Συνέντευξη (αναστάσιμη) με μια υπεραιωνόβια ελιά, του Αντώνη Ανηψητάκη

 

Σητεία, Μεγάλο Σάββατο 7-4-18

 

Συνέντευξη με μια Ελιά^[1]

 

αναστάσιμη με μια έννοια

 

του Αντώνη Ανηψητάκη

 

 

 

 

 

Πως γίνεται ένας καταξιωμένος φωτογράφος που μόχθησε πολλά χρόνια, περπάτησε χιλιόμετρα και χιλιόμετρα, παραμόνευε με τις ώρες για να συλλάβει το σωστό φως, έκανε ατέλειωτες κουβέντες για να μάθει την ιστορία ελιών και τόπων, επέλεξε μέσα από εκατομμύρια δυνατότητες και διλήμματα στο εργαστήριο και στον υπολογιστή του την τελική μορφή, ενεργοποίησε δεκάδες συνεργάτες για να χαρίσουν στις ελιές του ποιήματα και πεζά, αναζήτησε και βρήκε την ιδανική μεταφράστρια για να κάνει το έργο του οικουμενικό και έζησε τις δυσκολίες μιας υπέροχης έκδοσης, πως μπορεί λοιπόν αυτός ο δημιουργός να εμπιστεύεται έναν άσχετο με την αγροτική ζωή και τις ελιές, έναν άσχετο με την τέχνη της φωτογραφίας για να παρουσιάσει το βιβλίο του.

 

Κι εγώ πάλι με τι αποκοτιά αποδέχτηκα αυτό το βάρος. Ίσως να με έπεισε  η αφιέρωσή του, «συνοδοιπόρος στους ψιθύρους της φύσης» και η συναντίληψη μας για τη μη οικοπεδική αξία της φύσης, για τη φύση ως τροφό, δασκάλα, μούσα. Έτσι είδα και τις ελιές του, τροφούς, δασκάλες, μούσες.

 

Κάπως έτσι λοιπόν αποδέχτηκα και αφουγκράστηκα τους ψιθύρους της ελιάς, έμαθα τη γλώσσα της τσάτρα πάτρα, ανέτρεξα  σε λεξικά και βιβλία, στον Μπρωντέλ πρώτα απ’ όλα, τον πιο εμβριθή μελετητή της Μεσογείου.

 

«Ο καλύτερος μάρτυρας του μακρινού παρελθόντος της Μεσογείου είναι η ελιά η ίδια. Αυτόπρέπει να ειπωθεί ξανά και ξανά. Και η ελιά πρέπει να ιδωθεί ξανά και ξανά. Κοιτώντας απλώς την ελιά δεν μπορείς βέβαια να εξηγήσεις τα πάντα για ένα σύνθετο παρελθόν που δημιουργήθηκε από ανθρώπινες παρεμβάσεις, με ποικίλες δόσεις υπολογισμένων, ευφάνταστων και άστοχων περιπετειών. Αλλά αυτή η ελιά υπομονετικά ανασυνθέτει για μας σκηνικά του παρελθόντος, τους δίνει πνοή νέας ζωής, τα τοποθετεί κάτω από τον ουρανό και σε ένα τοπίο που μπορούμε με τα δικά μας ματιά να τα δούμε σαν τον ίδιο ουρανό, σαν το ίδιο τοπίο που υπήρχε στα βάθη του χρόνου. Μια στιγμή συγκέντρωσης η ονειροπόλησης αρκεί και αυτό το παρελθόν ανασταίνεται.»

 

Με τούτες τις λέξεις ξεκινάει το βιβλίο του «η Μεσόγειος στον Αρχαίο Κόσμο» ο Μπρωντέλ. Μια λέξη μόνο άλλαξα, τη θάλασσα με την ελιά. Δικαίωμα.^[2]

 

Μέσα από τέτοιες στιγμές συγκέντρωσης και ονειροπόλησης κατάφερα να καταγράψω τούτη τη συνέντευξή μου με τις ηρωίδες του βιβλίου του Μανόλη.

 

 

Στις χιλιετίες σου Ελιά λέγε τι είδες; Πες μου ποιος σου έδωσε το όνομα, αυτό το “li” που το ακούς στα Ελληνικά, στα Αγγλικά και σε όλες τις λατινογενείς γλώσσες;

 

Γονιούς έχω τον άνεμο και το χώμα, συνήθως νοτισμένο από νερό, κάποτε όμως πυρωμένο κι από λάβα.  Το όνομά μου το ‘δωσε ο ήλιος κι ο λαός. Εξ ου αυτό το λάμβδα.  Κι ο Αλεπουδελης δεν άλλαξε το όνομά του σε Ελύτης μόνο για χάρη του Ελυάρ. Μου το ‘χε πει.

 

Στα λεξικά δεν με έχουν με σιγουριά καταχωρίσει. Λένε μόνο πως μάλλον γεννήθηκα στο Αιγαίο και μάλιστα στην Κρήτη. Καλά το λένε. Η Κρήτη είναι η αξέχαστη πατρίδα των παιδικών μου χρόνων.

 

Και τι θυμάσαι από κείνα τα χρόνια;

 

Θυμάμαι ιστορίες της γιαγιάς ελιάς, που τις είχε ακούσει κι αυτή από τη γιαγιά της, εκείνη ήξερε ακόμα τη γλώσσα των βράχων. Όπως μας βλέπεις εμάς αθάνατες, έτσι βλέπουμε κι εμείς τους βράχους, αθάνατος όμως κανείς, μήτε η γη, μήτε ο ήλιος. Ας είναι.

 

Εκατομμύρια χρόνια λοιπόν πριν, η γη ήταν σαν ένα καζάνι που πότε κόχλαζε και πότε πάγωνε. Πότε ο τόπος τούτος ενώνονταν με την ξηρά και πότε η θάλασσα βάθαινε και γίνονταν νησί απομονωμένο, όπως είναι σήμερα. Όταν η γύρω θάλασσα ήταν ρηχή περνούσαν εδώ ζώα, όταν βάθαινε τα ζώα εγκλωβίζονταν, η βλάστηση δεν τους έφτανε και εξαφανίζονταν. Έτσι πριν 8 εκατομμύρια χρόνια εξαφανίστηκε το δεινοθήριο που βρήκατε στην Αγια Φωτιά Σητείας και πριν 2 εκατομμύρια χρόνια εξαφανίστηκε ο νάνος ιπποπόταμος που βρήκατε στο οροπέδιο Καθαρού. Ίσως οι μορφές που παίρνω κάποτε, πολλές μας έχει απαθανατίσει ο Τσαντάκης στο βιβλίο του, να φέρνουν σε κείνες τις μορφές των προϊστορικών ζώων.  Έχω το λόγο μου που στα λέω αυτά, έχετε στρεβλή γνώση της Ιστορίας, νομίζετε πως η ζωή αρχίζει και τελειώνει με τον άνθρωπο.

 

Στο οροπέδιο του Καθαρού, όταν βρήκατε τα κόκαλα των νάνων ιπποπόταμων τα αποδώσατε λόγω των εθνικιστικών σας στερεότυπων σε γίγαντες Ακρίτες Διγενήδες. Κι όμως δεν ήταν παρά τα απομεινάρια χορτοφάγων ζώων, που ο θαλάσσιος αποκλεισμός της Κρήτης τα οδήγησε σε νανισμό και εν τέλει σε εξαφάνιση.

 

Και συ πότε βρέθηκες, πότε κάρπισες στην Κρήτη;

 

Αυτά τα θυμάμαι καλύτερα, η οικογένεια μου τα ‘ζησε, κάποια κι εγώ η ίδια. Εσύ δεν τα ξέρεις καλά γιατί πέρασαν εκατοντάδες γενιές ανθρώπων από τότε. Μαζί πρέπει να ‘ρθαμε. Ήρθαμε λένε κι εμείς και σεις από τη Φοινίκη. Δεν έχει σημασία μετά από τόσα χρόνια. Πατρίδα μου λογιάζω την Κρήτη.

 

Μου ταίριαξε αυτός ο τόπος, μας ταίριαξε και στους ανθρώπους και στις ελιές.  Και μεις μεταξύ μας καλά ταιριάξαμε, καλά περάσαμε, παράπονο δεν έχω, μόνο τώρα τελευταία... Θέλω να σου πω κάποια πράγματα, πες τα και παράπονα, αλλά θα στα πω με τη σειρά τους.

 

Με προσέχατε και σας πρόσεχα, μου δίνατε και σας έδινα. Μου φτιάχνατε τράφους για να ‘χω χώμα και νερό, μ’ αλαφρώνατε από τον καρπό και τους ξερούς κλώνους. Χαιρόμουν με τη χαρά σας, να νοστιμίζω το φαΐ σας, να φωτίζω τα σπίτια σας, να ζεσταίνω τις παραστιές σας,  να σας λούζω με μοσχοσάπουνα, να μετέχω στους έρωτες σας αλείφοντας μυρωδικά τα κορμιά σας. Φτιάξαμε μαζί έναν πολιτισμό, τέτοιο δεν ξανάδα, καμιά σχέση με όσα ζήσαμε μετά, με όσα ζούμε σήμερα. Ήταν ο πολιτισμός του δοσίματος, σε αντίθεση με  τους αρπαχτικούς πολιτισμούς που γνωρίσαμε έκτοτε. Κι οι ανταλλαγές μας τότε, το εμπόριο με άλλους λαούς, δίκαιο, win-win που λέτε.

 

Τότε έμαθα και για την Αίγυπτο. Σπουδαίος πολιτισμός κι αυτός, δεν λέω, μα δεν μου πήγαινε, δε ρίζωσα εκεί, ούτε και σεις ριζώσατε, κάνατε τις δουλειές σας κι επιστρέφατε. Εκεί Φαραώ, εδώ μητριαρχία, Ειρήνη με μια έννοια, εκεί ιεραρχικές σχέσεις αυστηρές, βούρδουλας με μαστίγια από δέρμα ρινόκερου, εδώ γλέντι και χαρά, παιχνίδια κι ακροβατικά, εκεί έργα φαραωνικά, μεγαλεπήβολα κι ανούσια, για να πιστέψει ο λαός πως είναι θεοί ο Χέοπας κι οι άλλοι Φαραώ, εδώ μετρημένα έργα, με γούστο πάντα, για τις ανάγκες σας βασικά, κι η τέχνη σας ανάγκη κι αυτή, να χαίρεται πάντα και το μάτι, δεν έλειπε από τα ανάκτορα μα ούτε κι από τα πιθάρια.

 

Θα ‘χεις προσέξει στα μουσεία με τα μινωικά πως εγώ, δέντρο, φύλλα και καρπός, έχω την τιμητική μου σε ένα περιβάλλον χαράς, με αθλητικούς  άνδρες και λυγερόκορμες γυναίκες. Νομίζεις πως οι ζωγραφιές εξωράισαν τους ανθρώπους και τη ζωή, πως δεν ήταν τόσο όμορφοι, δεν ήταν τόσο λυγεροί, πως η ζωή τους δεν ήταν τόσο ερωτική, παιχνιδιάρικη και ευτυχισμένη.

 

Μπορεί να υπάρχει εξωραϊσμός, όμως όχι όσος νομίζεις.  Εσείς οι σημερινοί θεωρείτε πως ήταν μεγάλη πρόοδος το πέρασμα από την εποχή των νομάδων, συλλεκτών, κυνηγών στις αγροτικές κοινωνίες. Ταυτίσατε μάλιστα τη γέννηση του πολιτισμού με την καλλιέργεια. Agriculture, culture, κουλτούρα, πολιτισμός. Μάθε λοιπόν πως ο άνθρωπος - αγρότης έκανε τη μεγαλύτερη οικολογική καταστροφή στον πλανήτη, έκαψε αμέτρητες εκτάσεις. Καλλιεργώντας, καλλιεργώντας διαρκώς για χιλιετίες, σταδιακά αλλοιώσατε και το σωματότυπό σας, κάνατε το σώμα σας εργαλείο για να ανταποκριθεί στις ανάγκες της αγροτικής ζωής, στα σκαψίματα, στα σκυψίματα, στις μεταφορές δυσβάσταχτων φορτίων.

 

Δε στα ‘πα αυτά για να απαξιώνω τα επιτεύγματα του πολιτισμού, ούτε για να γυρίσω το χρόνο πίσω, η Ιστορία δεν επαναλαμβάνεται, ούτε βέβαια για να προπαγανδίσω την τεμπελιά. Μου αρέσει ο ιδρώτας σας, όχι όταν σας βγαίνει το λάδι, αλλά όταν βγαίνει ως άσκηση μαθητείας, πιο πολύ όμως μου αρέσει ο ιδρώτας σας όταν ξεχνάτε την κούραση μες τη μέθη των παιχνιδιών, των χορών, μες τον οίστρο της δημιουργίας. 

 

Στα λέω αυτά γιατί με βοηθούν να σου εξηγήσω το μινωικό θαύμα, που δεν σχετίζεται μόνο με τον υπέρτερο σωματότυπο εκείνων των ανθρώπων, που κρατούσαν κάτι από τη φινέτσα των νομάδων, αλλά με τη συνολική ποιότητα της ζωής, από τότε που εγκατασταθήκαμε κι εσείς κι εμείς εδώ, πριν 6 τουλάχιστον χιλιετίες. Αξέχαστοι αιώνες χαράς και προκοπής,  κράτησαν μέχρι που ξύπνησε το ηφαίστειο στη Σαντορίνη. Οι βασικοί παράγοντες του θαύματος εκείνου ήταν ο φυσικός πλούτος του νησιού, της Κρήσσας γης και η ασφάλεια, που το εκτεταμένο θαλάσσιο τείχος, πολύ πιο εκτεταμένο από όλα τα μεγάλα νησιά της Μεσογείου μας εξασφάλιζε. Κοίταξε το χάρτη και σύγκρινε την Κρήτη, με την Κύπρο, τη Σικελία, τη Σαρδηνία, την Κορσική. Σκέψου ακόμα πόσο πιο μεγάλη ήταν τότε η απόσταση, όχι η χιλιομετρική, μα η ουσιαστική, αφού τότε οι επίδοξοι κατακτητές έπρεπε να ‘ρθουν με βάρκες, όχι με τα σημερινά ταχύπλοα.  Η ειρήνη λοιπόν εδώ ήταν σταθερή κατάσταση, έκανε περιττά τα τείχη, τους στρατούς με τα κοινωνικά αρνητικά συνακόλουθά τους. Μεγαλύτερη αξία είχε η γυναικεία γονιμότητα από τα αντρικά μπράτσα. Εξ ου και η μητριαρχία. Δεν μ’ αρέσει ό όρος, πατριαρχικός, με αυτή την εμμονή στην “αρχή” αδικεί και τη γυναίκα και την εποχή. Κάποιοι ψαγμένοι τον λένε μητρογονικό πολιτισμό. Νομίζω έχουν δίκιο.

 

Κι οι φόροι, που λες, τότε λίγοι. Συνδυάζατε την ζωή του αγρότη, του βοσκού, του ψαρά, του κυνηγού, του συλλέκτη, νοικοκυραίοι όλοι, κι ας είχατε βασιλιά και γραμματικούς για τη διανομή όταν τύχαιναν δύσκολες χρονιές, δούλος κανείς. Ως τα σήμερα κρατά αυτό, σκέψου πόσα γεύματα κάνεις με χοχλιούς, χόρτα, θαλασσινά, κυνήγια, πόσα ροφήματα και βότανα χρησιμοποιείς που δεν μεσολαβεί η αγορά. Η κρητική φιλοξενία εδώ έχει τη ρίζα της, γενναιόδωρη η φύση, γενναιόδωροι κι οι μαθητές της. Με τα χρόνια όμως δεν χάλασε μόνο ο σωματότυπος σας χάλασε και το μυαλό σας. Τότε μαζεύατε για να φάτε. Τώρα δασκάλα δεν είναι πια η φύση. Η απληστία από κατακριτέα ανθρώπινη αδυναμία μεταλλάχθηκε σε ακαταμάχητο παγκόσμιο σύστημα, στον καπιταλισμό, αυτός είναι ο δάσκαλος σήμερα, που σε σπρώχνει στην απληστία, στην άμετρη συσσώρευση, να πουλήσεις, να πλουτίσεις. Βάλατε πάνω - πάνω  την επιτυχία, που συνδέεται με τη μεγέθυνση, την εκμετάλλευση, την αρπαγή και αφήσατε την ευτυχία στη μπάντα, νομίζοντας πως η επιτυχία στο έχειν θα φέρει την ευτυχία του είναι . Άμ δε. Κι αντί να ψάξετε την αιτία μεταθέσατε την ευτυχία στην άλλη ζωή, ποια άλλη ζωή... Τότε με λατρεύατε και σας λάτρευα, Σήμερα έχετε στο νου σας τις θρησκείες και λέτε πως ήμουν ιερό δέντρο και πάει ο νους σας σε θεούς και αγίους. Αυτά ήρθαν μετά, τότε ήταν καθαρή λατρεία, έρωτας αμοιβαίος.

 

Ελιά μου πάνσοφη θα σε διακόψω. Μήπως τα παραλές; Δεν άκουσες, δεν είδες τις ανθρωποθυσίες που αποκαλύφθηκε πως έγιναν στην Κρήτη;

 

Αχ άνθρωπέ μου, κακό πράγμα η αποσπασματική πληροφορία και δύσκολο να δείτε την Ιστορία σας ψύχραιμα, αφού είστε μέσα σ’ αυτή. Θα σου ‘λεγα και γι’ αυτά, αλλά με τη σειρά τους, για τα Ανεμοσπήλια στις Αρχάνες που αποκάλυψε ο Σακελλαράκης, αλλά μη ξεχνάς τα αμέτρητα ευρήματα με τις παραστάσεις χαράς, ούτε τον ύμνο του Κρητογενούς Δία, έναν ύμνο στη χαρά πολύ πριν συνθέσει ο Μπετόβεν το δικό του. Μη ξεχνάς επίσης, κι αυτό με αφορά άμεσα,  τη συγκίνηση του ίδιου του νεαρού Σακελλαράκη μόλις έφερε στο φως τις προϊστορικές ελιές στο μινωικό πηγάδι στην Κάτω Ζάκρο, ως μέλος της ανασκαφικής ομάδας του Νικολάου Πλάτωνα.

 

Αυτός λοιπόν ο μοναδικός πολιτισμός έμελλε να τελειώσει δραματικά με την αφύπνιση  του ηφαιστείου στη Σαντορίνη που έκανε την περιοχή να χορεύει για δεκαετίες. Γίνονταν τρομακτικοί σεισμοί.  Γκρεμίστηκαν τα ανάκτορα, οι άμοιροι πρόγονοι σου τα ξανάφτιαξαν, αλλά ήρθε η μεγάλη έκρηξη που τα ισοπέδωσε σημαίνοντας το οριστικό τέλος. Εμένα που με βλέπεις είδα τον κόσμο ανάποδα, με έσωσαν οι ρίζες μου, πιο βαθιές από τα θεμέλια των ανακτόρων σας, ο ουρανός κρύφτηκε από τα κύματα, το τσουνάμι τεράστιο, ο ήλιος σβήστηκε, μαύρο σύννεφο τα  τοξικά αέρια, πολλά Τσερνόμπιλ μαζί. Αυτό το νέφος το έσπρωξαν οι και τότε επικρατούντες ΒΔ άνεμοι στην Αίγυπτο, ο Νείλος πάγωσε, στέρεψε, έπεσε εκεί δηλητηριώδης βροχή. Τότε δημιουργήθηκε κι ο θρύλος για τις 10 πληγές του Φαραώ, τότε ήταν που οι δούλοι Εβραίοι βρήκαν την ευκαιρία για την Έξοδο και πέρασαν πάνω από το βατό Νείλο. Τότε για πρώτη φορά ο άνθρωπος δημιούργησε τις μονοθεϊστικές θρησκείες, του ενός μοναδικού θεού, που αόρατος, πανταχού παρών, παντοδύναμος κινεί και ελέγχει τα πάντα. Πάντοτε ο άνθρωπος έφτιαχνε τους θεούς του, δεν έφτιαξε ο θεός τον άνθρωπο. Και οι θρησκείες πολυθεϊστικές ή μονοθειστικές εμπεριέχουν την έννοια της θυσίας, και της ανθρωποθυσίας, για τον εξευμενισμό του ή των θεών. Σκέψου τις ανθρωποθυσίες των Αζτέκων, σκέψου τη θυσία του Αβραάμ, σκέψου τη θυσία της Ιφιγένειας.

 

Στην Κρήτη τα πράγματα εξελίχθηκαν κάπως διαφορετικά. Την περίοδο που άρχισαν να την χορεύουν οι σεισμοί, τελειώνει και ο παγανισμός της Κρήτης. Η φύση δεν φαίνεται πια φιλική. Ο παγανισμός δεν βοηθά πια για να σταματήσει το μαρτύριο που προκαλεί ο χθόνιος θεός. Οι επιρροές από τις λατρείες της ΝΑ Μεσογειου γίνονται καθοριστικές. Αν η θεωρία του Σακελλαράκη ευσταθεί, ίσως οι ανθρωποθυσίες, να σχετίζονται με αυτή την αλλαγή στις θρησκευτικές πεποιθήσεις που προκάλεσε η ανάγκη να εξευμενιστεί ο Εγκέλαδος, με την παρακμή του παγανισμού, με την εισαγωγή του πολυθεϊσμού. Η αλλαγή αυτή ολοκληρώνεται 3-4  αιώνες μετά, με την κάθοδο των Δωριέων οπότε και εδραιώνεται το δωδεκάθεο με έντονη την κρητική σφραγίδα. Ο Δίας γεννιέται στην Κρήτη, γλιτώνει την παιδοκτονία, γίνεται πατροκτόνος. Τότε εμπλουτίζεται και η μυθολογία με το Μίνωα, τον Μινώταυρο, τον Ίκαρο, το Δαίδαλο, το Θησέα, την Αριάδνη.

 

Η χρονολόγηση πάντως της ανθρωποθυσίας στο Ανεμοσπήλι συμπίπτει λένε με το μεγάλο σεισμό και την έκρηξη γύρω στο 1600 π.Χ. Πριν μαζευτεί το αίμα του θυσιασμένου νέου,  η οροφή πέφτει και τραυματίζει και τους θύτες που τους αποτελειώνει η φωτιά από το δικό μου λάδι με τον οποίο φώτιζαν το θυσιαστήριο.

 

Τα νεότερα λίγο πολύ τα ξέρεις. Είδα τον Ιδομενέα να μαζεύεις στρατό και  πλοία για την Τροία. Είδα μετά την ακμή του Ελληνικού πολιτισμού, τριγύρω βλέπεις απομεινάρια αρχαιοελληνικών μνημείων, διάσπαρτα αρχαία μάρμαρα, αρχαία θέατρα και γω με τις ρίζες μου βλέπω πολύ περισσότερα από κάτω, άθικτα ακόμα, ανέγγιχτα από αρχαιοκάπηλους και μπουλντόζες. Τους ελληνικούς ναούς τους γκρέμισαν αργότερα για να φτιάξουν μάντρες, σπίτια, εκκλησιές, τεμένη. Ο Ελληνικός πολιτισμός δεν ήταν βέβαια ονειρεμένος σαν το πρωτομινωικό, είχε όμως σπουδαία τέχνη, εκπληκτικές τεχνολογικές επινοήσεις και πολλή σοφία που σφράγισε έκτοτε τον κόσμο. Τότε με ονόμασαν και μένα δέντρο της σοφίας και της ειρήνης. Από όσα κατάφεραν οι Έλληνες εγώ πιότερο θαύμασα την δίπολη έννοια του μέτρου και της ύβρεως, αυτήν ακριβώς που οι σημερινές αναπτυγμένες κοινωνίες τείνουν να ξεχνούν. Γνώρισα και το Νέαρχο από τη Λατώ, το ναύαρχο του Αλέξανδρου.

 

Η χειρότερη εποχή μου πάντως ήταν μετά, στα λεγόμενα Ελληνιστικά χρόνια, όπου η Κρήτη κοκκίνισε από το αίμα των Εμφύλιων. Το 150 π.Χ. η Γόρτυνα καταλαμβάνει τη Φαιστό, το 145 π.Χ. η Ιεράπυτνα καταστρέφει την Πραισό, το 121 π.Χ. γίνεται νέος πόλεμος ανάμεσα στην Κνωσό και τη Γόρτυνα, ενώ συνεχίζονται οι πόλεμοι εδώ στην Ανατολική Κρήτη ανάμεσα την Ιεράπυτνα και την Ίτανο κι ανάμεσα στη Λατώ (το σημερινό Άγιο Νικόλαο) και την Ολούντα (τη σημερινή Ελούντα) που ήταν δυο σημαντικές πόλεις.

 

Σήμερα, οι κάτοικοι του Αγίου και οι πολυάριθμοι επισκέπτες του, βλέπουν ένα μικρό νησάκι λίγο πιο έξω, το Νικολονήσι και κοντά του ένα βραχονήσι, το Μικρονήσι. Δεν ξέρουν όμως, οι περισσότεροι, πως αυτά τα δύο νησάκια έγιναν αίτια ενός μακροχρόνιου πολέμου ανάμεσα στη Λατώ και την Ολούντα.

 

Μια αρχαία επιγραφή αναφέρεται σ’ αυτό τον πόλεμο, που κράτησε περίπου μια δεκαετία, μέχρι τη σύναψη μιας ειρήνης το 110 π.Χ. Το αντικείμενο της διαμάχης το προσδιορίζουν οι δικαστές της εποχής στους οποίους ανατέθηκε η μεσολάβηση: «Είναι» γράφει το κείμενο εκείνο «διαμάχη σχετικά με εδάφη, το ιερό στα Δερά, όλα τα γειτονικά του τεμένη, το νησάκι Πύρρα και ο γειτονικός του βράχος,» δηλαδή το Νικολονήσι και το Μικρονήσι, και σχετικά με «μια τριήρη. Τα ασημικά από αυτό το πλοίο, τα αργυρά νομίσματα, άλλα αντικείμενα κάθε είδους και τα άτομα που πουλήθηκαν, δυο ελεύθεροι και ένας δούλος».^[3]

 

Καλά κατάλαβες, είχε ναυαγήσει ένα πλοίο κοντά σ’ αυτά τα βράχια και οι δυο  πόλεις, που είχαν συνοριακές διαφορές, πολέμησαν για πολύ μεγάλο διάστημα, για τα λάφυρα εκείνου του ναυαγισμένου πλοίου. Σύγκρινε, αν θες, κείνα τα λάφυρα με όσα έχασαν πολεμώντας δέκα χρόνια.

 

Τι με κοιτάς; Με βλέπεις αναμαλλιασμένη με τους κλώνους μπερδεμένους και νομίζεις πως βλέπεις καμιά χίπισσα  πασιφίστρια. Με απλή λογική το συμφέρον σας σου δείχνω, μη χαλάτε τα χρόνια σας άδικα, γιατί πολλά δεν είναι, ελιόχρονοι δεν είστε σεις. Σας το ‘παν και φωτισμένοι άνθρωποι, δεξιοί κι αριστεροί, σας το ‘πε ο Σεφέρης, “για ένα πουκάμισο αδειανό”, σας το ‘πε κι ο Άρης Αλεξάνδρου, για ένα κιβώτιο αδειανό, πως χαραμίζετε τις ζωές σας.

 

Ευτυχώς τα σταμάτησαν αυτά οι Ρωμαίοι με την κατάληψη της Κρήτης το 67 π.Χ. Pax Romana.

 

 

 

Στον αιώνα μας Ελιά λέγε τι βλέπεις.

 

Καλά - καλά Ελιά, τα νεότερα τα ξέρω, για τα τωρινά θέλω να μου πεις. Στον αιώνα μας Ελιά λέγε τι βλέπεις.

 

Νομίζεις πως τα ξέρεις, εντάξει, θα σου μιλήσω για τα τωρινά, θα σου πω όμως ακόμα δυο τρία πράγματα για την Ιστορία του τόπου που θέλω να τα ξέρεις και που πιστεύω πως θα σου χρησιμέψουν.

 

Υπάρχουν σημαντικά πράγματα καλά και κακά που τείνετε να ξεχνάτε. Πρώτα τα κακά.

 

Με έκοψες όταν σου έλεγα για τους διαρκείς εμφύλιους που συνέβαιναν στην Κρήτη τα Ελληνιστικά χρόνια.  Αυτό με μια έννοια το έχετε και σήμερα με τη μορφή του τοπικισμού. Χρεώνετε ό,τι κακό σας συμβαίνει στη διπλανή πόλη, πάτε να αρπάξετε όποιο «καλό» έργο πάει να γίνει δίπλα και προσπαθείτε να μεταφέρετε σ’ εκείνη το «κακό». Επίσης την παλικαριά δεν την εννοείτε πάντα με το σωστό τρόπο. Ήρωες θεωρούνταν και κείνη την περίοδο όποιοι πρωτοστατούσαν στο ξεθεμέλιωμα μιας διπλανής πόλης. Καταλαβαίνεις που το πάω, δεν λέω περισσότερα. Προεκτείνοντας τη σκέψη μου θα μπορούσα να μιλήσω με ανάλογο τρόπο για τον εθνικισμό.

 

Ας πω τώρα και ένα καλό που ξεχνάτε, ενώ μιλάτε πολύ για την ένδοξή σας νεότερη Ιστορία.  Ξεχνάτε την κρητική Αναγέννηση, ιδίως την περίοδο από το 1550 έως την κατάληψη του Χάνδακα το 1669, το νεότερο χρυσού αιώνα του Ελλαδικού χώρου, του κρητικού πιο συγκεκριμένα.  Είχατε την τύχη τότε που η Δυτική Αναγέννηση βίωνε οδυνηρές στιγμές από την Εκκλησία, θυμήσου τη νύχτα του Αγίου Βαρθολομαίου, στις 24 Αυγούστου του 1572, τότε που έγινε η τρομερή σφαγή των Ουγενότων από τους Καθολικούς στο Παρίσι ή τότε που η Ιερά Εξέταση κρεμούσε ανάποδα κι έριχνε στην πυρά, στην κεντρική αγορά της Ρώμης, στην Campo de’ Fiori, τον Τζορντάνο Μπρούνο,  ήταν 17 Φεβρουαρίου του 1600, τότε λοιπόν, τα δυο επιφανέστερα τέκνα της Κρητικής Αναγέννησης, ο Κορνάρος σε περιβάλλον περίπου ανεξιθρησκείας συνέγραφε εδώ τον Ερωτόκριτο, ενώ ο Θεοτοκόπουλος επιβάλλονταν με την ιδιαιτερότητα που χρωστήρα του στο Τολέδο, στην άλλη άκρη της Μεσογείου. Όσο κι αν σου φαίνεται παράξενο η επικαιροποίηση της Κρητικής Αναγέννησης μπορεί να δίνει κλειδιά για τη λύση των σημερινών προβλημάτων.

 

Το άλλο που θέλω να σου πω πριν περάσουμε στα τωρινά αφορά τους Ετεόκρητες. Λέτε κάποιοι πως εσείς στη Ανατολική Κρήτη είστε οι αληθινοί κρητικοί, αυτό σημαίνει η λέξη, πως σας έσπρωξαν εδώ τα δωρικά φύλα που πέρασαν από την Πελοπόννησο στη Δυτική Κρήτη. Το εξηγείτε φυλετικά, πιο μελαχρινοί, πιο κοντοί εσείς, πιο ψηλοί και πιο ξανθοί στα δυτικά, άλλοι χοροί εκεί, άλλα τραγούδια, τα ριζίτικά που προκαλούν το Χάρο, άλλοι χοροί εδώ, άλλες κοντυλιές, άλλα τραγούδια, οι μαντινιάδες, παιγνιώδεις και ερωτικές κι άλλα τα έθιμα, πιο ήπια. ‘Ε λοιπόν σου λέω πως αυτή η εξήγηση δεν στέκει, έγιναν από τότε τόσες επιμιξίες που δεν μπορείς να διανοηθείς, Ρωμαίοι, Σαρακηνοί, Βενετοί, Αρμένιοι, Οθωμανοί, Αιγύπτιοι, Ευρωπαίοι, Ασιάτες. Αυτό που δίνει σε τελευταία ανάλυση την καθοριστική μορφή σε ένα πολιτισμό, στη νοοτροπία, στην καθημερινότητα και στην τέχνη των ανθρώπων  είναι η γεωγραφία ενός τόπου. Το κλίμα, το ήπιο ή άγριο ανάγλυφο, τα βουνά, η γειτνίαση με τη θάλασσα και με άλλους τόπους. Αυτά που ψάχνεις στο αίμα και στη ράτσα να τα ψάξεις στην ανθρωπογεωγραφία, να σκεφτείς πως οι διαφορές των κατοίκων της επαρχίας Σητείας οφείλονται κυρίως στο ότι ζουν σ’ ένα νησί μες στο νησί, όπου από κάθε σημείο σχεδόν βλέπεις τη θάλασσα. Μην αναζητάς λοιπόν καθαρές ράτσες και δες πως το περιβάλλον σμιλεύει τις ζωές των ανθρώπων. Κι αν η κατοίκηση των Μινωιτών ήταν πυκνότερη ανατολικά αιτία είναι πάλι η γεωγραφία, ανατολικά ο τόπος είναι πιο φιλικός. Η γεωγραφία επίσης έπαιξε ρόλο στις εμπορικές ανταλλαγές που γίνονταν τότε κυρίως με την προηγμένη νοτιοανατολική Μεσόγειο και λιγότερο με το Βορρά. Ζάκρος και Παλαίκαστρο, Κάσος, Κάρπαθος, Ρόδος, παράλια Μικρασίας και costa-costa, γιαλό-γιαλό Φοινίκη, Κύπρος, Αίγυπτος.

 

Κι εξ άλλου όλες εμείς οι παλιές ελιές που φωτογράφισε ο Τσαντάκης μπόλι σε αγριελιά είμαστε, κάτω η αγριελιά, με το πιο στέρεο ριζικό σύστημα, πάνω ήμερες ποικιλίες αποδοτικότερες. Μια χαρά χαρμάνι, ανθεκτικό και χρήσιμο κι εσείς δεν μας αγαπάτε για την καθαρότητα της ράτσας μας, το μπαστάρδεμα μας αγαπάτε. Αλλά το πιο καλό παράδειγμα είναι ο Βιτσέντζος Κορνάρος. Βενετός, κρητικός, βενετοκρητικός ή οικουμενικός άνθρωπος που τον διαμόρφωσε ως σκέψη και ως γλώσσα τούτος ο τόπος;

 

Με ρώτησες όμως πως βλέπω την εποχή μας. Βλέπω λοιπόν πολλά σύννεφα και λίγες αχτίνες.

 

Κυνηγάτε παράλογα, σισύφεια και υβριστικά την επιτυχία και οδηγείτε τον πολιτισμό σας σε κατάρρευση πριν την ώρα του.

 

Προσπερνάτε κραυγαλέες αντιφάσεις.  Βλέπετε την κλιματική αλλαγή, το λιώσιμο των πάγων, την ανύψωση της θάλασσας, σε λίγα χρόνια, όσες από μας είμαστε χαμηλά διπλά στους γιαλούς θα μας ποτίζει η αλμύρα θα ξεραθούμε κι εσείς θα πάρετε τα όρη, όπως ήδη συμβαίνει σε άλλες περιοχές του κόσμου που πλημμύρισαν. Βλέπετε τα νέα είδη που εισέβαλλαν στη Μεσόγειο, το λαγοκέφαλο, τις νέες αρρώστιες που μας απειλούν, την ξιλέλα ας πούμε που έχει ξεράνει τις αδερφές μου στο Μπάρι της Ιταλίας και τι κάνετε όταν πια ξέρετε πως η κύρια αιτία γι’ αυτά είναι ο καπιταλισμός με τον άκρατο καταναλωτισμό του;

 

Δεν λέτε τα πράγματα με το όνομά τους. Μιλάτε πονηρά μόνο για το ενεργειακό μοντέλο που πρέπει να αλλάξει. Τι πιστεύετε δηλαδή, πως αν αλλάξετε ενεργειακό ρούχο και συνεχίζετε τον ίδιο τρόπο ζωής, αν τρώτε κάθε μέρα κρέας, αν οι πλαστικές σακούλες των απορριμμάτων σας συνεχίζουν να είναι ογκωδέστερες από τις σακούλες των αγορών σας,  αν οι 7 αδερφές δεν διυλίζουν μόνο πετρέλαιο, αλλά κατασκευάζουν Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας θα σωθείτε; Δεν είμαι κατά της επιστήμης, ούτε κατά της τεχνολογίας, ούτε βέβαια κατά των ήπιων μορφών ενέργειας, και μ’ αυτές μπορώ να συνυπάρξω μια χαρά, όπως συνυπήρξαμε παλιά με τους ανεμόμυλους. Δεν αντέχω όμως την υποκρισία που φτιασιδώνετε ως αλήθεια με σαθρά επιχειρήματα. Δεν αντέχω να βλέπω να φυτεύετε ανεμογεννήτριες και φωτοβολταϊκά παντού και την ίδια στιγμή να πετάτε την σκούφια σας για να εξορύξετε κι άλλο λιγνίτη και για να ναρκοθετήσετε τη Μεσόγειο με εξέδρες εξόρυξης πετρελαίου και φυσικού αερίου, όταν γνωρίζετε πως έχουν την κύρια ευθύνη για την κλιματική αλλαγή. Τωρα βαλθήκατε να τρυπήσετε και την Ήπειρο. Με ενοχλεί ο ντόρος που γίνεται για τις ΑΠΕ συγκριτικά με τα ελάχιστα που γίνονται για την καθαρότερη μορφή ενέργειας, που είναι η ενέργεια που δεν καταναλώσαμε, η εξοικονομημένη ενέργεια.

 

Οι πλούσιες χώρες του Βορρά τα έχουν καταφέρει πολύ καλύτερα. Η Φινλανδία για να ζεσταθεί συμβάλει λιγότερο από σας στο φαινόμενο του θερμοκηπίου. Συμπεριφέρεστε ως φτωχοί και σπάταλοι παρά την πολυετή κρίση που διέρχεστε. Δυσκολεύομαι να σας καταλάβω, έξυπνοι άνθρωποι κι όμως αδιόρθωτοι.

 

Ας περιοριστώ όμως στα δικά μου. Φυτεύετε νέες ελιές σαν στρατιωτάκια και θυμάμαι τον Ελύτη, «όπου ακούς τάξη ανθρώπινο κρέας μυρίζει», δεν ακολουθείτε το ανάγλυφο, τις ισοϋψείς. Έτσι σπαταλάτε ακόμα περισσότερο νερό στο πότισμα που και σ’ αυτό καλή διαχείριση δεν κάνετε. Μου έχετε στερήσει και την παρέα μου με τα άλλα δέντρα, ο περιορισμός της βιοποικιλότητας με κάνει πιο ευάλωτη στις αρρώστιες. Οι παλιοί κάτι ήξεραν που στις άκρες των χωραφιών άφηναν την άγρια φυσική βλάστηση. Με ψεκάζετε φάρμακα, περισσότερα και δυνατότερα φάρμακα και το μόνο που καταφέρνετε είναι να δυναμώνετε τους εχθρούς μου, να μειώνετε την παραγωγή σας, να ρίχνετε την ποιότητα, να δηλητηριάζετε το φαγητό σας. Σε τρεις τέσσερις δεκαετίες φέρατε τα πάνω κάτω, η περίφημη για την υγεία και την μακροζωία κρητική διατροφή έδωσε τη θέση της στην παχυσαρκία και στους καρκίνους.

 

Ελιά θα με τρελάνεις, μη μου πεις πως έχεις άποψη και για το αεροδρόμιο στο κοντινό Καστέλι.

 

Φυρή-φυρή το πας να με βγάλεις στο κλαρί, να με κάνεις πολιτικό, στην Ιταλία με κάνατε συνασπισμό κομμάτων, αλλά κι εσείς τους μιμηθήκατε, κανένας τους όμως δεν μακροημέρευσε. Νομίζετε πως δίνοντας ένα όνομα θα παίρνατε και τη χάρη, αμ δε. Δεν είμαι εγώ γι’ αυτά,

 

Πάντως μια και με ρωτάς θα σου την πω τη γνώμη μου,  πως να σου χαλάσω χατίρι μετά απ’ αυτό το άλμπουμ του Τσαντάκη που μου χαρίσατε. Τόσοι αιώνες περάσανε και δεν με είχα δει πως είμαι, είδα και τις άλλες συνομήλικες μου, κάποιες δεν υπάρχουν πια, δεν έφυγαν από γερατειά, από μπουλντόζες έφυγαν, σκιάχτηκα κι εγώ λίγο, να πω την αλήθεια. Όμως δεν θέλω να νομίζεις πως ό,τι λέω στο λέω μόνο για το τομάρι μου, για τον κορμό μου δηλαδή, επειδή σχεδιάζετε να εξολοθρέψετε χιλιάδες, διακόσιες χιλιάδες λένε, από μας στο Καστέλι και δεν είμαστε μόνο οι ελιές. Εσείς θα μιλάγατε για γενοκτονία, αλλά για μια τέτοια ελαιοκτονία δεν ιδρώνει τ’ αυτί σας.

 

Πέτρα κάνω τον κορμό μου και σου λέω τη γνώμη μου ψυχρά, σα συμβουλή πάρ’ την. Αντί να πιθηκίζετε μόδες περασμένες, αντί να  «φαραωνίζετε» με σπάταλη απορροφητικότητα, μάθετε επιτέλους να φιλοκαλείτε μετ’ ευτέλειας, όπως το ‘κάναν οι Μινωίτες και οι αρχαίοι Έλληνες. Μη γυρεύετε έργα θεϊκά, που κάνουν θαύματα, τέτοια δεν υπάρχουν. Το θαύμα θα γίνει αν μπορέσετε να σκεφτείτε έξυπνα, να σχεδιάσετε οικονομικά, χρήσιμα έργα για σας και για τους επισκέπτες σας.

 

Απ’ όσο ξέρω κάθε χρόνο έρχονται περισσότεροι τουρίστες, δεν τους εμπόδισαν τα αεροδρόμια. Δεν λέω, να τους διευκολύνετε, όμως εσείς δεν προλάβατε να εγκαινιάσετε το μεγαλύτερο αεροδρόμιο της Κρήτης στη Σητεία, το οποίο βέβαια υπολειτουργεί γιατί δεν συνδέεται με τους ανάλογους δρόμους, δες πχ το Χαμέζι της Άρτας, τη γέφυρα του Χαμεζίου δηλαδή, και συζητάτε να το κλείσετε, για να φτιάξετε άλλο μεγαλύτερο αεροδρόμιο στο Καστέλι. Εγώ στη θέση σας θα έδινα προτεραιότητα στη ορθολογική διαχείριση των συγκοινωνιών της Κρήτης θεωρούμενων ως δίκτυο, αεροδρόμια, λιμάνια, δρόμοι, βελτιώνοντας την ασφάλεια και εξομαλύνοντας τις ανισότητες στις ταχύτητες και θα αντιμετώπιζα το μεγάλο πράγματι πρόβλημα του θορύβου στην Αλικαρνασσό με μικρότερες παρεμβάσεις διοχετεύοντας άμεσα τις νυκτερινές πτήσεις στα άλλα αεροδρόμια. Κι όλα αυτά ενταγμένα στο όνειρό μου, να ξαναγίνει η Κρήτη το περβόλι της ανθρωπιάς και της καλής ζωής. Και το “καλή”, να το θυμάσαι αυτό, δεν ταυτίζεται με την πλούσια ζωή. Γενικότερα η συντήρηση και η ορθολογική διαχείριση είναι προοδευτική υπόθεση γιατί εξοικονομεί πόρους. Συντήρηση και προοδευτικότητα στις μέρες μας μπορεί να μην είναι πια αντίθετες έννοιες. Κάτι τέτοιο προσπαθήσατε να πείτε με την αειφορία και μπερδευτήκατε.

 

Δεν ξέρω αν σου απάντησα, αλλά έχουν δει τα μάτια μου πολλά, πολλές αλλαγές.  Σκέψου, το μεγαλύτερο λιμάνι επί Ρωμαίων ήταν η Ιεράπετρα στο Νότο, τότε που το Κουφονήσι είχε θέατρο 1000 θέσεων.

 

Εγώ, όπως θα ‘χεις καταλάβει, δίνω βάρος στην συνολική ποιότητα ζωής που σχετίζεται περισσότερο με νοοτροπίες και καθημερινές συνήθειες παρά με έργα.

Τι να κάνουμε;

 

Ελιά, έλεος, φτάνει, σε τίποτα πια δεν συμφωνείς, φταίω κι εγώ που σε ρωτάω, μα πες μου επιτέλους και για τις αχτίδες, μίλα μου γι’ αυτές, πες μου τι πρέπει να κάνουμε.

 

Δεν μ’ αρέσουν οι άνθρωποι που λειτουργούν με πρέπει, μ’ αρέσουν όσοι κάνουν το σωστό επειδή το πιστεύουν.  Δεν είμαι πολιτικός καθοδηγητής, ούτε δασκάλα σε κατηχητικό να σας μοιράζω καθήκοντα και πρέπει. Θα σου πω συνοπτικά τη γνώμη μου για τις αιτίες, θα σου πω που βλέπω τις λιγοστές ελπίδες, τις αχτίδες που ζητάς, μα κυρίως θα σου πω τι διατίθεμαι να κάνω εγώ για να αλλάξει αυτή η κατάσταση που πάει να μας αφανίσει, κι εσάς κι εμάς, κι αν θέλεις βοηθάς.

 

Σου μίλησα πριν για το πρόβλημα του καπιταλισμού, δεν σου είπα όμως πως το πρόβλημα αυτό δεν έχει έδρα τη Wall Street, αλλά το μυαλό σας. Αναφέρομαι στις ιδεολογικές μηχανές που έχει εγκαταστήσει στο κεφάλι σας και είναι απείρως πιο ισχυρές από τις πραγματικές. Σας εμφύτευσε δυο καρκινικές έννοιες στο κεφάλι, την ανάπτυξη και τον ανταγωνισμό και λέγε - λέγε, σας έπεισε πως η οικονομική επιτυχία εξαργυρωνόμενη καταναλωτικά  θα σας οδηγήσει  στην ευτυχία. Σκέψου τώρα λογικά άνθρωπέ μου, αν μπορεί να υπάρξει αέναη ανάπτυξη - μεγέθυνση σε ένα πεπερασμένο πλανήτη και σκέψου σε πιο πηγάδι δυστυχίας μπορεί να σας οδηγήσει ο άκρατος ανταγωνισμός, σκέψου τη συμπίεση των μισθών, σκέψου την αύξηση των ωρών καταπιεστικής δουλειάς, τον περιορισμό του ελευθέρου χρόνου.

 

Τέσσερις νύξεις μόνο θα κάνω πριν σου πω την πρότασή μου.

 

•Πᾶ­σά τε ἐ­πι­στή­μη χω­ρι­ζο­μέ­νη δι­και­ο­σύ­νης καὶ τῆς ἄλ­λης ἀ­ρε­τῆς πα­νουρ­γί­α, οὐ σο­φί­α φαί­νε­ται" έλεγε ο Πλάτων

 

•Ο Κορνάρος πάλι της Κρητικής Αναγέννησης ξεκινούσε τον Ερωτόκριτο με του «κύκλου τα γυρίσματα» κι όχι με της «ανάπτυξης τα μακρέματα».

 

•Ο Σεφέρης κι ο Ελύτης δεν πήραν το Νόμπελ αντιγράφοντας δυτικά πρότυπα. 

 

•Κι οι Doors τραγουδούσαν “they have the guns but we have the numbers”.  Δεν χρειάζονται όπλα, έχετε τους αριθμούς και με τις δυνατότητες της νέας τεχνολογίας μπορείτε να επιβάλλετε ένα κόκκινο-πράσινο iso σε προϊόντα και υπηρεσίες ώστε, να ψωνίζετε ψηφίζοντας για καλύτερο περιβάλλον και καλύτερες συνθήκες εργασίας.

 

Να η αχτίδα της νέας τεχνολογίας. Για πρώτη φορά στην Ιστορία μπορείτε να χειραφετηθείτε από τη χειραγώγηση κομμάτων, ιδεολογιών, θρησκειών. Αν ο προηγούμενος αιώνας ήταν ο αιώνας της μαζικής παραγωγής, τούτος ο αιώνας φαίνεται πως θα ‘ναι ο αιώνας της εξατομικευμένης παραγωγής σε όλους τους τομείς, στο ρούχο, στο φάρμακο, στον τουρισμό... Αν η βιομηχανική επανάσταση επιβάλλονταν με έργα όγκου που όμως φθείρονταν με το χρόνο η νέα τεχνολογία επιβάλλεται με μικρά ή άυλα πράγματα που γίνονται πιο έξυπνα με τη χρήση, ατομική ή συλλογική.  Σκέψου το smartphone σου ή το ψαχτήρι της Google

 

Σου λέω λοιπόν πωςόσο κι αν σου φαίνομαι γριά, μου πάει η νέα τεχνολογία, γιατί δεν είναι ζημιάρα οπως ήταν η βιομηχανική, αλλά και γιατί η χρήση και ο χρόνος μας πλουτίζει.

 

Σου προτείνω να συνεργαστούμε για να γίνει η Κρήτη προνομιακός τόπος όπου ο σύγχρονος άνθρωπος θα απεξαρτήσει την ευτυχία από την κατανάλωση.

 

Ας κάνουμε το βιβλίο του Μανόλη οδηγό ενός διαφορετικού παραδείγματος ζωής. Βάλτε  στους κορμούς μας από ένα ηλεκτρονικό τσιπάκι, σε όλες τις ελιές του βιβλίου, από τις ελιές του Θέρισσου ως τις ελιές της Ζάκρου, ένα τσιπάκι που όταν πλησιάζει άνθρωπος θα ενεργοποιείται μια εφαρμογή στο κινητό του να του λέει την Ιστορία της κάθε ελιάς, του κάθε τόπου, από την εποχή που δεν υπήρχαν μήτε άνθρωποι, μήτε ελιές ως τις μέρες μας. Κάθε ελιά θα αποκαλύπτει τον πλούτο αυτής της γεωλογικής, οικολογικής και πολιτισμικής κιβωτού που είναι η Κρήτη. Θα καλούμε τον περαστικό να μας αγκαλιάσει, να αφουγκραστεί τους χυμούς που ανεβαίνουν. Η αξία μιας τέτοιας επαφής θα αξίζει περισσότερο από κάθε ματαιόδοξη χειραψία, από κάθε αυτόγραφο. Θα του ζητούμε να ατενίσει θέες, σε βουνά, σε ρυάκια, σε παραλίες, σε χωριά και πόλεις. Και νύχτα να περάσουν παραπονεμένους δεν θα τους αφήσουμε. Θα τους δείχνουμε τον ουρανό, θα τους μαθαίνουμε μυθολογία με τα ονόματα των αστεριών και θα τους εξηγούμε πως τα άστρα ήταν τα GPS μιας άλλης εποχής.

 

 

 

Όμως δεν θα λέμε μόνο, θα ακούμε κιόλας, θα διορθωνόμαστε, θα βελτιωνόμαστε. Οι νέες γνώσεις που συλλογικά πετυχείνετε οι άνθρωποι βοηθούν το φακό της Ιστορίας να δει πιο καθαρά και πιο μακριά. Που ξέρεις μια μέρα ίσως εσείς να με μαθαίνετε Ιστορία.

 

Θα είμαστε ανοικτοί λοιπόν, θα επιζητούμε κριτικές παρατηρήσεις, αξιολόγηση, αναρτήσεις, είτε είτε με πεζά, είτε με ποιητικά κείμενα που θα εμπνεύσουμε στους επισκέπτες μας, όπως αυτά τα υπέροχα πεζά και οι στίχοι που με συντροφεύουν στο βιβλίο του Μανόλη.

 

 

 

Δεν θα ‘ναι μια υπέροχη διαδρομή άνθρωπε;

 

Τι λες; Είσαι;

 

 

 

 

 

Αγαπητοί φίλοι το βιβλίο του Μανόλη Τσαντάκη, όπως θα καταλάβατε ήταν για μένα πηγή απόλαυσης και έμπνευσης.

 

Δεν είμαι βέβαιος ότι η κουβέντα μας με την υπεραιωνόβια ελιά σας άρεσε. Αν όχι δεν φταίει εκείνη, φταίω εγώ που χάθηκα στη μετάφραση των λόγων της, που δεν πέτυχα να την μεταφράσω με τον μοναδικό τρόπο που το έκανε η Βίκυ Χατζοπούλου στα αγγλικά εξασφαλίζοντας στο βιβλίο πολύτιμο εισιτήριο για κάθε γωνιά του κόσμου.

 

Για ένα είμαι όμως σίγουρος,  πως οι συζητήσεις που θα ξεκινήσει ο καθένας με τις ελιές του βιβλίου ξεφυλλίζοντας τις σελίδες του θα ευφράνουν την ψυχή του.

 

Ας τελειώσω με μια φράση του Καζαντζάκη που βρίσκω να ταιριάζει.

 

“Μια αστραπή η ζωή μας, μα προλαβαίνουμε”.