονται χωρίς να υπολογίζονται οι σωρευτικές επιπτώσεις και χωρίς να βεβαιώνεται η διοίκηση ότι δεν βλάπτονται οι προστατευτέες περιοχές[11]. Πρόκειται για τις περιοχές, που ειδικά στην Κρήτη, δεν έχει βγει ούτε ένα Προεδρικό Διάταγμα προστασίας τους εδώ και δεκαετίες, για να μη σταθεί εμπόδιο σε καμιά  «επένδυση»!

Το Παγκρήτιο Δίκτυο Αγώνα κατά των βιομηχανικών ΑΠΕ

Όλα αυτά ξεσηκώνουν την Κρήτη και γιαυτό τόσες συλλογικότητες συγκρότησαν το Παγκρήτιο Δίκτυο Αγώνα κατά των βιομηχανικών ΑΠΕ.

Οι πολίτες κατάλαβαν ότι αν γίνουν αυτά τα έργα, θ’ αλλάξει η εικόνα του νησιού, θ’ αλλάξει η ίδια η ζωή κι η προοπτική τους.

Κατάλαβαν  ότι οι ανεμογεννήτριες δεν είναι σύχρονοι ανεμόμυλοι.

Ότι μας επιβάλλεται να πληρώνουμε, με χίλιους τρόπους: με τις επιδοτήσεις, με τα χρήματα του ΕΣΠΑ, με τις φοροαπαλλαγές του «αναπτυξιακού» νόμου, με τη διαρκή αύξηση του τέλους ΑΠΕ στους λογαριασμούς του ρεύματος, με τη γη της ενδοχώρας που θα διαλύσουν δρόμοι και δίκτυα, με τις θέσεις εργασίας που θα χαθούν από παραγωγικές δραστηριότητες που υπάρχουν ή που θα ήταν ζητούμενο να δημιουργηθούν, με την καταστροφή του τόπου και του τοπίου, με την ακύρωση δημόσιων και ιδιωτικών επενδύσεων που σε πολλές περιπτώσεις έγιναν με επιδοτήσεις πάλι από το ΕΣΠΑ!

Κατάλαβαν ότι ολόκληρο το σύμπλεγμα πολιτικής και νομοθεσίας για την προώθηση των έργων αυτών και της ιδιωτικοποίησης της ενέργειας είναι δομημένο έτσι ώστε να μην επιτρέπει επιλογές έργων ως καλύτερων ή χειρότερων, ούτε περιοχών που πρέπει να σωθούν έναντι άλλων που μπορούν να καταστραφούν!

Κατάλαβαν ότι το πολιτικό τοπίο, επιτρέπει να γίνονται ταυτόχρονα τα πάντα: βιομηχανικές περιοχές που βαφτίζονται πράσινες, καλώδια, αγωγοί, και νέα θερμικά εργοστάσια για να υποστηρίζουν όλα αυτά τα  έργα.

Κατάλαβαν ότι είναι αδύνατη και η πρόβλεψη για το τι θα γίνει πρώτα και που, αφού αυτό εξαρτάται από τις επενδυτικές πρωτοβουλίες, τις δυνατότητες χρηματοδότησης και τις σχέσεις μέσα στο παιχνίδι της εξουσίας.

Γι αυτό, ο αγώνας επιβάλλεται να συνεχιστεί και να ενταθεί κι αυτό θα γίνει.

Αυτός είναι ο μόνος τρόπος να υπερασπιστούμε την Κρήτη και τη ζωή μας στο νησί.

Βάννα Σφακιανάκη

Αρχιτέκτων