Οι δημόσιες παρεμβάσεις της Ελένης Καπετανάκη-Μπριασούλη για την ερημοποίηση (2006-2022) ● Αφιέρωμα στη μνήμη της, την Παγκόσμια Ημέρα για την Ερημοποίηση
Η 17η Ιουνίου καθιερώθηκε από τα Ηνωμένα Έθνη σαν Παγκόσμια Ημέρα για την Ερημοποίηση . Η σοβαρότητα του φαίνεται από τον επίσημο ορισμό του: «Ερημοποίηση είναι η διαδικασία υποβάθμισης ξηρών, ημί-ξηρων και ύφυγρων γαιών, που προκαλείται από βιοφυσικούς και ανθρώπινους (κοινωνικο-οικονομικούς και θεσμικούς) παράγοντες. Υποβάθμιση της γης σημαίνει μείωση ή απώλεια της βιολογικής και οικονομικής παραγωγικότητας και πολυπλοκότητας αρδευόμενης και μη-αρδευόμενης γεωργικής γης, λειμώνων, βοσκοτόπων, δασών και δασικών εκτάσεων»..
Η Διεθνής Σύμβαση υπογράφηκε το 1994. Μεταξύ άλλων, ζητά από τις χώρες που την επικύρωσαν να ετοιμάσουν και να εφαρμόσουν Εθνικά Σχέδια Δράσης1.
H Ελένη Καπετανάκη-Μπριασούλη, Καθηγήτρια στο Τμήμα Γεωγραφίας στο, Πανεπιστήμιο Αιγαίου, ξεκίνησε μια συστηματική αρθρογραφία για την ερημοποίηση το 2006, και από τότε σε κάθε επέτειο, στις 17 Ιουνίου, έγραφε ένα «επετειακό άρθρο» μέχρι και το 2022. Το 2023 δεν πρόλαβε λόγω του αδόκητου χαμού της, στις 5 Ιανουαρίου 2023.
Το παρόν αφιέρωμα παρουσιάζει επιλεγμένα αποσπάσματα των άρθρων της, ομαδοποιημένα σε ενότητες, που αφορούν: Την Σύμβαση για την Καταπολέμηση της Ερημοποίησης, την αλληλένδετη σχέση της ερημοποίησης με άλλες μεγάλες κρίσεις, τις πολιτικές για την καταπολέμηση της ερημοποίησης, και τις προτάσεις της για την αντιμετώπιση της ερημοποίησης. Μέσα από τις διεξοδικές αναλύσεις των άρθρων της, η Ελένη Καπετανάκη-Μπριασούλη αγωνίσθηκε με σθένος και παρρησία για να μεταφέρει τις επιστημονικές της γνώσεις και προτάσεις στο ευρύτερο κοινό, στους πολίτες και στους άρχοντες. Στο επίκεντρο όλων των αναλύσεών της αποκαλύπτεται η βασική ηθική αιτία της …«μη-καταπολέμησης της ερημοποίησης»: η διαταραγμένη σχέση του ανθρώπου με τη γη. Τα πλήρη άρθρα της είναι προσβάσιμα μέσω των υπερσυνδέσεων στις αναφορές.
Η Σύμβαση για την Καταπολέμηση της Ερημοποίησης και της Ξηρασίας και η παγκόσμια ημέρα για την ερημοποίηση
Γράφει για την Παγκόσμια Ημέρα για την Ερημοποίηση (2006)1: «Έρχεται κάθε χρόνο η 17η Ιουνίου και περνά σα μια μέρα όπως όλες οι άλλες, και οι κοινές και οι παγκόσμιες. Για να θυμίζει ότι οι γιορτές, μέρες μνήμης ευχάριστων ή θλιβερών γεγονότων, δεν καθιερώνονται εκ των άνω, αλλά αναδύονται μέσα από συλλογικά βιώματα και μένουν ζωντανές, ενόσω υπάρχουν συλλογικότητες. Ειδεμή κάποιος πρέπει να τις υπενθυμίζει, ίσως όμως μάταια ...».
Και για τη Σύμβαση για την Καταπολέμηση της Ερημοποίησης και της Ξηρασίας (2007)2: «Κύρια χαρακτηριστικά του σχεδιασμού που προτείνει η Σύμβαση είναι η ευελιξία, που επιτρέπει προσαρμογή σε διαφορετικές και μεταβαλλόμενες καταστάσεις και ο συντονισμός σε όλα τα επίπεδα…Οι παραπάνω λόγοι που κάνουν τη Σύμβαση σημαντική και φιλόδοξη είναι ακριβώς αυτοί που καθιστούν την πιστή εφαρμογή της μια μεγάλη πρόκληση. Η πολυ-επίπεδη συνεργασία και η δημόσια συμμετοχή «σκοντάφτουν» σε ζητήματα θεσμικών, πολιτισμικών, αναπτυξιακών και πολιτικών διαφορών ενός μεγάλου πλήθους τυπικών και άτυπων φορέων. Κυρίως, όμως, δυσχεραίνονται από την έλλειψη σαφούς νομικού πλαισίου, τόσο σε διεθνές όσο και σε εθνικό επίπεδο, που θα νομιμοποιούσε τις σχετικές διαδικασίες διαβούλευσης και διαπραγματεύσεων... Αυτά τα σημαντικά θέματα, ίσως σχολιασθούν σε επόμενες επετείους. Μέχρι να καταργηθούν οι επέτειοι. Μέχρις ότου, δηλαδή, θα κρατά καλά ο φαύλος κύκλος των γενεσιουργών αιτίων της ερημοποίησης, η υλική και πνευματική φτώχεια και η λειψή δημοκρατία».
Αξιολογώντας την αποτελεσματικότητα της εφαρμογής της Σύμβασης3: «Κι όμως, το 2006, δέκα χρόνια αφότου η Σύμβαση τέθηκε σε εφαρμογή (στις 26 Δεκεμβρίου 1996), τα αποτελέσματα που ανακοίνωσε η Επιτροπή για την Ανασκόπηση της Εφαρμογής της Σύμβασης δεν ήταν ενθαρρυντικά. Η ερημοποίηση θα «γιορτάζεται» για πολλά χρόνια ακόμα, ίσως για πάντα.
Το 2007, η Οδηγία για το Έδαφος έχασε «έδαφος». Ας ελπίσουμε ότι στα χρόνια που έρχονται, η Ευρωπαϊκή Ένωση θα συνεχίσει τις προσπάθειες να προστατεύσει θεσμικά αυτό τον λεπτό μανδύα που στηρίζει τη ζωή στον πλανήτη. Η γη μας περιμένει να μοιραστούμε τα όνειρα της σε μια πραγματική γιορτή. Ως πότε όμως;».
Μερικά χρόνια αργότερα (2014), έρχεται η απογοήτευση4: «Η κυριαρχία της ανταλλακτικής αξίας της γης στον σύγχρονο κόσμο υπαγορεύει χρήσεις μέγιστης βραχυπρόθεσμης χρηματικής απόδοσης. Μέσα σ’ αυτή την κυρίαρχη στάση ζωής, η πληθώρα των ορθών πρακτικών διαχείρισης των έγγειων πόρων, εφαρμόζεται ευκαιριακά και αποσπασματικά, αδυνατώντας να συμβάλλει καθοριστικά στην αναστροφή της υποβάθμισης της γης.
Η ερημοποίηση είναι μια ακραία, ιδιόμορφη μορφή "αρπαγής της γης" στις ξηροθερμικές περιοχές, που συχνά εξελίσσεται παράλληλα μ’ αυτήν που γίνεται καθημερινά σε πολλές χώρες του πλανήτη. Όταν η γη χάνει τον πολύτιμο προστατευτικό μανδύα της, το έδαφος, η ανθρώπινη επιβίωση και η ουσιαστική κοινωνικο-οικονομική ανάπτυξη εκτίθεται στις εφιαλτικές απειλές των αλληλένδετων κρίσεων – επισιτιστικής, περιβαλλοντικής, ενεργειακής, οικονομικής, κοινωνικής, ... αξιών. Κι όσο υπάρχουν αυτές οι κρίσεις, η επέτειος της 17ης Ιουνίου θα εορτάζεται κανονικά…».
Η ερημοποίηση αλληλένδετη με άλλες κρίσεις
Από το 2009, ξεκινάει μια εκστρατεία ενημέρωσης για τους σοβαρούς κινδύνους που εγκυμονεί η αδιαφορία για την ερημοποίηση, αναλύοντας την διασύνδεση 2 μεγάλων απειλών: της ερημοποίησης και επισιτιστικής ασφάλειας5: «Η ερημοποίηση και η επισιτιστική κρίση είναι εδώ, και δεν έχουμε την πολυτέλεια να τις αγνοούμε … εκτός κι αν δεν νοιαζόμαστε για την επιβίωση μας. Είναι φανερό ότι ο κύριος παράγοντας που τις συνδέει, όπως και όλα τα μεγάλα περιβαλλοντικά και κοινωνικά προβλήματα, τόσο στη γένεση όσο και στην αντιμετώπιση τους, είναι η γη. Έτσι, το κύριο ζητούμενο είναι η αειφορική διακυβέρνηση της γης και των πόρων, που εξασφαλίζεται με τη χρήση της επιστημονικής γνώσης, μέσα στα πλαίσια δημοκρατικών, συμμετοχικών διαδικασιών λήψης αποφάσεων.
Η πρόσκληση για συμμετοχή, όμως, δεν αρκεί, αν δε θεμελιωθεί μια άλλη σχέση των ανθρώπων με τη γη, μια σχέση "εγώ-εσύ" κι όχι "εγώ-αυτό". Με άλλα λόγια, η προστασία της γης από την ερημοποίηση, και όχι μόνο, είναι θέμα ηθικό.
Ένας κόσμος δίκαιος είναι ένας κόσμος που δεν πεινά, που δεν διψά, που ζει σε αρμονία με τη μάνα γη».
Η συμβολική πρωτοβουλία των Ηνωμένων Εθνών να κηρύξει τη δεκαετία 2010-2020 Δεκαετία των Ερήμων και της Μάχης κατά της Ερημοποίησης εγείρει αυθόρμητα το ερώτημα6: «αρκεί μια δεκαετία, για να κερδηθεί αυτή η μάχη με δράσεις ενημέρωσης και εφαρμογής ορθών πρακτικών, όταν μαίνονται οι αλληλένδετες και όχι τυχαίες κρίσεις που καθορίζουν και καθορίζονται από την υποβάθμιση της γης;
Η μάχη κατά της ερημοποίησης είναι χαμένη αν δε συνδυαστεί με μάχες κατά των σύγχρονων μεγάλων κρίσεων. Οι μάχες αυτές δεν είναι δύσκολες, επειδή οι κρίσεις είναι παγκόσμιες και αλληλένδετες, αλλά γιατί πηγάζουν από μια θεμελιώδη ηθική κρίση που απορρέει από τη διαταραγμένη σχέση του ανθρώπου με τη γη. Από τότε που η γη έπαψε να έχει αξία χρήσης και απέκτησε αξία ανταλλακτική, από τότε που ο άνθρωπος από φροντιστής έγινε κατακτητής της γης, έπαψε να νοιώθει ότι έχει προσωπική ευθύνη για την προστασία της. Ίσως μόνο με την καλλιέργεια της προσωπικής ευθύνης θα κερδηθεί η μάχη κατά της ερημοποίησης ….»
Την περίοδο 2010-2014, η καθηγήτρια Ελένη Μπριασούλη του Πανεπιστημίου Αιγαίου συντονίζει το Ευρωπαϊκό πρόγραμμα “Land and Ecosystem Degradation and Desertification: Assessing the Fit of Responses (LEDDRA)”7: «Το πρόγραμμα LEDDRA υποστηρίζει ότι αειφορικές λύσεις στην υποβάθμιση της γης και των οικοσυστημάτων και την ερημοποίηση (ΥΓΟΕ) είναι εκείνες που διατηρούν την κοινωνική και περιβαλλοντική ανθεκτικότητα τοπικών κοινωνιών και περιφερειών, δηλαδή, την ικανότητα τους να ικανοποιούν τις ανάγκες του παρόντος, χωρίς να αποκλείουν μελλοντικές ευκαιρίες ανάπτυξης.
Για να διαμορφωθούν αειφορικές λύσεις στην ΥΓΟΕ, με δεδομένη την αβεβαιότητα του μέλλοντος, είναι ανάγκη να ληφθούν υπόψη εναλλακτικά μελλοντικά σενάρια. Η σπανιότητα νερού και η ξηρασία είναι πιθανά μελλοντικά σενάρια που λαμβάνονται υπόψη στις περιοχές μελέτης του LEDDRA, για να διερευνηθούν εκείνες οι διαχειριστικές παρεμβάσεις και οι πολιτικές που μπορούν να βοηθήσουν τις τοπικές κοινωνίες και τις περιφέρειες να διατηρήσουν την ακεραιότητα των εδαφικών και υδατικών πόρων τους και συγχρόνως να ικανοποιήσουν τη ζήτηση γι’ αυτούς τους πόρους από ανταγωνιστικές χρήσεις».
Στο τελευταίο άρθρο της, με αφορμή τον πόλεμο στην Ουκρανία, αναζητά τις επιπτώσεις των συρράξεων στο περιβάλλον και την ερημοποίηση8: «Οι ένοπλες συρράξεις προκαλούν, πέρα από το κόστος σε ανθρώπινες ζωές και το οικονομικό κόστος, γεωγραφικά και χρονικά διάσπαρτες, άμεσες, έμμεσες και δευτερεύουσες περιβαλλοντικές και άλλες επιπτώσεις πριν, κατά τη διάρκεια και μετά τη σύρραξη. Και στις τρεις φάσεις των συρράξεων η γη είναι το μεγάλο θύμα. Τα εμπειρικά δεδομένα δείχνουν ότι η σχέση ερημοποίησης και ένοπλων συρράξεων είναι πολύπλοκη, συγκειμενική και ασύμμετρη πλην όμως ολέθρια...
Η απάντηση σ' αυτό τον όλεθρο είναι μία: "συνετή διακυβέρνηση της γης", με στόχο την αυτάρκεια και εξάλειψη των συρράξεων, όχι απλά διαχείριση των συνεπειών τους.
Γι' αυτό, δώστε μια ευκαιρία στη γη, δώστε μια ευκαιρία στην ειρήνη!».
Πολιτικές για την καταπολέμηση της ερημοποίησης και της ξηρασίας
Οι πολιτικές για την αντιμετώπιση της ερημοποίησης ήταν από τα κύρια επιστημονικά ενδιαφέροντά της Ελένης. To επετειακό άρθρο της το 2010, ήταν ένα κάλεσμα για την προστασία των εδαφών των ξηροθερμικών περιοχών9: «Οι ξηροθερμικές περιοχές αντιπροσωπεύουν οικονομικά κεφάλαια, τόσο για τη διεθνή κοινότητα όσο και για κάθε χώρα ξεχωριστά. Η βλάβη, μείωση ή και απώλεια της βιοποικιλότητας και των υπηρεσιών των οικοσυστημάτων τους εγκυμονεί κινδύνους, που είναι ιδιαίτερα σοβαροί, λόγω των στενών αλληλεξαρτήσεων οικονομιών και κοινωνιών.
Η γη ενός κατώτερου Θεού είναι δεξαμενή πλούτου που οι κάτοικοι και οι άρχοντες της, αγνοώντας την ύπαρξη ή και υποτιμώντας την αξία του, ανταλλάσσουν συχνά έναντι πινακίου φακής. Γι’ αυτό, απαραίτητο πρώτο βήμα είναι η ευρεία ενημέρωση του κοινού - για να (ανα)γνωρίσει αυτό τον πλούτο, να εκτιμήσει την αξία του για την επιβίωση και την ανάπτυξη και... να απαιτήσει την προστασία του. Ας μην περιμένει να αδειάσουν τα ράφια των καταστημάτων, να στερέψει το νερό στις βρύσες και να γίνει η γη κρανίου τόπος για να ξυπνήσει στον εφιάλτη».
Γνώριζε όμως πως ένα μεγάλο πρόβλημα στην αντιμετώπιση της ερημοποίησης ήταν η πολιτική βούληση10: «Η επίτευξη του στόχου της μηδενικής υποβάθμισης είναι βέβαιο ότι θα συναντήσει σημαντικές δυσκολίες που, όμως, θα πρέπει να σταθμιστούν με το κόστος της μη δράσης. Υπάρχουν εναλλακτικές επιλογές που οδηγούν στην επίτευξη του στόχου της μηδενικής υποβάθμισης, γνωστές εδώ και δεκαετίες. Παρ’ όλη την αυξανόμενη ζήτηση για τα παραγόμενα προϊόντα, τις επιχειρηματικές ευκαιρίες και την αποδοτικότητα των εναλλακτικών επιλογών, αποδεικνύεται εξαιρετικά δύσκολο να υιοθετηθούν σε κλίμακα επαρκή για την επίτευξη του στόχου της μηδενικής υποβάθμισης γης.
Η αντιστροφή αυτής της τάσης και η επιδίωξη του στόχου της μηδενικής υποβάθμισης της γης δεν είναι εφικτή, αν δεν υπάρξει πολιτική βούληση που θα ενεργοποιηθεί από το κοινωνικό αίτημα για διαφύλαξη και προστασία της γης. Τούτο όμως απαιτεί μια βαθιά αλλαγή στον στρεβλό τρόπο με τον οποίο οι ιδιοκτήτες της γης (κράτος, ιδιώτες) αντιλαμβάνονται την αξία της: από την προτεραιότητα στην ανταλλακτική της αξία στην αξία χρήσης και ύπαρξης της. Γιατί γη είναι μόνο μία, όπως μάνα είναι μόνο μία…».
Και έτσι φτάνει στην καρδιά του προβλήματος, στην ατομική ευθύνη!11: «Οι δημόσιοι πόροι συνήθως διατρέχουν κίνδυνο, είτε κακοδιαχείρισης είτε καταπάτησης. Στο συλλογικό επίπεδο, το ζητούμενο είναι ένα καθεστώς διακυβέρνησης που πλαισιώνει και διευκολύνει την ανάληψη δράσεων συνετής διαχείρισης των πόρων.
Στο ατομικό επίπεδο, το ζητούμενο είναι η απαλλαγή από τη νοοτροπία του ληστή – περιπλανώμενου ή εγκατεστημένου – δυστυχώς ευρέως διάχυτη και παγκοσμιοποιημένη, πολύ πριν τη σύγχρονη παγκοσμιοποίηση.
Αυτό επιτυγχάνεται μόνο με εδραίωση μιας Ηθικής της Γης που χωρίς αυτήν δεν εξασφαλίζεται η εύρυθμη λειτουργία των θεσμών και η αποτελεσματικότητα της Δημοκρατίας της Γης. Τούτο είναι ένα δύσκολο, απαιτητικό και μακροχρόνιο εγχείρημα, που απαιτεί παιδεία, κυρίως βιωματική, για να αναπτυχθεί η προσωπική ευθύνη για τη γη γιατί, όπως έγραψε ο Leopold (1949): «Είναι δύσκολο να κάνεις κάποιον, με την πίεση του νόμου ή των χρημάτων, να κάνει κάτι που δεν πηγάζει αυθόρμητα από την προσωπική του αίσθηση του σωστού και του λάθους». Και πριν απ’ αυτόν, ο Ν. Καζαντζάκης προέτρεπε στην Ασκητική (1929): «Να αγαπάς την ευθύνη. Να λες: Εγώ μονάχος μου έχω χρέος να σώσω τη γης. Άμα δε σωθεί εγώ θα φταίω».
Αλλά, ταυτόχρονα, σε επίπεδο ΕΕ και εθνικό, συναντά το εμπόδιο “Realpolitik”12: «Το 2012 τέθηκε, ως αναγκαία προϋπόθεση αειφορικής ανάπτυξης, ο στόχος «ουδέτερη υποβάθμιση γης» (Land degradation neutrality), που σημαίνει αποτροπή/μείωση υποβάθμισης, αποκατάσταση της υποβαθμισμένης και ανάκτηση της ερημοποιημένης γης.
Συνοψίζοντας, η ‘κάθοδος’ από το δυσπρόσιτο, ‘απολιτικό’, ασαφές και συμβολικό επίπεδο της Διεθνούς Σύμβασης, συναντά το πρώτο εμπόδιο στο πολιτικό (ρέαλ πολιτίκ) και πρακτικό επίπεδο της Ε.Ε. Από την περιβαλλοντική θεσμική δομή της αποκλείεται με βέτο το έδαφος, γιατί η ευρωπαϊκή προστασία του συγκρούεται με την εθνική κυριαρχία των (κυρίαρχων και όχι των υποτελών) κρατών-μελών. Παρακάτω, στο μικροπολιτικό επίπεδο της Ελλάδας, σκοπιμότητες, κραυγαλέα αδιαφορία και ανενδοίαστη εκμετάλλευση εδάφους και νερού σπρώχνουν την υποβάθμιση της γης και την ερημοποίηση στην αφάνεια.
Η ερημοποίηση καλύπτεται από Διεθνή Σύμβαση, αλλά δεν έχει κηδεμόνες κάτω στη γη. Η ερημοποίηση θα παραμένει ασυνόδευτη και χωρίς ελπίδα αναστροφής, ενόσω οι άνθρωποι δεν έχουν σαφή δικαιώματα χρήσης εδάφους και νερού και, κυρίως, ενόσω δεν προτάσσουν την αξία χρήσης και ύπαρξης πάνω από την ανταλλακτική αξία αυτών των πολύτιμων πόρων».
Και αποκαλύπτει έτσι γιατί δεν υπάρχει δημόσιος σχεδιασμός για την καταπολέμηση της ερημοποίησης13: «Το κράτος αδυνατεί να διαμορφώσει και να εφαρμόσει ουσιαστικό δημόσιο σχεδιασμό, την εκ των ων ουκ άνευ συνθήκη για την αποτελεσματική άσκηση των δικαιωμάτων στη γη.
Το σύνθημα «H γη μας, η εστία μας, το μέλλον μας» απαιτεί αναδιατύπωση επί το σαφέστερον, για να τονιστούν τα αδιαπραγμάτευτα δικαιώματα στη γη, από τα οποία συναρτώνται άρρηκτα η καταπολέμηση της ερημοποίησης, η κάμψη της μετανάστευσης, η παραμονή στις εστίες και το δικαίωμα στο «μέλλον μας».
Αλλά και τις πολιτικές διακρίσεις σε βάρος της Σύμβασης για την Καταπολέμηση της Ερημοποίησης14: «Γεννηθήκαμε κι οι τρεις μαζί στην Παγκόσμια Διάσκεψη του Ρίο το 1992: οι Συμβάσεις για το Κλίμα, τη Βιοποικιλότητα και την Ερημοποίηση. Μας είπαν αδελφές (Συμβάσεις) γιατί εκπροσωπούμε προβλήματα που αφορούν σε αλληλένδετους φυσικούς πόρους, αλληλοσυσχετισμένες φυσικές κι ανθρώπινες γενεσιουργές αιτίες και, αναπόφευκτα, αλληλεξαρτώμενες λύσεις που απαιτούν συνέργειες και κοινές, συντονισμένες δράσεις.
Αρχικά, το παγκόσμιο ενδιαφέρον στράφηκε στην Αδελφή Βιοποικιλότητα, ενώ για μένα, την Αδελφή Ερημοποίηση, περιορίστηκε γεωγραφικά. Η Αδελφή Κλίμα μάς προσπέρασε κι έγινε η Μεγάλη Αδελφή. (Γεω)πολιτικοί και οικονομικοί συσχετισμοί διαμόρφωσαν το αφήγημα της ανθρωπογενούς κλιματικής αλλαγής, που έδεσε σφιχτά το κλίμα με την ενέργεια ανοίγοντας τερά-στιες επιχειρηματικές ευκαιρίες για τερά-στια έργα βιομηχανικών συστημάτων ΑΠΕ.
Έτσι έγινα η Μικρή Αδελφή και θρηνώ…γιατί η γη είναι ο πεπερασμένος, αμετακίνητος, αλλά εκ των ων ουκ άνευ συντελεστής παραγωγής.
Η Δεκαετία Αποκατάστασης Οικοσυστημάτων (2021-2030), που ξεκίνησε στις 5 Ιούνη, προτρέπει να ενισχυθούν οι προσπάθειες αποτροπής, παύσης και αναστροφής της υποβάθμισης και απώλειας γης και οικοσυστημάτων παγκόσμια.
Μα για να γίνει αυτό, πρέπει πρώτα απ’ όλα να αλλάξει το κυρίαρχο αφήγημα, να γίνει πλήρες, περιεκτικό, ουσιαστικά και πολύπλευρα δίκαιο για να απαλλάξει τη γη από το άχθος που έχει φορτωθεί και να ακουστεί η παράκληση της:
«Πάτα απαλά γιατί πατάς πάνω στα όνειρα μου…» (W.B. Yeates)».
Προτάσεις για την αντιμετώπιση της ερημοποίησης
Οι προτάσεις της Ελένης για την καταπολέμηση της ερημοποίησης στηρίζονται στις αρχές της Βιο-οικονομιάς και στη …φρόνηση του Αριστοτέλη!15: «Η αειφορική διαχείριση της γης είναι βασικός πυλώνας της βιο-οικονομίας, του αναπτυξιακού στόχου που η Ευρωπαϊκή Ένωση και άλλες χώρες στον κόσμο προωθούν τα τελευταία χρόνια, ως απόκριση σε σωρεία κινδύνων.
Η ευφυής αντιμετώπιση της ερημοποίησης και η επίτευξη του στόχου της βιο-οικονομίας, εν μέσω δυσμενών συνθηκών και περιστάσεων, πέραν της έξυπνης τεχνολογίας και των ευφυών επιχειρήσεων, απαιτούν ευφυείς πολίτες, ικανούς να παίρνουν προσωπικές και συλλογικές αποφάσεις με φρόνηση, όπως δίδαξε ο Αριστοτέλης και συμβουλεύουν οι επιστήμονες που υιοθέτησαν τις διδαχές του. Μόνο έτσι κερδίζεται το στοίχημα της βιο-οικονομίας και μειώνεται η τρωτότητα στους μελλοντικούς κινδύνους, ένας από τους οποίους είναι η ερημοποίηση».
Και φυσικά, δεν είναι δυνατή η αντιμετώπιση της Ερημοποίησης χωρίς την αντιμετώπιση αλληλένδετων με αυτήν κρίσεων, συμπεριλαμβανομένης της πανδημίας16: «Στο Ανθρωπόκαινο, οι άνθρωποι διέρρηξαν τους δεσμούς και απομακρύνθηκαν από την τροφό γη, σφιχτοδέθηκαν μέσω του διεθνούς εμπορίου και πίστεψαν στην παντοδυναμία της τεχνολογίας για την ικανοποίηση των αναγκών τους.
Έφτασε ένας ιός να απειλήσει τη βασική ανάγκη, την τροφή, και να αποκαλύψει παράδοξα: επαρκής παραγωγή τροφής συνυπάρχει με παγκόσμια πείνα, μεγάλη ανεργία συνυπάρχει με έλλειψη εργατικών χεριών, αφαιρείται έδαφος και φυτοκάλυψη για κατασκευή βΑΠΕ, όταν η γη καλυμμένη με αυτά προστατεύει από υπερθέρμανση… δωρεάν.
Είναι καιρός να προωθηθεί η λύση που αντιμετωπίζει αποτελεσματικά τις αλληλένδετες, κοινές απειλές: ερημοποίηση, επισιτιστική ασφάλεια, πανδημίες, παγκόσμια υπερθέρμανση (ασχέτως προέλευσης), εξάρτηση της επιβίωσης από παγκόσμιες αποφάσεις και δράσεις.
Συγκεκριμένα, στρατηγικός χωρικός σχεδιασμός σε εθνικό επίπεδο, με σαφείς προτεραιότητες την επισιτιστική ασφάλεια και την προστασία από υποβάθμιση/ερημοποίηση και ολοκληρωμένες δημόσιες πολιτικές, που καθοδηγούν και πλαισιώνουν τον τοπικό/περιφερειακό χωρικό σχεδιασμό με αειφορικές διαχειριστικές πρακτικές των πόρων».
* Ομότιμος Καθηγητής, Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών
Αναφορές
(*) Ελένη Καπετανάκη-Μπριασούλη, 10 κείμενα για την Ερημοποίηση 2006-2015, έκδοση 2015, ISBN 978 960 93 7503 0, https://geography.aegean.gr/files/CVs/briassouli_10_essays.pdf:
1. 17 ΙΟΥΝΙΟΥ – παγκόσμια ημέρα για την ερημοποίηση, 2006 – παγκόσμιο έτος για την ερημοποίηση (2006.)*
2. 17 Ιουνίου 2007, παγκόσμια ημέρα για την καταπολέμηση της ερημοποίησης και φέτος! (2007)*.
3. Ερημοποίηση: η θλιβερή «γιορτή» καλά κρατεί (2008)*.
4. 17 Ιουνίου: Παγκόσμια ημέρα για την καταπολέμηση της ερημοποίησης (2014)*
5. Ερημοποίηση και επισιτιστική ασφάλεια (2009)*.
6. 2010-2020 δεκαετία μάχης κατά της ερημοποίησης, δεκαετία μάχης κατά των κρίσεων (2011)*
7. LEDDRA –για την Παγκόσμια Ημέρα Ερημοποίησης (2013)*
8. Ελένη Καπετανάκη-Μπριασούλη, Ερημοποίηση και ένοπλες συρράξεις: Δώστε μια ευκαιρία στη Γη, Η Εφημερlδα των Συντακτών 17.06.2022, https://www.efsyn.gr/stiles/apopseis/348482_erimopoiisi-kai-enoples-syrraxeis-doste-mia-eykairia-sti-gi
9. Προστατεύοντας τον πλούτο της γης ενός κατωτέρου Θεού … (2010)*
10. Στόχος: Μηδενική καθαρή υποβάθμιση γης (2012)*
11. Περιπλανώμενοι και εγκατεστημένοι ληστές της γης και ερημοποίηση (2015)*
12. Ερημοποίηση... η ασυνόδευτη (2016)*
13. Ελένη Καπετανάκη-Μπριασούλη, Η ερημοποίηση, η μετανάστευση και τα αδιαπραγμάτευτα, Η Εφημερlδα των Συντακτών, 18.06.2017, https://www.efsyn.gr/stiles/apopseis/114193_i-erimopoiisi-i-metanasteysi-kai-ta-adiapragmateyta
14. Ελένη Καπετανάκη-Μπριασούλη, Ερημοποίηση: ο Λυγμός της μικρής αδελφής, Η Εφημερlδα των Συντακτών 15.06.2021, https://www.efsyn.gr/stiles/apopseis/298437_erimopoiisi-o-lygmos-tis-mikris-adelfis,
15. Ελένη Καπετανάκη-Μπριασούλη, Καθηγήτρια, Ευφυής αντιμετώπιση της ερημοποίησης και Βιο-οικονομία, 18.06.2018, https://www.efsyn.gr/stiles/apopseis/154025_eyfyis-antimetopisi-tis-erimopoiisis-kai-bio-oikonomia
16. Ελένη Καπετανάκη-Μπριασούλη, Ερημοποίηση, επισιτιστική ασφάλεια, πανδημίες: Κοινή λύση για κοινές απειλές, Η Εφημερlδα των Συντακτών, 15.06.2020, https://www.efsyn.gr/stiles/apopseis/247759_erimopoiisi-episitistiki-asfaleia-pandimies-koini-lysi-gia-koines-apeiles
Πηγή: https://www.efsyn.gr/stiles/apopseis/394106_fasma-tis-erimopoiisis
