Η περιπέτεια ενός φιλέτου
του Γιώργου Ζαμπετάκη*
Η πρώτη απαλλοτρίωση για τη δημιουργία αεροδρομίου στο χώρο του Ελληνικού έγινε το 1937 και αφορούσε μια έκταση 2.150στρεμμάτων. Με επιπλέον απαλλοτριώσεις μεταξύ 1942 και 1960 η έκταση του αεροδρομίου έφτασε τα 6.263στρέμματα, (ή 626Ηα) που αν και ιδιοκτησιακά ανήκουν στο Ελληνικό Δημόσιο, το ακριβές καθεστώς είναι ιδιαίτερα περίπλοκο λόγω της παραχώρησης χρήσης ή εκμετάλλευσης τμημάτων σε διάφορους φορείς και ιδιώτες (ΥΠΑ, ΓΕΑ, ΟΑ, Υπ. Συγκοινωνιών, ΚΕΔ κ.α.). Ήδη από τη δεκαετία του ‘70 φαίνεται η πρόθεση της μετεγκατάστασης του αεροδρομίου σε νέα θέση. Το 1977 πραγματοποιείται η απαλλοτρίωση 16.500 στρεμμάτων στα Σπάτα Αττικής για την εγκατάσταση του νέου αερολιμένα. Οι πρώτες σκέψεις σχετικά με τη χρήση του χώρου του αεροδρομίου του Ελληνικού διατυπώνονται το 1980 από το Υπουργείο Δημοσίων Έργων, που προτείνει ο χώρος του αεροδρομίου, μετά τη μετεγκατάστασή του, να αποτελέσει ζώνη μελέτης «παραθεριστικής κατοικίας - αναψυχής».
Δεκαπέντε χρόνια αργότερα, το 1995, γίνεται η κύρωση της σύμβασης για την κατασκευή του νέου αεροδρομίου στα Σπάτα. Εκεί γίνεται αναφορά αφενός για τη δημιουργία ενός Διαχειριστικού Φορέα Μητροπολιτικής Ζώνης Πρασίνου Λεκανοπεδίου Αθηνών, νομικό πρόσωπο ιδιωτικού δικαίου, με στόχο την προστασία, συντήρηση, διαχείριση και αξιοποίηση του χώρου και την εκπόνηση των σχετικών μελετών, που όμως δε συστήθηκε ποτέ, και αφετέρου για τη χρήση που θα παραλάβει ο χώρος του πρώην αεροδρομίου του Ελληνικού που «προορίζεται κυρίως για τη δημιουργία Μητροπολιτικού Πάρκου Πρασίνου». Μέρος του ρόλου του φορέα που δε συστήθηκε ανέλαβε ο Οργανισμός Ρυθμιστικού Σχεδίου Αθήνας (ΟΡΣΑ), που την ίδια χρονιά, το 1995, ανέθεσε στο ΕΜΠ το ερευνητικό πρόγραμμα με τίτλο «Ανάπτυξη του χώρου του Ελληνικού».
Η πρώτη από τις προβλεπόμενες τρείς φάσεις, παραδόθηκε το 1996 και αφορούσε τον καθορισμό των βασικών αρχών σχεδιασμού. Η δεύτερη φάση που αφορούσε τη διατύπωση των σεναρίων ανάπτυξης του τμήματος που δεν προοριζόταν για πάρκο και την οικονομική τους αξιολόγηση, παραδόθηκε το 1999. Το τμήμα αυτό δεν ξεπερνούσε τα 1.100στρέμματα (περίπου 20% του όλου), και τα σενάρια ανάπτυξης αφορούσαν: θεματική αναψυχή, πολιτισμό, αθλητισμό, και διεθνείς εκθέσεις και συνέδρια. Οι προτάσεις της δεύτερης φάσης επρόκειτο να τεθούν σε δημόσιο διάλογο από τον οποίο θα προέκυπταν νέες οδηγίες του ΟΡΣΑ προς το ΕΜΠ για τη μετάβαση στην τρίτη φάση και την ολοκλήρωση της μελέτης, που όμως δεν πραγματοποιήθηκε ποτέ. Στο διάστημα αυτό διατυπώθηκε πλήθος απόψεων που είχαν να κάνουν κυρίως με τη διατήρηση ή όχι του Ελληνικού ως αμιγούς χώρου πρασίνου, αποκηρύσσοντας την οικοπεδοποίηση και πώληση τμημάτων της έκτασης, απόψεις που διατυπώθηκαν από τη Νομαρχία Αθηνών, τους τέσσερις εμπλεκόμενους Δήμους, την ΤΕΔΚΝΑ, τους περισσότερους Δήμους της Αττικής, το Γραφείο Ποιότητας Ζωής, ακόμη και από κάποιους συμβούλους του Πρωθυπουργού, στηριζόμενες στην ασάφεια της σύμβασης του 1995 που μιλούσε για κυρίως χρήση πρασίνου (Βλ. και παρακάτω την ανάθεση από την ΤΕΔΚΝΑ σχετικής μελέτης στο ΕΜΠ).
Το 2000 ζητήθηκε από το ΕΜΠ να συντάξει νέα συμπληρωματική μελέτη σχετικά με τη χρήση του χώρου ως υποδοχέα εγκαταστάσεων για την εξυπηρέτηση των αναγκών των ολυμπιακών αγώνων του 2004, η οποία παραδόθηκε το 2001. (‘Διερεύνηση δυνατοτήτων ανάπλασης και ανάπτυξης ολυμπιακών εγκαταστάσεων στο δυτικό τμήμα του αεροδρομίου ελληνικού και στην παράκτια έκταση Αγ. Κοσμά, και ανάπλασης της παραλιακής ζώνης μέχρι τον Φλοίσβο Παλαιού Φαλήρου’). Μετά από συνεργασίες που είχε η ερευνητική ομάδα του ΕΜΠ με φορείς (‘ΑΘΗΝΑ 2004’, ΥΠΑ, ΓΕΑ, ΕΥΔΕ/ΥΠΕΧΩΔΕ), πλην του ΟΡΣΑ, παρουσιάστηκαν από τον επιστημονικό υπεύθυνο των δύο ερευνητικών προγραμμάτων τα αποτελέσματα στον τότε Πρωθυπουργό. Μετά από αλλεπάλληλες συσκέψεις της διυπουργικής επιτροπής υπό τον Πρωθυπουργό (Νοέμβριος 2000, Ιανουάριος 2001 και Μάρτιος 2001) ανακοινώθηκε η κυβερνητική απόφαση για τη δημιουργία του Πάρκου Ελληνικού, η οποία παρουσιάστηκε σε ημερίδα του ΤΕΕ τον Απρίλιο του 2001 και των Δήμων το Νοέμβριο του 2001.
Το Σεπτέμβριο του 2001 παραδόθηκε από την ερευνητική ομάδα στον ΟΡΣΑ, επικαιροποιημένη με στοιχεία από τη συμπληρωματική μελέτη, η δεύτερη φάση του αρχικού προγράμματος με στόχο την κοινοποίησή της στους εμπλεκόμενους φορείς για τη διατύπωση απόψεων, στα πλαίσια των συμμετοχικών διαδικασιών, η οποία όμως δεν πραγματοποιήθηκε. Οι οδηγίες για την εκπόνηση της τρίτης φάσης δεν δόθηκαν ποτέ και το πρόγραμμα θεωρήθηκε λήξαν.
Το 2003 το ΥΠΕΧΩΔΕ και ο ΟΡΣΑ προκηρύσσουν διεθνή αρχιτεκτονικό διαγωνισμό ιδεών για την ανάπτυξη και το σχεδιασμό του χώρου του πρώην αεροδρομίου με κατευθύνσεις:
· τη δημιουργία Μητροπολιτικού Πάρκου Πρασίνου με χρήσεις αναψυχής και πολιτισμού,
· την Πολεοδομική Ανάπτυξη με κατοικίες, ξενοδοχεία, λιανικό εμπόριο, χώρους στάθμευσης και κοινωνικές υποδομές σε έκταση 1000 στρεμμάτων,
· και την ενσωμάτωση των υφισταμένων κτιριακών υποδομών του πρώην αεροδρομίου αλλά και των ολυμπιακών υποδομών στη νέα πρόταση.
Η διαδικασία του διαγωνισμού ολοκληρώθηκε το Μάιο του 2004.
Το 2007 υπεβλήθη από τους μελετητές, μετά από πρόσκληση του ΟΡΣΑ και του ΥΠΕΧΩΔΕ, η επικαιροποιημένη μελέτη που αφορούσε κυρίως σε έργα υποδομής. Το τελικό πρόγραμμα περιελάμβανε δύο βασικές περιοχές ανάπτυξης: την περιοχή οικιστικής ανάπτυξης 1.000 στρεμμάτων χωρισμένη σε επτά ενότητες με χρήσεις γενικής και αμιγούς κατοικίας, πολιτισμού και αναψυχής, πολεοδομικού κέντρου και τουρισμού, και την περιοχή του μητροπολιτικού πάρκου σε εννέα ενότητες, εκ των οποίων τρείς αφορούσαν υπαίθριους και κοινόχρηστους χώρους, ενώ οι υπόλοιπες έξι αφορούσαν χρήσεις όπως συνεδριακό κέντρο, ολυμπιακά και άλλα υφιστάμενα ακίνητα με νέες χρήσεις κ.α. Η μελέτη αυτή ενσωμάτωνε, παράλληλα, τροποποιήσεις της προηγούμενης περιόδου όπως λ.χ. την κατασκευή ολυμπιακών εγκαταστάσεων ή νέες κυκλοφοριακές ρυθμίσεις και δεσμεύσεις, τροποποιώντας σε βασικά σημεία την αρχική πρόταση με την οποία οι μελετητές απέσπασαν το πρώτο βραβείο. Τέλος, επιπλέον νομικές δεσμεύσεις και συμβατικές υποχρεώσεις που δημιουργήθηκαν παράλληλα με τη διαδικασία της επικαιροποίησης της μελέτης, δηλαδή την περίοδο 2005-2008, κατέστησαν την αρχική μελέτη ανεφάρμοστη και οδήγησαν σε νέο κύκλο διορθώσεων.
Το Μάιο του 2007 ανατίθεται από τον ΟΡΣΑ στο ΕΜΠ η επικαιροποίηση της μελέτης του 1995 που δεν ολοκληρώθηκε, με τίτλο ‘ολοκλήρωση και επικαιροποίηση του ερευνητικού προγράμματος ανάπτυξη του χώρου του αεροδρομίου του Ελληνικού’ με αντικείμενο κυρίως την ένταξη της εγκεκριμένης μελέτης του πρώτου βραβείου στο νέο χωρικό (μητροπολιτικό) πλαίσιο, με απώτερο στόχο την εξασφάλιση της δυνατότητας θεσμοθέτησής της. Η α΄φάση ασχολήθηκε κυρίως με τις χρήσεις γής, τα σενάρια ανάπτυξης του Πάρκου, την οικονομική βιωσιμότητά του αλλά και θεσμικά θέματα, ενώ η β΄φάση κυρίως με τη διεθνή εμπειρία και τη δομή του φορέα λειτουργίας του Πάρκου.
Το 2009, αποφασίζεται η εκ των υστέρων εκπόνηση μελέτης περιβαλλοντικών επιπτώσεων, που από τα σενάρια επέμβασης στο χώρο του πρώην αεροδρομίου προτείνει ως περισσότερο βιώσιμο αυτό που ήδη έχει προταθεί με την επικαιροποίηση του πρώτου βραβείου, χωρίς όμως να πείθει επαρκώς για την αρτιότητά της. (Μπελαβίλας Ν. κ.α.)
Την περίοδο 2009-2010 εκπονήθηκε από το ΕΜΠ άλλη μελέτη, μετά από ανάθεση από την ΤΕΔΚΝΑ και τους τέσσερις εμπλεκόμενους Δήμους, Αλίμου, Αργυρούπολης, Γλυφάδας και Ελληνικού, με τίτλο ‘Βασικές αρχές σχεδιασμού Μητροπολιτικού Πάρκου Πρασίνου στο πρώην Αεροδρόμιο Ελληνικού’, η οποία ολοκληρώθηκε το Δεκέμβριο του 2010, προτείνοντας ‘ένα επιστημονικά τεκμηριωμένο ρεαλιστικό σενάριο, σταδιασμού των δράσεων, ήπιων χρήσεων, πρασίνου, αθλητισμού, πολιτισμού και χαμηλού κόστους.’
Το Μάιο του 2010 η Ελληνική κυβέρνηση υπογράφει το Μνημόνιο οικονομικής και χρηματοπιστωτικής πολιτικής, όπου προβλέπει την εκποίηση της δημόσιας περιουσίας ως ένα τρόπο εισροής κεφαλαίων στα δημόσια ταμεία, με πρώτη μάλιστα προτεραιότητα το χώρο του Ελληνικού. Παράλληλα υπογράφεται μνημόνιο συνεργασίας μεταξύ των κυβερνήσεων Ελλάδας και Κατάρ, το οποίο κατά την κυβέρνηση προβλέπει, γενικώς, την επένδυση 5δις.$ στους τομείς τουρισμού, μεταφορών, υποδομών, realestate, χρηματοπιστωτικού τομέα και ενέργειας, ενώ κατά το διεθνή τύπο, φωτογραφίζει την εκποίηση της έκτασης του Ελληνικού.
Με το νόμο 3943/2011 συστήνεται το Μάιο του 2011 η Ελληνικό Α.Ε. με σκοπό τη διοίκηση, διαχείριση και εκμετάλλευση του ακινήτου και των κτιρίων του πρώην αεροδρομίου του Ελληνικού.
Μια εβδομάδα αργότερα, ο Ισπανός αρχιτέκτονας JosepAsebillo, μετά από προσωπική πρόσκληση του τότε πρωθυπουργού, παρουσιάζει στο Δ.Σ. της εταιρείας το «Στρατηγικό πολεοδομικό μοντέλο για το Ελληνικό». Η πρόταση μιλά για ένα πάρκο 260Ηα, οικοδομήσιμη επιφάνεια 3εκ. μ2 με ύψη κτιρίων από 20 έως 80μέτρα, 6.000 έως 7.000 διαμερίσματα, 15.000 κατοίκους, 25.000 με 30.000 εργαζομένους και μετακίνηση 3% έως 4% των δημοσίων υπηρεσιών στο χώρο. Μια βασική θέση της πρότασης Asebillo είναι η δημιουργία οικιστικών συσσωματώσεων, clusters, που θα αποτελέσουν τους υποδοχείς των λειτουργιών, κυρίως κατοικίας, που μετά τις προτεινόμενες σημειακές κατεδαφίσεις σε υποβαθμισμένες περιοχές της πρωτεύουσας με στόχο την εκεί δημιουργία χώρων πρασίνου, θα μείνουν χωρίς πολεοδομικό υπόβαθρο.
Ένα μήνα αργότερα ιδρύεται το Ταμείο Αξιοποίησης της Ιδιωτικής Περιουσίας του Δημοσίου στο οποίο περνούν οι μετοχές της Ελληνικό Α.Ε.
Τον Απρίλιο του 2012 έληξε η προθεσμία υποβολής υποψηφιοτήτων για την απόκτηση του πλειοψηφικού πακέτου των μετοχών της Ελληνικό Α.Ε. με 9 προσφορές, χωρίς όμως ακόμη (Ιούνιος 2013) να έχουν γίνει γνωστά τα ονόματα των επενδυτών, περισσότερο δε το όνομα του ιδιώτη στον οποίο θα περάσει η έκταση των 626Ηα, γράφοντας τον επίλογο μιας μακράς ιστορίας.
Πηγές:
- Εθνικό Μετσόβειο Πολυτεχνείο, 2010, Βασικές αρχές σχεδιασμού Μητροπολιτικού Πάρκου Πρασίνου στο πρώην αεροδρόμιο Ελληνικού, Τελικό τεύχος (Α & Β φάση), Αθήνα
- Ε.Μ.Π., 2007, Ολοκλήρωση και επικαιροποίηση του ερευνητικού προγράμματος «Ανάπτυξη του χώρου του αεροδρομίου του Ελληνικού», Αναθεωρημένη έκθεση α’ και β’ φάσης, Οργανισμός Ρυθμιστικού Σχεδίου και Προστασίας του Περιβάλλοντος Αθήνας
- Ζαχαριάδης Κ., “Σχέδιο Ασεμπίγιο: ενστάσεις και αντιπροτάσεις για μια βιώσιμη Αθήνα”, Η Αυγή, τελευταία επίσκεψη την 05-09-2013, από τη διεύθυνση:
http://www.avgi.gr/ArticleActionshow.action?articleID=623039
- Γικουμάτος Α., Χοσέ Ασεμπίγιο: “Μόνο το Κατάρ μπορεί, αλλά οι Γερμανοί αντιδρούν”, Το Βήμα, τελευταία επίσκεψη την 05-09-2013, από τη διεύθυνση:
http://www.tovima.gr/society/article/?aid=405939
* Ο Γιώργος Ζαμπετάκης είναι Αρχιτέκτονας με Μ.Δ.Ε. στον περιβαλλοντικό σχεδιασμό