Η στρατηγική επιλογή της παγκοσμιοποίησης του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής επικεντρώθηκε, όπως προκύπτει εκ του αποτελέσματος, στην οικονομική, κοινωνική και γεωοικονομική-γεωπολιτική σφαίρα της οικονομίας, με κινητήρια δύναμη την ανάπτυξη του παγκόσμιου εμπορίου από το 1991 και μετά καθώς και με τις νέες συνθήκες της ηλεκτρονικής τεχνολογίας, της πληροφορικής, της ρομποτικής, του αυτοματισμού και της τεχνητής νοημοσύνης, οι οποίες, σύμφωνα με τους διεθνείς οργανισμούς υποστήριξής της, την «κατέστησαν αναγκαία και αναπόφευκτη».
Ομως η πορεία και οι συνθήκες εξέλιξης της παγκοσμιοποίησης κατά τη διάρκεια των τελευταίων τριάντα ετών συνέβαλαν στην ένταση της κερδοφορίας ιδιαίτερα του χρηματιστικού κεφαλαίου, καθώς και στην υποβάθμιση της εργασίας, στην καθίζηση των αμοιβών, στην αύξηση των ανισοτήτων, στην αποδιάρθρωση των εργασιακών σχέσεων, του κοινωνικού κράτους και του δημόσιου συστήματος υγείας.
Επιπλέον, στην πορεία αυτής της εξέλιξης του καθεστώτος της παγκοσμιοποίησης, επωάσθηκαν οι συνθήκες: α) της αυτονόμησής του από πολιτικές επιλογές και θεσμικές λειτουργίες της πραγματικής οικονομίας και β) της ενυπάρχουσας αντίφασης ανάμεσα στην ολοκλήρωση του χρηματοπιστωτικού τομέα και την αποσύνθεση της πραγματικής οικονομίας (βίαια αλλαγή της παραγωγικής διάρθρωσης) και της εργασίας σε παγκόσμιο επίπεδο, σε βαθμό που το φορντικό υπόδειγμα στις διεθνείς οικονομικές σχέσεις να αντικαθίσταται από το νεοφιλελεύθερο παραγωγικό και εργασιακό υπόδειγμα της παγκοσμιοποίησης.
Ετσι οι συντελούμενες δυσμενείς, μεταξύ των άλλων, εξελίξεις της παγκοσμιοποίησης στις ανισότητες και στην αύξηση όλων των μορφών ευελιξίας (αμοιβές, χρόνος εργασίας, μορφές απασχόλησης, μορφές ανεργίας, μορφές ασφάλισης) στην αγορά εργασίας τόσο στις υπανάπτυκτες, όσο και στις αναπτυγμένες χώρες, δημιούργησαν συνθήκες κοινωνίας 2/3, με ό,τι αυτό αρνητικά συνεπάγεται, ιδιαίτερα κατά τη σημερινή περίοδο της πανδημίας σε διεθνές επίπεδο, για την επέκταση της φτωχοποίησης ολοένα και μεγαλύτερων τμημάτων του πληθυσμού.
Ομως οι προκλήσεις των ανισοτήτων και της φτωχοποίησης του πληθυσμού δεν αντιμετωπίζονται όπως στην Ευρώπη κατά τη βιομηχανική επανάσταση του 19ου αιώνα, με την ενδυνάμωση των αρχών και των κανόνων της δημοκρατίας, της συλλογικότητας και της άσκησης κοινωνικών πολιτικών. Αντίθετα, παρά τις απειλές αποδόμησης της παγκοσμιοποίησης, τις συντελούμενες ρήξεις, την κήρυξη εμπορικών πολέμων κ.λπ., τόσο κατά τη διεθνή χρηματοπιστωτική κρίση της απελθούσης δεκαετίας όσο και κατά τη σημερινή περίοδο της πανδημίας, από νεοσυντηρητικές και ηγεμονικών τάσεων προστατευτικές πολιτικές και οικονομικές δυνάμεις προβάλλεται με ιδιαίτερη έμφαση η αναγκαιότητα διαμόρφωσης ενός διαφορετικού, αλλά πάντα νεοφιλελεύθερου μοντέλου παγκοσμιοποίησης.
Στις συνθήκες αυτές, κατά την επόμενη ημέρα της πανδημίας, η παγκόσμια αντιπαράθεση για το καθεστώς της παγκοσμιοποίησης και την παγκόσμια πολιτική διακυβέρνηση θα επικεντρωθεί ανάμεσα στις χώρες που υποστηρίζουν το ηγεμονικό μοντέλο Δυτικού και Ατλαντικού imperium, τις χώρες που υποστηρίζουν το μοντέλο της πολυπολικότητας και τις χώρες που υποστηρίζουν το μοντέλο της διεθνοποίησης (ισότιμες σχέσεις χωρών). Κινητήρια δύναμη που θα δρομολογήσει την επιλογή του καθεστώτος της παγκοσμιοποίησης θα είναι, μεταξύ των άλλων, η τεχνολογική-καινοτομική πρωτοπορία χωρών εφεύρεσης, σχεδιασμού, οργάνωσης, παραγωγής και εμπορίας προϊόντων υψηλής τεχνολογίας ρομποτικής, αυτοματισμού, τεχνητής νοημοσύνης και νανοτεχνολογίας κ.λπ.
Αντίστοιχα στην πορεία αυτή χώρες χαμηλής ή μέσης τεχνολογίας θα αντιμετωπίσουν σε διεθνές επίπεδο την περιθωριοποίησή τους. Κι’ αυτό γιατί, όπως αποδεικνύεται μεταξύ των άλλων από πρόσφατη μελέτη (McKinsey, 2020), η «σημασία του χαμηλού κόστους εργασίας φθίνει ταχύτατα και κατά το 2019 μόλις το 18% των αγαθών που διακινήθηκαν προέρχονταν από χώρες χαμηλού κόστους εργασίας». Αντίθετα, σύμφωνα με την ίδια μελέτη, το 82% των αγαθών που διακινήθηκαν προέρχονταν από χώρες με εξειδίκευση εργατικού δυναμικού, ποιότητα υποδομών, πρόσβαση σε αγορές κ.λπ.
Στις συντελούμενες αυτές διαφοροποιήσεις της παγκοσμιοποίησης το ερώτημα που προκύπτει είναι η θέση που θα επιλέξει η ελληνική οικονομία μετά την πανδημία στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού και διεθνούς καταμερισμού εργασίας.
Η ελληνική οικονομία, μετά δέκα χρόνια μνημονιακών πολιτικών λιτότητας και συρρίκνωσης της παραγωγικής της βάσης καθώς και των σοβαρών κοινωνικο-οικονομικών συνεπειών της αντιμετώπισης της πανδημίας, επιβάλλεται, μεταξύ των άλλων, κατά την επόμενη ημέρα να απομακρυνθεί από τη διάρθρωση της μονοκαλλιέργειας του τουρισμού, των υπηρεσιών, της παραγωγής αγαθών χαμηλού κόστους εργασίας και της σταδιακής απαξίωσης της δυνητικής ανάπτυξης των παραγωγικών της δυνατοτήτων.
Κι αυτό γιατί επιπλέον των προαναφερόμενων λόγων, η πανδημία και οι συνέπειές της στην ελληνική οικονομία και κοινωνία ανέδειξε με τον πιο εύληπτο τρόπο το έλλειμμα μιας μη ισόρροπης πολυτομεακής-πολυκλαδικής διάρθρωσης της οικονομικής δραστηριότητας στη χώρα μας. Δηλαδή του παραγωγικού προτύπου που οδήγησε, μεταξύ των άλλων, την Ελλάδα στις αρχές της δεκαετίας του 2010 στην κρίση δανεισμού, στην κρίση χρέους και στην ύφεση, ιδιαίτερα, με τις ασκούμενες μνημονιακές πολιτικές.
Ετσι στις συνθήκες της επόμενης ημέρας της πανδημίας στην Ελλάδα επιβάλλεται κατά προτεραιότητα ο σχεδιασμός και η άσκηση πολιτικών σε τρία συγκεκριμένα επίπεδα:
α) της ανάπτυξης πολιτικών δημόσιας υγείας (κλιματική αλλαγή, οικιστική οργάνωση και υγιεινή των πόλεων, προστασία της υγείας και ασφάλειας της εργασίας, μεταναστευτικές και προσφυγικές κινήσεις των πληθυσμών κ.λπ.) καθώς και πολιτικές βελτίωσης του επιπέδου οργάνωσης και λειτουργίας της ιατρικής περίθαλψης,
β) της αποκατάστασης της εργασίας και ειδικότερα των ατομικών, εργασιακών και κοινωνικών δικαιωμάτων καθώς και της βελτίωσης του επιπέδου εξειδίκευσης του εργατικού δυναμικού και
γ) της παραγωγικής-τεχνολογικής αναδιάρθρωσης και σταδιακής ισόρροπης πολυτομεακής-πολυκλαδικής παραγωγικής ανάπτυξης της ελληνικής οικονομίας, ενδυναμώνοντας την παραγωγική της αυτοδυναμία με τις αναγκαίες, μεταξύ των άλλων, παραγωγικές ρήξεις με τις παγκοσμιοποιημένες αλυσίδες παραγωγής.
Διαφορετικά, στο πλαίσιο των διεθνών αντιπαραθέσεων για την προοπτική της παγκοσμιοποίησης, η στρατηγική επιλογή της ανάπτυξης «όπως άλλοτε, έτσι και τώρα» θα οδηγήσει τη χώρα μας στις συνθήκες του ευρωπαϊκού και διεθνούς καταμερισμού εργασίας στη μετάλλαξή της σε φτηνό υπεργολαβικό εργαστήριο των αναπτυγμένων κατά βάση ευρωπαϊκών χωρών, με ό,τι αυτό αρνητικά συνεπάγεται για τη διεύρυνση της παραγωγής διεθνώς εμπορεύσιμων προϊόντων και για το βιοτικό επίπεδο του πληθυσμού.
* Ομότιμος καθηγητής Παντείου Πανεπιστημίου
** Υποψήφιος διδάκτορας Παντείου Πανεπιστημίου
Πηγή: https://www.efsyn.gr/stiles/apopseis/243270_i-pagkosmiopoiisi-meta-tin-pandimia