Εδώ το μονοπάτι είναι ελαφρώς ανηφορικό, αλλά σε καλή κατάσταση, και η διαδρομή πολύ ενδιαφέρουσα. Είμαστε στην καρδιά ενός καταπράσινου δάσους από πανύψηλα έλατα. Σε λίγο φτάνουμε στο ορειβατικό καταφύγιο.
-Ναι αλλά περπατάμε τουλάχιστον 3 ώρες και καλά είναι να ξεκουραστούμε στο καταφύγιο πριν την τελική ανάβαση προς την κορυφή. Έχει και απότομα βραχώδη ανεβάσματα.
-Δίκιο έχεις. Ας κάνουμε ένα διάλειμμα λοιπόν.
Στο καταφύγιο:
ορειβατικά καταφύγια έχουν σημαντικό και πολυδιάστατο ρόλο στην υποστήριξη της ήπιας ανάπτυξης μιας ορεινής περιοχής.
-Φυσικά και έχουν! Για εμάς πάντως, τώρα είναι ώρα για καφέ, ανάπαυση, και συζήτηση. Έχουμε συλλέξει πάρα πολλά στοιχεία και καλά είναι να τα συνθέσουμε και αξιολογήσουμε αναφορικά με τα δεδομένα που περιγράφουν την σημερινή απεικόνιση της λεγόμενης «πράσινης μετάβασης».
-Προτείνω να αρχίσουμε από τον στόχο της πράσινης μετάβασης.
Ο στόχος της πράσινης μετάβασης
-Ωραία λοιπόν! Ο διακηρυγμένος στόχος των Ηνωμένων Εθνών (UN) που προωθείται παγκοσμίως, είναι να πετύχουμε το «Καθαρό μηδέν» (Net-zero)! [1]
-Τι σημαίνει καθαρό μηδέν;
-Καλό ερώτημα. Ας ξεκινήσουμε με ορισμούς. Τα αέρια που παγιδεύουν θερμότητα στην ατμόσφαιρα ονομάζονται αέρια του θερμοκηπίου (GHGs). [2] H σύνθεση των GHGs περιλαμβάνει συγκεκριμένα αέρια, με το διοξείδιο του άνθρακα (CO2) να αποτελεί το κυρίαρχο συστατικό των GHGs. Για παράδειγμα, οι εκπομπές των GHGs που είχαν καταγραφεί το 2022 στις ΗΠΑ (CO2: 79.7%, μεθάνιο (CH4): 11.1% , υποξείδιο του αζώτου (N2O): 6.1%, φθοριούχα αέρια 3.1%), ισοδυναμούσαν με εκπομπές 6.34 δισεκατομμυρίων μετρικών τόνων (mt) CO₂e (ισοδύναμου CO₂). [2]
-Και ποια είναι η προέλευση των GHGs;
-Το CO2 εκλύεται στην ατμόσφαιρα κυρίως από την καύση ορυκτών καυσίμων (άνθρακας, φυσικό αέριο, προϊόντα πετρελαίου), στερεών αποβλήτων, δέντρων και άλλων βιολογικών υλικών, καθώς και μέσω βιομηχανικών χημικών αντιδράσεων (π.χ. παραγωγή τσιμέντου). Παράλληλα, CO2 απομακρύνεται από την ατμόσφαιρα μέσω του βιογεωχημικού κύκλου του άνθρακα. Το CH4 εκλύεται στην ατμόσφαιρα κατά την παραγωγή και μεταφορά άνθρακα, φυσικού αερίου και πετρελαίου, από αναερόβια βιοδιάσπαση οργανικών υλικών στη φύση και αποβλήτων σε χώρους υγειονομικής ταφής, την κτηνοτροφία, κ.α. Το N2O εκλύεται κατά τη διάρκεια γεωργικών, και βιομηχανικών δραστηριοτήτων. καύση ορυκτών καυσίμων και στερεών αποβλήτων καθώς και κατά την επεξεργασία λυμάτων [2]
-Τι είναι ο βιογεωχημικός κύκλος του άνθρακα;
-Θα στο εξηγήσω αργότερα.
-Μάλιστα! Αλλά δεν μου είπες για το «καθαρό μηδέν»!
-Ο στόχος «καθαρό μηδέν» είχε τεθεί στη συμφωνία του Παρισιού και αναφέρεται σε μια κατάσταση στην οποία τα GHGs που εισέρχονται στην ατμόσφαιρα, ιδιαίτερα το CO2, εξισορροπούνται με την απομάκρυνση τους από την ατμόσφαιρα. [3] Η εξισορρόπηση για το CO2 αντιπροσωπεύει την κατάσταση στην οποία σταματά η υπερθέρμανση του πλανήτη. Το όριο της υπερθέρμανσης έχει τεθεί στη μέση θερμοκρασία του πλανήτη, να μην ξεπερνά τους 1.5°C σε σχέση με την προβιομηχανική εποχή. [1]
-Η αύξηση όμως έχει ήδη φτάσει στους 1.2°C. Πως έχουν ορισθεί αυτά τα όρια;
-Σύμφωνα με το πανεπιστήμιο της Οξφόρδης [3], είναι διεθνής «επιστημονική συναίνεση» ότι, «προκειμένου να αποφευχθούν οι χειρότερες κλιματικές ζημιές, οι παγκόσμιες καθαρές ανθρωπογενείς εκπομπές CO2 πρέπει να μειωθούν κατά περίπου 45% σε σχέση με τα επίπεδα του 2010 έως το 2030, φθάνοντας στο καθαρό μηδέν γύρω στο 2050. Η υπερθέρμανση του πλανήτη είναι ανάλογη με τις σωρευτικές εκπομπές CO2, πράγμα που σημαίνει ότι ο πλανήτης θα συνεχίσει να θερμαίνεται για όσο διάστημα οι παγκόσμιες εκπομπές παραμένουν μεγαλύτερες του μηδενός. Αυτό σημαίνει ότι οι κλιματικές ζημιές, που προκαλούνται από την υπερθέρμανση του πλανήτη, θα συνεχίσουν να κλιμακώνονται για όσο διάστημα συνεχίζονται οι εκπομπές».
-Πιστεύεις ότι είναι δυνατόν να επιτευχθεί αυτός ο στόχος; Ξέρουμε που βρισκόμαστε σήμερα σε σχέση με τον στόχο «καθαρό μηδέν»;
Συγκέντρωση CO2 στην ατμόσφαιρα - ο κύκλος του άνθρακα
-Για να αντιληφθείς τι συμβαίνει σήμερα σχετικά με τον στόχο, θα πρέπει να θυμηθείς τον κύκλο του άνθρακα από το μάθημα της Βιολογίας Λυκείου. Τον θυμάσαι;
-Κάτι θυμάμαι αλλά αρκετά θολά πλέον…
-Ας κάνουμε μια συνοπτική επανάληψη τότε. «Τα οικοσυστήματα τροφοδοτούνται συνεχώς με ενέργεια από τον ήλιο. Η ενέργεια που δεσμεύεται από τους παραγωγούς, αφού μετατραπεί σε χημική, «ρέει» μονόδρομα, μέσω των τροφικών αλυσίδων, στα διάφορα επίπεδα καταναλωτών και στους αποικοδομητές. Αντίθετα όμως με την ενέργεια, η ύλη που υπάρχει διαθέσιμη στη βιόσφαιρα είναι περιορισμένη. Για το λόγο αυτό τα χημικά στοιχεία (C, H, O, N, S, P κ.ά.) που είναι απαραίτητα για τη σύνθεση των χημικών ενώσεων, από τις οποίες εξαρτώνται οι δομές και οι λειτουργίες των οργανισμών, πρέπει να κυκλοφορούν, ώστε να γίνονται εκ νέου διαθέσιμα. Οι επαναλαμβανόμενες κυκλικές πορείες των χημικών στοιχείων στα οικοσυστήματα χαρακτηρίζονται ως βιογεωχημικοί κύκλοι, διότι διεκπεραιώνονται με τη συμμετοχή βιολογικών, γεωλογικών και χημικών διαδικασιών». [4]
-Ποιοι είναι οι παραγωγοί και ποιοι οι καταναλωτές;;
-Παραγωγοί στην τροφική αλυσίδα είναι οι αυτότροφοι φωτότροφοι οργανισμοί, τα φυτά στο χώμα και τα φύκια και οργανισμοί του φυτοπλαγκτού στο νερό. Οι περισσότεροι χερσαίοι αυτότροφοι οργανισμοί (π.χ., φυτά) απορροφούν το CO2 απευθείας από την ατμόσφαιρα, ενώ οι θαλάσσιοι αυτότροφοι (π.χ., φυτοπλαγκτόν) το αποκτούν σε διαλυμένη μορφή (ανθρακικό οξύ, H2CO3−). Οι αυτότροφοι οργανισμοί κατασκευάζουν οργανικές ενώσεις άνθρακα (π.χ. γλυκόζη) καταναλώνοντας άνθρακα (από το CO2 της ατμόσφαιρας) και παράγοντας οξυγόνο μέσω της φωτοσύνθεσης. Οι αυτότροφοι οργανισμοί καταναλώνουν μέσω της κυτταρικής αναπνοής ένα μέρος των οργανικών ουσιών που παράγουν για να εξασφαλίσουν την ενέργεια που χρειάζονται για την επιβίωσή τους, αποβαλόντας το αντίστοιχο ποσοστό CO2 που είχαν δεσμεύσει. Οι ετερότροφοι οργανισμοί αποκτούν τις υψηλής ενέργειας ενώσεις άνθρακα από τα αυτότροφα διασπώντας τες με την αναπνοή, και παράγοντας CO2. Για τον σκοπό αυτό χρειάζονται και οξυγόνο που λαμβάνουν από την ατμόσφαιρα ή διαλυμένο στο νερό, το οποίο παράγουν οι αυτότροφοι. Επομένως ο κύκλος του άνθρακα αποτελεί μια συνεχή ανταλλαγή οξυγόνου και CO2 μέσω της ατμόσφαιρας και του νερού μεταξύ των αυτότροφων (που χρειάζονται τον άνθρακα) και των ετερότροφων (που χρειάζονται το οξυγόνο).
-Και το απόθεμα CO2 που δεσμεύεται μέσω της φωτοσύνθεσης αλλά δεν καταναλώνεται;
-Διαβάζω: «Το υπόλοιπο απόθεμα της οργανικής ύλης των παραγωγών καταλήγει ως νεκρή οργανική ύλη (φύλλα, καρποί, κλαδιά κ.ά.) στο έδαφος και γίνεται τροφή για τους αποικοδομητές (π.χ. βακτήρια και μύκητες) μαζί με τη νεκρή οργανική ύλη ζωικής προέλευσης (σώματα νεκρών οργανισμών, απεκκρίσεις, περιττώματα κ.ά.). Και στην περίπτωση των καταναλωτών και στην περίπτωση των αποικοδομητών η οργανική ύλη οξειδώνεται, με αποτέλεσμα αφ' ενός την απελευθέρωση ενέργειας που χρησιμοποιείται για την κάλυψη των ενεργειακών τους αναγκών και αφ' ετέρου την παραγωγή CO2 που επιστρέφει στην ατμόσφαιρα». [4]
-Οπότε μέσω της διαδικασίας της φωτοσύνθεσης των παραγωγών το CO2 δεσμεύεται και χρησιμοποιείται για την παραγωγή γλυκόζης και στη συνέχεια οργανικής ύλης. Μέσω της αναπνοής όλων των βιοτικών παραγόντων, παραγωγών, καταναλωτών, και αποικοδομητών, οξειδώνεται η οργανική ύλη και επιστρέφει τελικά στην ατμόσφαιρα και έτσι κλείνει ο κύκλος του άνθρακα. Σωστά;
-Θεωρητικά ναι.
-Γιατί, θεωρητικά; Εγώ καταλαβαίνω ότι εδώ έχουμε πραγματικές ΑΠΕ με την ηλιακή ενέργεια να αξιοποιείται απ’ ευθείας στα οικοσυστήματα όπου δεσμεύεται μέρος του CO2 για παραγωγή οργανικών ενώσεων που είναι και η βάση της ζωής.
-Σωστά κατάλαβες. Αλλά για να καταλάβεις πως ο κύκλος του άνθρακα επηρεάζει τον στόχο «καθαρό μηδέν» θα πρέπει να δούμε τι συμβαίνει με το CO2 στην ατμόσφαιρα.
-Πολύ θα ήθελα να το μάθω!
-Ας δούμε τα δεδομένα που μας προσφέρει η NASA on-line μέσω μετρήσεων σε πραγματικό χρόνο. [5] Δες την καμπύλη των μετρήσεων. Η τελευταία μέτρηση αφορά τον Ιανουάριο 2025 και καταγράφει την συγκέντρωση CO2 στην μέση τροπόσφαιρα (8-12 km από την επιφάνεια της γης), στα 427 parts per million (ppm) (από 365 ppm το 2002) (ppm = μέρη στο εκατομμύριο = αριθμός μορίων CO2 ανά εκατομμύριο μόρια ξηρού αέρα).
Σχήμα 1. Εξέλιξη συγκεντρώσεων μετρούμενου CO2 στην ατμόσφαιρα (ppm) [5]-Εδώ βλέπουμε την εξέλιξη των επιπέδων συγκέντρωσης του ατμοσφαιρικού CO2 στην τροπόσφαιρα από το 1960 μέχρι σήμερα;
-Σωστά!
-Και γιατί έχει αυτή την πριονωτή μορφή;
-Αυτό είναι ένα καλό ερώτημα! Αν και η ετήσια μέση συγκέντρωση CO2 στην ατμόσφαιρα αυξάνεται όπως βλέπεις κάθε χρόνο λόγω των αυξανόμενων εκπομπών CO2, υπάρχει επίσης ένας βραχυπρόθεσμος κύκλος σε ετήσια βάση που προκαλείται από εποχιακούς κύκλους φωτοσύνθεσης σε μαζική κλίμακα και την ανταλλαγή άνθρακα μεταξύ αυτότροφων και ετερότροφων οργανισμών. Στο βόρειο ημισφαίριο, η νέα βλάστηση στο τέλος της άνοιξης και το καλοκαίρι συνοδεύεται από έντονη φωτοσυνθετική δραστηριότητα η οποία απορροφά σημαντικές ποσότητες CO2, γι’ αυτό βλέπεις την ετήσια πτωτική τάση της συγκέντρωσης CO2 στην ατμόσφαιρα. Το φθινόπωρο και στη διάρκεια του χειμώνα, στο βόρειο ημισφαίριο η δραστηριότητα φωτοσύνθεσης παύει (φυλλοβόλα) ή μειώνεται. Εκείνη την περίοδο η παραγωγή CO2 μέσω της αναπνοής από όλα τα έμβια όντα είναι ισχυρότερη της απορρόφησης CO2 από την φωτοσύνθεση. CO2 απελευθερώνεται επίσης νωρίς την άνοιξη καθώς τα εδάφη αρχίζουν να θερμαίνονται και επιταχύνεται η αποσύνθεση οργανικής ύλης (10% του ατμοσφαιρικού CO2). [5,6]
-Στο νότιο ημισφαίριο;
-Μια παρόμοια αλλά λιγότερο έντονη διαδικασία επαναλαμβάνεται στο νότιο ημισφαίριο σε αντίθετες εποχές. Με δεδομένο όμως ότι υπάρχει πολύ περισσότερη γη και βλάστηση στο βόρειο ημισφαίριο από ό,τι στο νότιο, ο καθαρός παγκόσμιος εποχιακός κύκλος ακολουθεί περισσότερο το βόρειο πρότυπο [6]. Οι ποσότητες CO2 που απορροφώνται εξισορροπούνται θεωρητικά από τις εκλυόμενες ποσότητες CO2 και έτσι κλείνει ο ετήσιος βιολογικός κύκλος του άνθρακα χωρίς να επηρεάζει την μέση συγκέντρωση CO2 της ατμόσφαιρας.
-Πάλι «θεωρητικά»;
-Ναι, γιατί πρακτικά, ο παγκόσμιος βιολογικός κύκλος του άνθρακα, δεν είναι ποτέ πλήρως ισορροπημένος. Ο άνθρακας δεν κινείται μέσα και έξω από όλα τα μέρη της βιόσφαιρας με ίσους ρυθμούς. [7]
-Εγώ παρατηρώ στο σχήμα 1, ότι, παρά την τεράστια επέκταση των Σ-ΑΠΕ τα τελευταία χρόνια, οι συγκεντρώσεις του μετρούμενου CO2 στην ατμόσφαιρα όχι μόνο δεν μειώνονται, αλλά αυξάνονται κάθε χρόνο και μάλιστα με ελαφρώς μεγαλύτερο ρυθμό. Αυτές είναι που προέρχονται από την καύση ορυκτών καυσίμων;
-Όχι ακριβώς!
-Τι εννοείς;
-Οι συγκεντρώσεις CO2 που καταγράφονται στην ατμόσφαιρα είναι περίπου οι μισές σε σχέση με τις εκπεμπόμενες ποσότητες CO2. Για παράδειγμα, οι ετήσιες εκπομπές CO2 από ορυκτά καύσιμα την περίοδο 2011-2020 θα έπρεπε να αυξήσουν τη συγκέντρωση του CO2 στην ατμόσφαιρα κατά 4.0 – 4.5 ppm όμως η αύξηση που μετρήθηκε ήταν περίπου η μισή, στην περιοχή του 2.0-2.5 ppm. [8]
-Πως γίνεται αυτό;
-Πολύ μεγάλες ποσότητες CO2 απορροφώνται από τους ωκεανούς μέσω της φωτοσύνθεσης όπως είπαμε.
-Ναι αλλά είπαμε ότι θεωρητικά κλείνει ο κύκλος του άνθρακα! Πως δικαιολογείται η επιπλέον απορρόφηση;
-Το διοξείδιο του άνθρακα της ατμόσφαιρας, διαλύεται στο θαλασσινό νερό. Βασικά, το νερό και το CO2 συνδυάζονται για να σχηματίσουν ανθρακικό οξύ (H2CO3), ένα ασθενές οξύ που διασπάται σε ιόντα υδρογόνου (H+) και διττανθρακικά ιόντα (HCO3-). Ο ωκεανός απορροφά περίπου το 30% του CO2 που εκλύεται στην ατμόσφαιρα. [9]
-Δεν το ήξερα! Ναι αλλά οι συγκεντρώσεις CO2 της ατμόσφαιρας αυξάνονται.
-Πραγματικά. Αλλά, καθώς τα επίπεδα του ατμοσφαιρικού CO2 αυξάνονται από ανθρωπογενείς αιτίες (π.χ., καύση ορυκτών καυσίμων και αλλαγές χρήσης γης), η ποσότητα CO2 που απορροφάται συνολικά από τους ωκεανούς αυξάνεται επίσης. Το μέσο pH των ωκεανών είναι τώρα βασικό (ή αλκαλικό, περίπου 8.1). Καθώς οι ωκεανοί συνεχίζουν να απορροφούν περισσότερο CO2, το pH μειώνεται και το νερό τους γίνεται πιο όξινο. Η διαδικασία αυτή έχει εκτεταμένες επιπτώσεις για τους ωκεανούς και τα θαλάσσια πλάσματα. [9]
-Για φαντάσου! Ιδέα δεν είχα!
-Γενικά εκτιμάται ότι τα ψυχρότερα μέρη των ωκεανών απορροφούν CO2 και τα θερμότερα μέρη απελευθερώνουν CO2 στην ατμόσφαιρα (αν και η διαδικασία είναι περίπλοκη και μεταβλητή στον χώρο και χρόνο). Η καθαρή ροή έχει σαν αποτέλεσμα την καθαρή απορρόφηση 2-3 Gt άνθρακα/έτος από τους ωκεανούς γενικά, ποσότητα που αντιπροσωπεύει περίπου το 25-30% του άνθρακα που προσθέτουμε στην ατμόσφαιρα με την καύση ορυκτών καυσίμων. [10] Επομένως, με τα σημερινά δεδομένα, ο κύκλος του άνθρακα για τους ωκεανούς κλείνει συνολικά με περισσότερη απορρόφηση CO2 της ατμόσφαιρας μέσω της φωτοσύνθεσης σε σχέση με το εκλυόμενο CO2 της αναπνοής….
-Και οι υπόλοιπες ποσότητες μέχρι το 50%;
-Απορροφώνται από την επιφάνεια της γης. Με την φωτοσύνθεση, ο άνθρακας που απορροφάται μέσω του CO2 αποθηκεύεται προσωρινά ή μακροχρόνια στους φυτικούς ιστούς και τους κορμούς των δένδρων. Ο άνθρακας από τους φυτικούς ιστούς καταναλώνεται (π.χ., από τα ζώα) ή καταλήγει στο έδαφος στο τέλος της ζωής των φυτών όπου αποσυντίθεται. Εκεί ένα μέρος του άνθρακα παραμένει αποθηκευμένο στο έδαφος ως Οργανική Ύλη του Εδάφους (Soil Organic matter – SOM). Το SOM είναι ένα πολύπλοκο μείγμα οργανικών και ανόργανων συστατικών που εμπεριέχει ενώσεις άνθρακα από την αποσύνθεση φυτικών και ζωικών ιστών, μικρό-οργανισμούς, άνθρακα και διάφορα μέταλλα και ιχνοστοιχεία. Ο άνθρακας του επιφανειακού εδάφους (30 cm) μπορεί να παραμείνει αποθηκευμένος στα εδάφη εάν δεν διαταραχθούν για χιλιετίες, ή να απελευθερωθεί στην ατμόσφαιρα λόγω παρεμβάσεων στην επιφάνεια του εδάφους.
-Επομένως τα εδάφη δημιουργούν μια δεξαμενή αποθήκευσης άνθρακα και θρεπτικών ουσιών στην οργανική ύλη SOM! [11] Αυτό σημαίνει ότι έχουμε σοβαρές επιπτώσεις απώλειας απορρόφησης και αποθήκευσης άνθρακα από αλλαγές χρήσεων γης!
-Ακριβώς! Εκτιμάται ότι τα εδάφη της Γης σε παγκόσμιο επίπεδο, περιέχουν περίπου 2500 Gt άνθρακα (περισσότερο από τρεις φορές την ποσότητα άνθρακα στην ατμόσφαιρα και τέσσερις φορές την ποσότητα που αποθηκεύεται σε όλα τα ζωντανά φυτά και ζώα). [12] Το μεγαλύτερο μέρος του άνθρακα του εδάφους αποθηκεύεται σε μόνιμο παγωμένο στρώμα εδάφους (permafrost) για χιλιάδες χρόνια στις περιοχές της Αρκτικής και σε τύρφη σε υγρές περιοχές όπως τα αρκτικά οικοσυστήματα. Σήμερα, τα εδάφη αφαιρούν περίπου το 25% των παγκόσμιων εκπομπών CO2 των ορυκτών καυσίμων κάθε χρόνο. Τα εδάφη σε θερμές ή ξηρές περιοχές αποθηκεύουν λιγότερο άνθρακα.
-Επομένως τα φυσικά οικοσυστήματα (χερσαία, παράκτια και θαλάσσια), καθώς και φυσικοί πόροι (όπως το έδαφος) έχουν την ικανότητα να λειτουργούν σαν “καταβόθρες άνθρακα” (carbon sinks) απορροφώντας και δεσμεύοντας περίπου τις μισές εκπομπές CO2 (άνθρακα), και άρα αφαιρώντας το από την ατμόσφαιρα.
-Ακριβώς! Στην καμπύλη των συγκεντρώσεων CO2 που καταγράφονται στην ατμόσφαιρα στο σχήμα 1, έχουμε τις συγκεντρώσεις των εκπομπών μείον τις απορροφούμενες συγκεντρώσεις από τους ωκεανούς και την επιφάνεια της γης. Δες το σχήμα 2 [8]:
Σχήμα 2. Εξέλιξη συγκεντρώσεων συνολικών εκπομπών CO2 στην ατμόσφαιρα και συγκεντρώσεων CO2 απορροφούμενων από την επιφάνια της γης και τους ωκεανούς [8]-Πιο καθαρό δεν γίνεται! Το κατάλαβα τώρα μια χαρά!
-Αναφέρεται μάλιστα ότι: «Ο άνθρακας στο έδαφος είναι μεγαλύτερος από όλο τον άνθρακα στη βιομάζα μας και την ατμόσφαιρα μαζί, οπότε ακόμη και μικρές αλλαγές σε αυτή τη δεξαμενή θα έχουν πραγματικά μεγάλες επιπτώσεις για εμάς. Εάν μπορέσουμε να καταλάβουμε πώς να διαχειριστούμε αυτό το μέγεθος της δεξαμενής άνθρακα του εδάφους, θα μπορούσε να είναι πραγματικά αποτελεσματικό». [12]
-Δηλαδή;
-Η αποθήκευση άνθρακα στα επιφανειακά εδάφη αναδεικνύεται ως μια εξαιρετική στρατηγική μετρίασης των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής. [13] Πολύ πιο αποτελεσματική και φυσική, και μία από τις οικονομικά αποδοτικότερες λύσεις για τον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής.
-Υποθέτω ότι θα πρέπει να απαγορευθούν οι εκχερσώσεις δασών, χωματουργικά έργα μεγάλης κλίμακας, υπερδόμηση, δόμηση εκτός σχεδίου, Σ-ΑΠΕ σε καλλιεργήσιμες εκτάσεις ανεξαρτήτως «γονιμότητας», βοσκοτόπους, περιοχές Natura, και δάση.
-Μπράβο! Για παράδειγμα, η σταθερή μετατροπή των λειμώνων και των δασικών εκτάσεων σε καλλιεργήσιμες εκτάσεις και βοσκότοπους τους τελευταίους αιώνες έχει οδηγήσει σε ιστορικές απώλειες άνθρακα του εδάφους παγκοσμίως.
-Θα χρειαστεί νομίζω η δημιουργία ισχυρών μηχανισμών για την παρακολούθηση, την αναφορά και την επαλήθευση των μεταβολών των αποθεμάτων SOC σε παγκόσμια κλίμακα. [14]
-Ακριβώς! Αυτό που προτείνουν είναι ο συνδυασμός μείωσης των εκπομπών GHGs και αύξησης της απορρόφησης CO2 (Carbon Dioxide Removal, CDR) μέσω κυρίως της φωτοσύνθεσης και παγίδευσης (sequestration) /αποθήκευσης άνθρακα στο έδαφος. [3,15] Σήμερα το 99.9% του CDR επιτυγχάνεται με κλασσικές μεθόδους (όπως η αναδάσωση (2 Gt CO2/έτος) και το 0.1% (0.002 Gt CO2/έτος) προέρχεται από νέες μεθόδους όπως ο βιοάνθρακας, η βιοενέργεια με δέσμευση και αποθήκευση άνθρακα (BECCS) και η άμεση δέσμευση αέρα με δέσμευση και αποθήκευση άνθρακα (DACCS). Εκτιμάται ότι θα χρειαστούν 1300 φορές περισσότερη απορρόφηση CDR από τις νέες τεχνολογίες - και δύο φορές περισσότερη από τα δέντρα και τα εδάφη για να περιοριστούν οι θερμοκρασίες αρκετά κάτω από τους 2 °C.
-Επομένως δεν αρκεί η περικοπή εκπομπών CO2 αλλά χρειάζεται παράλληλη μεγάλη αύξηση της επιφάνειας εδάφους και μάζας των φυτών που απορροφούν CO2.
-Σωστά!
-Η έμφαση όμως έχει δοθεί μόνο στη μείωση των εκπομπών CO2. Παράλληλα, για να το πετύχουμε αυτό, μειώνουμε την φυτοκάλυψη που απορροφά CO2. Φαύλος κύκλος!
-Προφανώς υπάρχει κάποιος ισχυρός πολιτικός λόγος πίσω από αυτές τις αντιφατικές πολιτικές, άσχετος με την πράσινη μετάβαση...
-Συμπεραίνω λοιπόν, ότι όσα αναλύσαμε για την αρπαγή της γης και τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις [16,17], αποδεικνύεται πως έχουν τεράστια σημασία για την επίτευξη του στόχου «Καθαρό μηδέν» και τον έλεγχο της υπερθέρμανσης του πλανήτη! Μήπως είναι η ώρα να ψάξουμε γιατί οι εκπομπές CO2 συνεχίζουν να αυξάνονται;
Η αύξηση των εκπομπών CO2
-Είναι απλή αριθμητική! Εκπέμπουμε περισσότερο CO2 στην ατμόσφαιρα από ότι την περίοδο 2011-2020 όταν οι φυσικές καταβόθρες (οι ωκεανοί και η επιφάνεια του εδάφους) μπορούσαν να αφαιρέσουν τις μισές εκπεμπόμενες ποσότητες CO2. Ταυτόχρονα, το απορροφούμενο ποσοστό μειώνεται λόγω και της μείωσης των φυσικών καταβοθρών από τις αλλαγές χρήσεων γης (κυρίως δόμηση και Σ-ΑΠΕ). Επομένως η συνολική ποσότητα CO2 στην ατμόσφαιρα αυξάνεται κάθε χρόνο. Αυτή είναι η αιτία που βλέπεις σταθερά αυξανόμενες συγκεντρώσεις CO2 στην ατμόσφαιρα σήμερα.
-Και πως γίνεται να αυξάνουν κάθε χρόνο οι εκπομπές CO2 από στερεά καύσιμα αφού οι Σ-ΑΠΕ έχουν επεκταθεί παγκοσμίως σε εξαιρετικά μεγάλο βαθμό, ενώ η χρήση άνθρακα μειώνεται;
-Εδώ λοιπόν έχουμε ένα πολύ σοβαρό έργο. Να ανακαλύψουμε τι συμβαίνει… Ας δούμε τα νούμερα στο σχήμα 3: το 2023, οι εκπομπές CO2 από ορυκτά καύσιμα είχαν φτάσει τους 37.8 Gt ετησίως. Η κατανομή τους για τις χώρες μεγάλων εκπομπών ήταν (σε Gt): Κίνα 11.9, ΗΠΑ 4.9, Ινδία 3.1, Ρωσία 1.8, Γερμανία 0.6, ….
-Τι λες; Τέσσερες μόνο χώρες (Κίνα, ΗΠΑ, Ινδία, Ρωσία) είναι υπεύθυνες για το 57.4% των παγκόσμιων εκπομπών CO2 από ορυκτά καύσιμα; Η Ελλάδα;
-Οι εκπομπές CO2 για την Ελλάδα το 2023 ήταν 0.055 Gt.
-Άρα η Ελλάδα συνεισφέρει μόλις το 0.15% των παγκόσμιων εκπομπών CO2 από ορυκτά καύσιμα!
-Ακριβώς! Και μηδέν εκπομπές να πετύχουμε το αποτέλεσμα για την υπερθέρμανση του πλανήτη είναι μηδαμινό! Και μια εκσυγχρονισμένη λιγνιτική μονάδα να λειτουργούσαμε σαν back-up (αντί για εισαγωγές ηλεκτρικής ενέργειας, ή χρήση εισαγόμενου φυσικού αερίου στις λιγνιτικές μονάδες) πάλι μηδαμινό θα ήτανε το αποτέλεσμα! Υποθέτω πως εκσυγχρονισμένες λιγνιτικές μονάδες με ταυτόχρονη αποθήκευση άνθρακα θα μπορούσαν να αξιοποιήσουν έναν σημαντικό εθνικό μας πόρο, τον λιγνίτη, χωρίς αρνητικές οικονομικές και περιβαλλοντικές επιπτώσεις.
Σχήμα 3. Παγκόσμιες εκπομπές CO2 από στερεά καύσιμα, 2023: 37.8 Gt [18]-Αλήθεια, ποιες είναι οι κύριες αιτίες αυτής της αύξησης εκπομπών CO2 από ορυκτά καύσιμα παγκοσμίως;
-Η αύξηση των εκπομπών οφείλεται στην αύξηση της κατανάλωσης ενέργειας από ορυκτά καύσιμα όπως φαίνεται στο σχήμα 4. Οι πηγές ενέργειας για το 2023, με συνολική κατανάλωση 183230 TWh, όπως βλέπεις κατανέμονται (%): πετρέλαιο (29.8), άνθρακας (24.9), φυσικό αέριο (21.9), υδροηλεκτρική (6.01), πυρηνική (3.7), αιολική (3.3), ηλιακή (2.3), βιοκαύσιμα (0.7), παραδοσιακή βιομάζα (6.06), άλλες ανανεώσιμες (1.3). Συνολικά η ενέργεια πετρελαίου, άνθρακα και φυσικού αερίου το 2023 κάλυπτε το 76.5% των παγκόσμιων ενεργειακών αναγκών!
-Καθόλου περίεργη η αύξηση των εκπομπών CO2 από στερεά καύσιμα. Αυτό ισχύει μόνο για εκπομπές CO2; Τι ισχύει για εκπομπές GHGs γενικότερα;
Σχήμα 4. Παγκόσμια κατανάλωση ενέργειας (TWh) ανά πηγή ενέργειας [19]-Οι παγκόσμιες συνολικές εκπομπές GHGs, εκτιμώμενες σε ποσότητες ισοδύναμων εκπομπών CO2 (CO2e), σημείωσαν νέο ρεκόρ 57.1 Gt CO2e το 2023, με αύξηση 1.3% από τα επίπεδα του 2022. [20] Οι εκπομπές GHGs στα μέλη της G20 αυξήθηκαν το 2023 και αντιπροσώπευαν το 77% των παγκόσμιων εκπομπών. Οι 3 μεγαλύτεροι ρυπαντές GHGs, με διάφορες αυξομειώσεις σε σχέση με το 2022, Κίνα (+5.1%), Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής (-1.4%), Ινδία (+6.2%), ευθύνονται για το 49% των παγκόσμιων GHGs, η Ευρωπαϊκή Ένωση (27 μέλη, -7.5%) για το 6%, η Ρωσική Ομοσπονδία (+2%) το 5% και η Βραζιλία (+0.1%) το 2% των παγκόσμιων εκπομπών GHGs. Αντίθετα, οι λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες αντιπροσώπευαν μόνο το 3% .
-Μα είναι δυνατόν; Τελικά οι μεγάλοι ρυπαντές συνεχίζουν να είναι μεγάλοι ρυπαντές, ενώ κάποιοι γίνονται ακόμη μεγαλύτεροι! Νόμιζα ότι προσπαθούμε να μετατοπίσουμε τα ενεργειακά μας συστήματα από τα ορυκτά καύσιμα σε πηγές ενέργειας χαμηλών εκπομπών άνθρακα (πυρηνική, υδροηλεκτρική, Σ-ΑΠΕ,…) για να πετύχουμε την «απανθρακοποίηση».
-Έχεις δίκιο! To 2023, το ποσοστό κατανάλωσης ενέργειας από πηγές χαμηλών εκπομπών CO2 σε παγκόσμιο επίπεδο ήταν 16.7%, και στην Ελλάδα 21.6%. [20] Ο ρυθμός μετάβασης προς μια οικονομία χαμηλών εκπομπών CO2 σε παγκόσμιο επίπεδο είναι αργός. Αυτό, όπως δείχνουν τα δεδομένα που είδαμε, εξαρτάται κυρίως από μερικές από τις πλουσιότερες χώρες του κόσμου που έχουν υψηλό αποτύπωμα άνθρακα. Αυτές οι χώρες έχουν να διανύσουν πολύ δρόμο ακόμη, για να υπάρξει αισθητή μείωση εκπομπών CO2 σε παγκόσμιο επίπεδο. [20]
-Αλλά και η επέκταση της βιομηχανίας Σ-ΑΠΕ (Φ/Β, ανεμογεννητριών, μπαταριών), ξεκινώντας από τις εξορύξεις υλικών, την βιομηχανική παραγωγή τους, την μεταφορά και τα έργα εγκατάστασής τους, τις τεράστιες παρεμβάσεις στα επιφανειακά εδάφη και στις χρήσεις γης, συνεπάγεται επίσης μεγάλη αύξηση κατανάλωσης ενέργειας από πηγές υψηλών εκπομπών CO2, αλλά και αντίστοιχες μειώσεις φυσικών καταβοθρών, οπότε συμβάλει σημαντικά στην αύξηση των εκπομπών CO2.
-Φυσικά! Όλα αυτά συμβάλλουν, όπως και η διαχείριση των αποβλήτων Σ-ΑΠΕ η οποία αναμένεται να αποτελέσει μεγάλη οικονομική και περιβαλλοντική πρόκληση πολύ σύντομα.
-Δηλαδή προχωράμε χωρίς σχεδιασμό από αύξηση σε αύξηση εκπομπών CO2 σε παγκόσμιο επίπεδο; Που θα καταλήξει αυτό; Είναι δυνατόν αυτές οι σοβαρές, ή μάλλον τρομακτικές, εξελίξεις να μην επηρεάζουν τις πολιτικές για τον στόχο «Καθαρό μηδέν»; Κάνουμε κάτι;
-Για την ώρα όλο το παγκόσμιο σύστημα Σ-ΑΠΕ είναι εγκλωβισμένο στις πολιτικές επιδοτήσεων (π.χ., τελευταία ανακοινώνονται επιδοτήσεις για μπαταρίες), απόρριψης της υπερπαραγωγής ενέργειας σε σχέση με την μειωμένη ζήτηση, αρνητικών τιμών για τους παράγωγούς που συνδυάζονται με υψηλές τιμές για τους καταναλωτές λόγω της τυχαιότητας της παραγωγής και άλλων παραγόντων, και μιας συνεχούς, εκτεταμένης και εντεινόμενης αρπαγής γης,….
-Φοβάμαι ότι πρόκειται για μια καθαρά κερδοσκοπική ενεργειακή πολιτική που υλοποιείται από τις μεγάλες εταιρίες, μέσω των χρηματιστηρίων, στα πλαίσια εθνικών και Ευρωπαϊκών οδηγιών, χωρίς ολοκληρωμένο Ευρωπαϊκό και εθνικό σχεδιασμό.
-Να διορθώσω: πρόκειται προφανώς για έναν ευκαιριακό σχεδιασμό!
-Και εμείς τι κάνουμε; Ασχολούμαστε με τα ίδια; Ιδιώτες και τοπική αυτοδιοίκηση συμπράττουμε στην παραχώρηση και αρπαγή της γης μας, και μετράμε κοντόθωρα τι θα αποκομίσει ο κάθε ένας μας από την φούσκα των Σ-ΑΠΕ;
-Δυστυχώς! Οι συνειδητοποιημένοι πολίτες όμως γνωρίζουμε πολύ καλά τι πρέπει να κάνουμε: «…Είναι καιρός να προωθηθεί στρατηγικός χωρικός σχεδιασμός σε εθνικό επίπεδο, με σαφείς προτεραιότητες την επισιτιστική ασφάλεια και την προστασία από υποβάθμιση/ερημοποίηση, και ολοκληρωμένες δημόσιες πολιτικές που καθοδηγούν και πλαισιώνουν τον τοπικό/περιφερειακό χωρικό σχεδιασμό με αειφορικές διαχειριστικές πρακτικές των πόρων» [21]
-Ας ελπίσουμε ότι η τριλογία μας θα βοηθήσει τους πολίτες που νοιάζονται, να αποκτήσουν μια καθαρότερη εικόνα των όσων συμβαίνουν στο όνομα της λεγόμενης πράσινης μετάβασης. Προτείνω τώρα που κλείνουμε την τριλογία για την λαιμαργία των ΑΠΕ, να αφιερώσουμε μια επόμενη εξόρμησή μας στην διεξοδική διερεύνηση του αναμενόμενου «αποχρωματισμού» της πράσινης ανάπτυξης.
-Συμφωνώ να ανοίξουμε μια νέα συζήτηση. Η διαδικασία άλλωστε είναι ήδη σε εξέλιξη!
* Ομότιμος Καθηγητής Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών
Πηγή: https://www.efsyn.gr/stiles/apopseis/474130_i-laimargia-ton-ape